Elyaf Karışımları ve Elyaf Karışımının Amacı

Karışım İplik. 

Yapısında özellikle elyaf ve filamentler bakımından birbirine benzemeyen bileşenler bulunan ipliklere karışım veya kombine iplik denir. İki veya daha fazla elyafı bir araya getirerek karışım elyaf elde edilir. Karışım, iplik üretimi ve yüzey oluşumundan bu yana yapılagelmektedir. Karışım ile iyileştirilen kalite ve düşürülen maliyet yanında başka yararlar da kazanılır. Eski iplikçiler iplikçinin sanatı karışımda gizlidir diyerek karışımın önemini güzel bir şekilde vurgulamışlardır. Günümüzde lif karışımı bilim ve sanatın bileşimi olarak düşünülmektedir. Sentetik liflerde daha lif üretimi sırasında karışımı gerçekleştirmek mümkündür. Bu durumda kompleks lifler; çift oluşumlu (bikonstituted) lifler ve çift bileşenli (bikomponent) lifler şeklinde tanımlanırlar. 

KARIŞIMIN AMACI 

İplik fabrikalarında kullanılan ham maddeler özellikleri bakımından homojen bir nitelik taşımazlar. Ham maddelerin incelikleri, uzunlukları, mukavemetleri, elastikiyetleri, rengi gibi temel lif özellikleri farklı; aynı partilerde kendi arasında veya farklı partiler arasında önemli değişiklikler gösterebilirler. Bu durum, doğal lifler için farklı yetişme koşullarından kaynaklanmaktadır. Örneğin; kısa/uzun, kaliteli/düşük kaliteli, mukavim/zayıf, temiz/kirli pamuk lifleri bulunabilir. Sentetik liflerde; lifler içindeki farklılıklar ise üretim koşullarından kaynaklanabilir. Kimyasal lifler temelde endüstriyel olarak kontrollü bir dizi işlem sürecinden geçtikten sonra elde edilmelerine rağmen; üretim partileri arasında az çok farklılıklar bulunabilmektedir. İncelik ve uzunluk bakımından oldukça düzgün olmalarına rağmen; sentetik liflerde kıvrım farklılıkları, ton farklılıkları ve fiziksel özelliklerinde çok az da olsa sapmalar olmaktadır. Bu sapmaları dengeleyebilmek amacıyla liflerde karışım işlemi gereklidir. Lif karışımları çeşitli amaçlarla yapılır. Örneğin: 

-Karışım ile olası olduğunca düzgün dağılımlı bir hammadde elde edilir. Mevsim, klima ve bakım koşullarından ötürü ham madde üzerindeki olası değişiklikleri ve teknik olarak üretim hatalarından kaynaklanan sapmaları homojenize ederek, her noktası aynı özelliği gösteren bir ürün elde edilir. İplik içinde komponentlerin homojen dağılması iplikte düzgün çalışmayı güvence altına almakta, aynı zamanda mukavemet yönünden komponentlerden optimal şekilde yararlanılması sağlanmaktadır. Elyaf kesitinde sağlanacak homojenlik ipliğin daha düzgün, kumaşlarda daha iyi bir strüktür yapısını garantileyecektir. 

- Farklı kaynaklardan gelen ham maddelerin iplik içinde homojen dağılımı sonucu üretilen ürünün kalitesi yükseltilir. 

- Karışım komponentlerin iyi özelliklerinden yararlanılır. (Örneğin; polyester/pamuk karışımında polyesterin sağlamlık ve kolay bakım özelliklerinden yararlanılır.) Uygun lif inceliği ve uzunluğu seçilerek tuşe, parlaklık, renk vs. özelliklere etki edebilir. 

- Pahalı olan doğal liflerin bir kısmı yerine oldukça uzun olan yapay lifler kullanılabilir. (Örneğin; yün/viskon) 

- Kullanım yerine ve amacına uygun olarak düzgün satıhlı, parlak-mat lifler veya lif karışımları kullanılır. 

- Farklı özelliklerdeki lif çeşitleri veya tipleri kullanılmakla modaya uygun efektler kazanılır. 

- İpliklerde fizyolojik özellikleri daha iyi hale getirmek amacıyla karışım yapılır. Örneğin; ısı izolasyonu, tutum özellikleri, nem çekme özellikleri gibi. 

- İplikte, iplikten elde edilen kumaşta ve son mamulde bakım özelliklerinin düzeltilmesi amacıyla karışım yapılır. Tekstil mamullerinde yıkama, kurutma, ütüleme gibi özellikler iyileştirilir. 

Yapay lifler henüz yokken doğal liflerle, istenilen özelliklere göre düşünülen kombinasyonlarla optimal bir konum saptanmış ve çalışılmıştır. Örneğin; %50 koyun yünü ile karaca, geyik lifi karıştırılarak sadece kullanım değeri yükseltilmekle kalınmayıp; av ile kazanılan bu lifler de değerlendirilmiştir. Yapay liflerdeki gelişmeler ışığında karışım tekstillerine yeni özellikler kazandırmak olası olmuştur. Karışımda yapay lif kullanımının yararları maliyeti düşürmenin yanı sıra daha düşük yüzey ağırlığı, daha kolay bakım (yıka-giy) imkanı, belirli artikel grupları için çok kolay dikim imkanıdır. Yüksek hacimli liflerin (Örneğin; HB-polyester, HB-orlon) üretime girmesiyle birlikte örme sektöründe HB-artikellerin üretimi başlamıştır. Ayrıca dokumada da hacimli, yumuşak, tüylü üst yüzey kazanılmıştır. Ürün için fiyat etiketi önemli olduğundan pahalı olan doğal liflerin bir kısmı yerine ucuz yapay liflerin kullanımı düşünülmekteydi. Ancak genelde kullanım değeri ağrı basmaktadır. Doğal liflerle yapay liflerin karışımı daha çok, kullanım değerini yükseltmek amacıyla yapılmaktadır. Kullanım rahatlığı ve hijyen açısından karışımın özel bir yeri vardır. Üretim işlemleri boyunca ham maddenin makinedeki davranışını iyileştirmede bazı avantajlar getirilebilir. Örneğin, kısa stapelli bir materyalin işlenmesinde bir miktar uzun lif karıştırıldığında bu lifler taşıyıcı lif görevi yaparak randıman ve kalitenin yükseltilmesinde önemli katkılarda bulunabilir. Lif karışımlarını kullanmanın bir diğer nedeni de modadır. Üçlü veya daha çoklu karışımlarla çalışılarak özel efekt iplikleri yapılır. Karışım komponentleri farklı incelik ve renklerde seçilerek bu etki arttırılabilir. 

OPTİMAL KARIŞIM 

Karışımdan amaç liflerin avantajlı özelliklerini bir araya getirmek, bir diğeri ile birleştirmek ve bir diğerinin istenmeyen özelliklerini kapatmak veya azaltmak olduğuna göre optimal karışım ortaya çıkmaktadır. Değişik karışım oranlarında üretilen aynı tip ürünün özellikleri de değişiklik arzeder. Optimal karışımın hangi lifler arasında ve hangi oranlarda olduğunu saptayabilmek için her şeyden önce üründen beklenen özelliklerin bilinmesi gerekir. Bilinenden yola çıkılarak uygun lif seçimi yapılır. Hangi lifin hangi liflerle ve ne kadar oranla karıştırılması gerektiği hesaplanır. Tüm bunlar yapıldıktan sonra üretimin teknolojik açıdan yapılabilirliği araştırılır. Çeşitli lif karışımlarından üretilmiş bir iplikte, bu ipliği meydana getiren lif bileşenlerinin, ipliğin içinde düzgün bir dağılım göstermesi istenir. Öngörülen lif bileşenlerinin, ipliğin her bölümünde aynı dağılımı gösterebilmesi için lif komponentlerinin çok iyi bir şekilde karışmış olması gerekir. Karışımı oluşturan lif komponentlerinin fiziksel özellikleri (incelik, uzunluk, özgül ağırlığı vs) ne kadar farklıysa bu komponentlerden düzgün dağılımlı karışım elde etmek o kadar zor olur. Ancak özel amaçlı efekt karışımlarında farklı özellikteki komponentler bilinçli olarak karıştırılmaktadır. Bitmiş ürün için en iyi kaliteyi rasyonel bir şekilde elde edebilmek amacıyla göz önünde bulundurulması gereken başlıca lif özellikler şunlardır: 

- Elastikiyet, 

- Kıvrımlılık, 

- Kopma mukavemeti, 

- Düzgünsüzlük, 

- Dış yüzey yapısı, 

- Nem alma durumu vs. 

Belirtilen nedenler dolayısıyla değerli liflerden uygun fiyatta (ekonomik) üretim yapmak olanaksızdır. Ancak fiyatı dengeleyebilmek için değerli liflerle daha az değerli lifleri karıştırmak suretiyle optimal karışım elde edilir. Bunun için de ön hesaplama ve karışım kontrolleri gereklidir. Optimal karışımda bir ürünün karışım optimizasyonunda etken olan faktörler saptanır ve bunların kötü-yeterli-iyi şeklinde değişik karışım oranlarında tanımlar yapılarak üründe aranan etken faktörleri kapsayan bölge saptanır ve asıl üretime geçilir.