Çatma Kumaş Nedir, Çatma Kumaş Özellikleri

Çatma kumaş yastık yüzü. 

Çatma kumaş, kabartma çiçekli eski bir Türk kadifesi türüdür. İpekle karışık ya da sırma tel ile dokunmuş olanları da vardır. Çatma; kadifenin bir çeşididir. Kadifeden farkı; desenlerinin zeminden kabarık olmasıdır. Özellikle belli ölçüler içinde döşemelik olarak kullanılan ve devrinin desen özelliklerini aksettiren Bursa, İstanbul (Üsküdar), Bilecik atölyelerinin çatma kadifeden sedir yastıkları çok ünlüdür. Çatma kadifeler, açık bırakılan atlas dokuma zeminler, altın yaldızlı ya da gümüşlü kılaptanla dokunurdu. Bu kılaptan atkılar, sadece havsız alanlarda kullanılırlar ve zemin dokumanın her üç çözgüsünden biriyle, 1/4 S bükümlü olarak bağlanırdı. Birçok kadifenin hem havsız hem de çatma alanları vardır. Güvez renk zemin üzerine krem renkle desenlendirilmiş, yeşil, açık mavi zemin üzerine bordo örnekler bulunmaktadır. Çatma kumaşlar dış giyim ve döşemeliklerde kullanılmıştır. Çatma kadife yastık yüzleri; kısa kenarlarındaki sivri nişli bordür, göbek motifi, yelpaze şeklindeki karanfil, çintemani, lale, nar, çınar yaprağı desenleri ile karakteristiktir. 

Çatma, düz zemin üzerine kadife tekniğiyle kabartma motifler oluşturularak dokunan eski bir desenli kumaş türüdür. Çatma kadifelerde desenlendirme genellikle düz bir zemin üzerine renkli hav çözgüleriyle yapıldığından, motifler zemine göre daha kabarıktır. Bazı çatma türlerinde ise zemin alanlarının havlı, motiflerin düz olduğu görülür. Aynı kumaş üzerinde her iki tekniğin uygulandığı örnekler de vardır. 15. yüzyılın sonlarında dokunmuş olan Bursa çatması, Washington Textile Museum'da sergilenmekte olan örneklerden birini teşkil eder 

Çatma kumaş. 

Çatma kumaş, Osmanlı döneminde Bursa, İstanbul ve Bilecik’te dokunmuştur. Çatmalar 15. yüzyıldan itibaren dokunan, dış giyim için olduğu kadar döşemelik için de uygun kumaşlardır. 16.-17.yüzyılda güvez renk zemin üzerine krem renkle desenlendirilmiş karanfil, lâle, nar, çınar yaprağı motifleri dikkati çeker. Yastıklar genellikle merkezi desen kompozisyonuna sahiptir. Bu yastıkların gösterdikleri kapalı desen kompozisyonunun 13.-14. yüzyıl Memluk işleme yastıklarına kadar inen bir geçmişi olduğu tespit edilmiştir. Bu yastıklarda aynı şemalar, kaliteleri düşerek 18. yüzyıl sonu 19. yüzyıl başlarına kadar devam etmiştir. Dönemin padişahları yaptırdıkları camilere vakıf olarak atölyeler kurdurmuştur. 1844 yılında Hereke’ye taşınmış olan çatma kadife atölyesinde bugün hâlâ eski tezgâhlar kullanılarak saraylar için üretime devam edilmektedir. 

Çatma kumaşların boyutları Bursa Nizamnamesi'ne göre 14 zira enleri 1-1/4 endaze olurdu. Fransızlar bu tür kumaşlara Valours a Double Hauteur adını verirler. Eski kayıtlarda âlâ, evsad, edna cinsleri ve kadife-i çatma isimleriyle geçerdi. 1481-1486 yıllarında sancağa çıkan şehzadelere verilen eşyalar arasında arşiv kayıtlarına göre "Mirahûri kaftan Bursa'nın çatma kadifesindendir ki altunludur" şeklindeki ibare mühimdir. Bu zamana kadar gerek hazine defterlerinde, gerekse diğer vesikalarda mirahûri kaftanların çoğu İran ve Avrupa kemha ve kadifelerinden yapılırdı. 

Üsküdar çatması. 

15. yüzyıl çatma dokumalarının zemin çözgülerinde önceleri ipek iplik kullanılırken daha sonra bunun yerini keten veya pamuk ipliği almıştır. Son dönem çatma dokumalarda pamuk iplikler daha çok kullanılmıştır. Hav çözgüleri ise hemen hemen her dönemde pişmiş ipek iplikten dokunmuştur. Pek çoğunda zemin kırmızı ya da güvez renktedir. Çatmanın siyah ve yeşil renkli olanlarına da rastlanmaktadır. Motifterin konturlarında ise gök mavi, yeşil ve sarı renkler en çok kullanılan renklerdir. Havsız olan kısımlarda genellikle kalın pamuk ipliğinin kullanıldığı, zemin atkısı dışında yüzeyi örtmek amacıyla takviye atkısı olarak ipek, kılaptan, sim vb. değerli ipliklerin kullanıldığı da görülür. Havsız olanları değerlendirmek amacıyla kullanılan bu takviye atkılarının cinsine göre çatmalara çeşitli adlar verilmiştir. Takviye atkısı olarak sarı, saman rengi gibi açık renk ipek iplikler kullanılmışsa münakkaş çatma kadife, takviye iplik olarak ipek yerine kılaptan ya da sim kullanılmışsa müzehhep (altınlı) çatma kadife adı kullanılmıştır. 

Çatma dokuma kumaş örnekleri. 

Çatmalar motiflerine göre de bazı adlar almaktadır. Motifleri yol yol ve dönüşümlü olarak havlı olan çatma kadifelere, çubuklu çatma kadife deniliyordu. Çubuklu çatmalarda yollardan biri havlı, diğeri havsız olarak dokunuyor, havlı yol içindeki motifler havsız, havsız yol içindeki motifler havlı yapılarak farklı bir görünüm elde ediliyordu. 

Bursa, Bilecik, Üsküdar, Karaman, Göynük (Bolu), Eski Aydos (Bulgaristan) yörelerinde dokunan çatma kadifeler arasında en beğenilenleri Üsküdar çatması ve Bilecik çatmasıydı. Ahmediye adı verilen İstanbul ve Bursa'da dokunan kumaşlar (çatmalar) daha çok döşemelik kumaş olarak kullanılıyordu. Çatma kadifeden yastık, kaftan ve döşek yüzü yapılıyor, perdelik ve döşemelik olarak da kullanıyordu. 

Çatma kumaşlar hem iç pazarda hem de dış pazarda çok ilgi görmüştür. Avrupa'ya giden elçiler, yabancı devlet başkanlarına götürdükleri hediyeler arasında çatma kumaşlar da bulunmaktaydı.