Dinkleme Nedir, Dinkleme Ne Demek

Dinkleme Nedir, Dinkleme İşleminin Amacı 

Dinkleme (Alm. Walken, n; Fr. foulage, m; İng. fulling; tucking; walking), yün liflerinin pulcuklu yapılarından dolayı, keçeleşme özelliğinden faydalanarak yünlü kumaşlara keçeleşmiş bir görünüm ve dolgun bir tutum kazandırılması ve ayrıca ısı tutma yeteneklerinin artırılması için özel makinelerde asidik ya da bazik ortamda yapılan sıkıştırma, dövme işlemine denir. Dinkleme, kumaş sıkı ve yoğun bir hale getirilmesi için yapılan bir tür keçeleştirme işlemidir. Dinklenmiş kumaşta atkı ve çözgü iplikleri gözükmez. Genellikle dinkleme ştrayhgarn kumaşlara uygulanır. Bazen kamgarn kumaşlara da hafif bir dinkleme yapılabilir. 

 

Yün lifinden mamul kumaşların çeşitli özelliklerde olması istenir. Kumaşa bu özellikleri kazandırırken yün lifinin fiziksel yapısından da faydalanırız. Yünlü kumaşlar; yumuşak, dolgun ve ısı geçirgenliği az olduğu için yaygın olarak kullanılır. Bu kumaşlar kışın palto, manto, kaban ve ceket olarak giyilir. Bu özellikleri kazandırmak istediğimiz yünlü kumaşlara uygulanan en önemli yün ön terbiye işlemlerinden biri de dinklemedir. Yün lifinin yüzeyinde bulunan örtü hücreleri, pul tabakası dediğimiz balık sırtındaki pullara benzeyen bir yapıdadır. Bu yapıdaki lifler, birbirlerine temas ettiklerinde yüzey tutunmasını artırarak liflerin birbirini kuvvetle tutmasını sağlar. Dinkleme işlemi sırasında kumaşın eninden ve boyundan hareket ve basınç vererek lifleri birbirlerine doğru iteriz. Lifler yukarıda belirttiğimiz özelliklerinden dolayı birbirlerine tutunup daha tok, daha sıkı bir yapı oluşturur. Elde etmek istediğimiz kumaş yapısına göre dinklemenin çeşidini ve süresini belirleriz. Bu çeşidi ve süre belirlemeyi dinkleme yüzdesi olarak ifade ederiz. 

Dinklemeye Etki Eden Faktörler 

Dinkleme işlemi birçok faktörün planlı ve düzenli bir şekilde birleştirilmesi ile amacına ulaşır. Düzensiz ve hesapsız yapıldığında istenilen sonucu elde etmek bir yana yünü keçeleştirmiş oluruz. Dinklemeye etki eden etmenler şöyledir: 

Yün lifi: Kıvrımlı, ince ve uzun lifler kısa, kalın liflere oranla daha çok keçeleşme özelliği gösterir. Ayrıca ince, uzun liflerle narin ve dökümlü kumaşlar elde edebilmek de mümkündür. Pul tabakası bozulmuş yünlerin keçeleşme kabiliyetleri azaldığı için bu yünlerden mamul kumaşların dinklenmesi de istenildiği ölçüde yapılamaz. Kaliteli bir kumaş ve iyi bir dinkleme için yün lifinin fiziksel yapısı ve esnekliği önemlidir. 

pH: Yün lifinin keçeleşme özelliğinin en belirgin olduğu pH aralığı 4,5 - 9'dur. Bu pH aralığında yün lifinin kontrollü bir şekilde dinklenebilmesi kolaydır. pH 4'ün altında ve 10'un üzerinde dinkleme istendiği şekilde olmayacağı gibi yün lifinin zarar görmesi de söz konusudur. 

Nem: Dinklemenin istenildiği şekilde gerçekleşebilmesi için yün lifinin kısmen şişmiş ve liflerin birbiri arasında hareketinin kolaylaşmış olması gerekir. Yün lifine emdireceğimiz bir miktar flotte lifin şişmesine ve hareket kabiliyetinin artmasına yardımcı olur. Kumaş ağırlığının % 80 ila %100'ü kadar flotte emdirilmiş yün kumaş daha düzgün ve amaca uygun dinklenir. Suyun az olması pul tabakasının zarar görmesine neden olur, suyun fazla olması ise kayganlığı aşırı artırıp pul tabakasının da yüzeyini kapladığı için dinkleme etkisini azaltır. 

Sıcaklık: Yünün keçeleşmesine etki eden en önemli faktörlerden biri sıcaklıktır. 

Dinkleme Makinesi ve Kısımları 

Dinkleme makinesi, içinde kumaşın sonsuz bir bant hâlinde döndüğü değişken bir hıza sahip makinedir. Makinenin ana bölümleri üç ayrı kısımda incelenebilir:

Giriş: Kumaş sıkma ya da dinkleme silindirleri dediğimiz silindirlere bu kısımdan geçerek girer. Bu kısımda merdiven diye de adlandırılan ızgaralar mevcuttur. Kumaş makine içerisinde sürekli dönerken bu ızgaraların arasından geçerek devam eder. Izgaraların aralıkları ayarlanabilir. Kumaş enden baskı altına almak istendiğinde ızgara çubuklarının arasındaki mesafe azaltılır. Izgaradan çıkan kumaş eldiven diye adlandırılan yanakların arasından geçer. Bu aralık kumaşın enden dinklenmesine katkıda bulunur. İki küçük silindirle hem kumaşı enden sıkıştırmış olur hem de kumaşın ileri doğru hareketine yardımcı olur. Yanakların birbirine yaklaştırılması kumaşın baskı silindirlerinin arasına daha sıkışık girmesine sebep olacağı için atkı yönünde (enden) yapılacak dinklemenin etkisini artırır. Ancak bu aralık aşırı daraltılırsa kumaş üzerinde dinkleme kırıkları oluşur.

Baskı silindirleri: Girişten geçen kumaşın basınçla sıkılarak geçtiği bir çift silindirdir. Bu silindirlerin genellikle ahşap olması istenirse de son yıllarda kauçuk kaplama olanları da kullanılmaktadır. Baskı silindirleri kumaşa hareket veren kısımdır. Geriden gelen kumaşı çekerek ileriye (dinkleme kanalına) doğru iter. Silindirlerin arasından geçen kumaş enden kuvvetli bir basınç gördüğü için atkı yönünde dinklenir. Bu silindirlerin hızları ve basınçları dinklemenin düzgünlüğünü etkiler. Basıncın az ya da fazla olması hâlinde kumaş yüzeyinde patinaj izleri veya telafisi zor baskı kırıkları oluşur. Hızının yüksek olması hâlinde de aynı sorunlarla karşılaşılır. Silindirlerin hız ve basınçları kumaş yapısı ve kalınlığına göre belirlenir.

Dink kanalı: Boydan dinklemenin gerçekleştiği kısımdır. Silindirlerin arasından çıkan kumaş bu kanala gelir. Kanalın ağız kısmını da kapatacak şekilde aşağıya doğru baskı yapan bir kapak mevcuttur. İçeride biriken kumaşın oluşturduğu basınçla kanalın içinde sıkışan kumaş kanal kapağını zorlayarak yukarıya kaldırdığı anda kanaldaki kumaş hızla karşıdaki makine duvarına çarpar. Hem kanalda hem de duvara çarpma sırasında çözgü yönündeki lifler birbirlerinin içerisine giriftleşerek boydan dinklemeyi meydana getirir. Kanal kapağının basıncı kumaş kalınlığı ve istenen dinkleme etkisine göre belirlenir. Kanalın silindirle birleştiği kısım çok iyi ayarlanmalıdır. Aradaki boşluk veya ayarsızlık kumaşta sürekli delik ve yırtıklara neden olur. Kumaş boyuna 100 cm aralıkla dikilen 2 dikiş, dinklemenin sürdüğü zamanlarda ölçülerek dinkleme yüzdesi pratik olarak tespit edilir. Örneğin 100 cm aralık 95 cm'ye düşmüşse % 5 çekme (dinkleme) olmuştur.

Dinkleme Çeşitleri 

Dinkleme işlemi birçok aşamada yapılabilir. Kumaş ham hâldeyken kumaştaki kirliliğin giderilmesi amacıyla yapılan yıkama işlemi, hem dinkleme sırasında kullanılacak kimyasal maddelerin temizleme etkisinden faydalanmak hem de kumaşı daha sonraki işlemlerde örgüleri sıklaşmış, gerginliklerinden arınmış hâle getirmek için yapılabilir. Bu tür dinklemelerde genellikle bazik dinkleme tercih edilir. Kumaş, karbonize işleminden geçtikten sonra kömürleşmiş bitkisel artıkların dökülmesi amacıyla dink makinesinden geçirilir. Burada amaç dinkleme olmamakla beraber kısmen dinkleme de yapılmış olur. Son olarak yıkanmış ve birçok işlem görmüş kumaşa istenilen sıklık ve tuşeyi verebilmek için dinkleme işlemi yapılır. Burada amaç kumaşın boyutunu ve tutumunu istenen hâle getirmektir. Dinkleme işlemi dink ortamı dikkate alınarak sınıflandırıldığında bazik, asidik ve nötr dinkleme olarak sınıflandırılabilir.

Asidik Dinkleme 

Asidik dinkleme melanjlı ve boyalı kumaşlarda boya kusma ihtimalinin fazla olduğu, hızlı dinkleme etkisi istenildiği hâllerde ve dinklenmesi zor olan mamullerde tercih edilen dinkleme çeşididir. pH değeri düştükçe dinkleme etkisinin arttığı bilinmektedir. PH 4,5 - 2 aralığında etkili bir dinkleme söz konusudur. Ancak asitlik değeri arttıkça elyaf yüzeyinin yıpranma riski de arttığı için asidik dinklemelerde pH'ın 2'ye kadar düşmemesinde fayda vardır. Asidik dinklemede kumaş tuşesi daha sert ve pul tabakası kısmen zarar görmüş olur. Bu nedenle asidik dinkleme yaygınlaşamamıştır ancak yine de bazı kumaşlara uygulanmaktadır. Asidik dinklemede pH genellikle sülfürik asit ile ayarlanır. pH 2 - 4 olacak şekilde sülfürik asit kumaşa emdirildikten sonra 15 - 20 dakika dinkleme yapılarak kontrol edilir. İstenilen sonuç alınana kadar dinkleme devam edilir. Yüksek asit konsantrasyonu ve hareketin meydana getirdiği sıcaklık, ıslak kumaşla başlanmış olan dinkleme işleminde kumaşta kurumalara neden olabilir. Kumaşın fazla kuruması hem dinkleme etkisini azaltır hem de kumaşın zarar görme ihtimalini artırır. Bu nedenle kumaş fazla kurursa bir miktar su ilave edilerek kumaş tekrar ıslak hâle getirilmelidir. Dinkleme işlemi bittikten sonra kumaş soda çözeltisinden geçirilerek nötrleştirilir. 

Bazik Dinkleme 

Ham, yıkanmış ve boyanmış kumaşlarda yaygın olarak uygulanan dinkleme çeşididir. Dinkleme esnasında kullanılan sabun ve soda aynı zamanda kirli kumaşların temizlenmesini de destekler. Bazik dinkleme sonrasında kumaş daha dolgun ve yumuşaktır. İnce, kıvrımlı ve kaliteli liflerin dinklenmesi sırasında soda ilavesine gerek duyulmaz. Yağlı ve kirli kumaşların dinklenmesinde soda ilavesi yağların da sabunlaşmasını sağladığı için gereklidir. Dinkleme etkisinin pH 10'a kadar oldukça iyi olduğu gözlenir. pH 10'un üzerine çıkılmamalıdır. Ayrıca dinkleme işleminden önce flottenin emdirildiği süreçte iyi bir ıslatıcı kullanmak dinklemenin düzgün yapılmasına yardımcı olur. Flottede kullanılacak soda ve sabun miktarları şöyledir: 10- 20 g/lt soda ve % 2 - 10 sabun. 

Bu flottede emdirilmiş olan kumaş suyunun fazlası alınmış (ıslak veya nemli) bir hâlde dinkleme yapılır. Dinkleme esnasında sıcaklık, hareket ve pH etkisiyle yükselecektir. Ortamın sıcaklığı 40 - 50 °C'yi geçmemelidir. Sıcaklığın artması hâlinde makine kapakları açılarak soğutma yapılmalıdır. Aksi takdirde alkalinin var olduğu ortamda sıcaklık ve hareket nedeniyle yün elyafı zarar görür. Yün ile çalışırken hiç unutulmaması gereken önemli özellik, yün elyafının canlı olmasıdır. Uğrayacağı hasarları telafi etmek mümkün olmaz. 

Nötr Dinkleme 

Yün lifinin keçeleşme özelliği nötr ortamda düşük olduğundan iyi bir dinkleme sağlanamaz. Ancak hafif dinklenmesi istenen kumaşlarda nötr dinkleme yapılabilir. Özellikle kamgarn ve jarse gibi triko kumaşların tutumlarındaki sertliği azaltmak amacıyla nötr dinkleme tercih edilebilir. Boyalı kumaşlarda, kullanılan yün lifinin yaş haslığı düşük ise dinkleme esnasında boya kusması meydana gelir. Nötr dinklemede boya kusması en az olduğundan bu tür kumaşlar için tercih edilebilir. Nötr dinkleme ile elde edilen dinkleme etkisi yıkama sonrası elde edilenle aynı olduğundan nötr dinkleme uygulama alanı bulamamıştır.