Büküm, tekstil liflerini bir arada tutmak ve iplik haline getirmek için birbirine paralel hale getirilmiş elyafın kendi ekseni etrafında döndürülmesi işlemidir. Tariften de anlaşılacağı üzere büküm, elyafı bir arada tutabilmek, elyaftan iplik meydana getirmek, ipliğe mukavemet kazandırmak, tekstil elyafından kumaş oluşturabilmek ve hatta kumaşta değişik görünümler meydana getirmek için kullanılır.
İpliğe iki yönlü büküm verilir:
a) S büküm: Dikey tutulan tek kat iplikte meydana gelen spiral veya helisler S harfinin ortasındaki doğru yönünde (sol) ise bu iplik S bükümlüdür. Uçlarından tutulmuş bir iplik sağ el tarafından sola doğru (saat ibrelerinin ters yönü) döndürüldüğünde düzeliyor ve mukavemet kaybediyorsa S bükümlüdür.
b) Z büküm: Dikey tutulan tek kat iplikte meydana gelen spiral veya helisler Z harfinin ortasındaki doğru yönünde (sağ) ise bu iplik Z bükümlüdür. Uçlarından tutulmuş bir iplik sağ el tarafından sağa doğru (saat ibreleri ile aynı yönde) döndürüldüğünde düzeliyor ve mukavemet kaybediyorsa Z bükümlüdür.
 |
| İplikte büküm yönleri. |
Genellikle tek kat iplikler Z büküme, çift kat iplikler S büküme sahiptirler.
Büküm miktarı: bükülmüş haldeki ipliğin birim uzunluğundaki dönüş (spiral) adedi şeklinde ifade edilir. Büküm faktörü kullanılarak iplik numarasını bilmeden ipliğin büküm karakteristiği hakkında bilgi edinilebilir.
 |
| İplikte büküm açısı. |
Yukarıdaki şekilde iplik ekseninde tek bir dönüş yaparak helisel bir yol alan tek bir elyaf gösterilmekledir.
L = Bükümün bir turundaki iplik uzunluğu,
d = iplik çapı,
Ɵ = Büküm açısı; iplik ekseni ile elyafın bükümden dolayı oluşturduğu helis doğrultusuna teğet açıdır.
İplikteki büküm artışı belli bir α kritik indis değere kadar beraberinde mukavemeti de arttırır. Ancak aşağıdaki diyagramdan da görüleceği gibi kritik bükümden sonra bükmeye devam edilirse mukavemet azalır.
İplikler maksimum dayanımı verecek büküm faktöründe bükülseler de ipliğin kullanım yerinin de dikkate alınması gereklidir. Büküm miktarı ve yönü değiştirilerek dokumada değişik efektler elde edilebilir.
İpliklerde Büküm Ölçülmesi
Bu testin amacı; ipliklerin temel parametrelerinden birisi ipliklerin büküm yönü ve büküm miktarının tespit edilmesidir. Kops veya bobinden alınan iplikler ya da kumaş halinde gelen numunelerde kumaştan çıkartılan iplikler için de büküm tespiti yapılmaktadır. Büküm, liflerin ve ipliklerin birlikte tutunması için bir ipliğe verilen spiral dönmelerin ölçüsüdür. Büküm ipliğe bütünlük ve mukavemet kazandırmak için gereklidir ve iplikler S ya da Z bükümlü olarak üretilmektedirler. Tekstilde iplikler kullanım yerine göre değişik büküm miktarlarında üretilmektedir.
İpliklerde büküm tayini TS 247 EN ISO 2061 / Nisan 1999 standardı ile belirlenmektedir.
İki metotla büküm tayini yapılır:
1-) Doğrudan Sayma Metodu
Bu metot, uygulanan gerilim 0.25 gf / tex (2,5 mN/tex)'den 0,75 gf/tex (7,5 mN/tex)'e çıkarıldığında % 5'den fazla uzamayan, paket haline getirilmiş (veya kumaştan çıkarılmış) stapel veya kontinü liften eğrilmiş her türlü tek kat, katlı ve kablo ipliklere uygulanır. Open-end ipliklere uygulanamaz.
Bu metodun prensibi, deney numunesinin bir ucu sabit tutulurken diğer ucundan, iplik elemanları bükümsüz ve paralel hale gelene kadar döndürülerek bükümün açılması ve bunun için gereken tur sayısının tespit edilmesidir.
Büküm ölçme cihazı, biri sabit diğeri kendi ekseni etrafında her iki yönde dönebilen, iki adet iplik sıkıştırma çenesi bulunan ve her turunu bir sayaca iletebilen türden cihazdır. Deney numuneleri paketten alınıyorsa ilk 25 metresi atılır. 5 numune alınır. Dokuma kumaştan iplik alınıyorsa 2 metrelik kumaş şeridi kesilir. Örme kumaştan almıyorsa en 75 mm'lik şerit kesilir. Deney numuneleri 20 °C ± 2 °C sıcaklık ve % 65 ± 2 nisbi nem şartlan altında nem dengesine ulaşılıncaya kadar TS 240 EN 20139'a göre kondisyonlanır.
Bükülmüş tek kat iplikler için çeneler arasındaki mesafe pamukta 13-19-25 mm yünde 25-50 mm, kontinü liften üretilmiş iplikte 250 mm (veya 500 mm)'ye ayarlanır. Deney numunesi 0.25 gf/tex ± 0,05 gf/tex gerilim altında çenelere takılır. Her çenenin sıkma noktasından itibaren 25 mm'lik bir pay bırakılarak iplik uçları kesilir.
Her deney numunesi için;
T = R/L formülü kullanılarak metredeki tur cinsinden büküm sayısı hesaplanır.
T = Büküm sayısı, tur/m,
R = Sayıcıdan okunan tur sayısı,
L = Deney numunesi uzunluğu (m),
2-) Büküm Açma ve Tekrar Bükme Metodu
Uçtan Germe Metodu: Bu metot doğrudan sayma metodunda belirtilen şartlara uygun olan kesik (stapel) elyaftan eğrilmiş tek kat ipliklere uygulanır. Open-end ipliklere uygulanamaz. Bu metot, diğer metoda göre daha az hassasiyettedir, bu nedenle araştırma ve kabul muayenelerinde kullanılamaz. Kolay ve çabuk büküm sayısı istenilen; yerlerde gereksinim duyulur.
Belli bir gerilme altında ve belli uzunluktaki tek kat ipliğin bükümünün açılması ve aynı gerilim altında aynı boya gelinceye kaçar tekrar ters yönde bükülmesi ve bu sırada oluşan toplam tur sayısından büküm sayısının tespiti esasına dayanır. Daha önceki metotta kullanılan büküm ölçme cihazı kullanılır. Deney numunesi aynı gerilimler altında ve aynı laboratuvar şartlarında hazırlanır. Ancak bunda çeneler arası mesafe 125 mm veya 250 mm + 1 mm alınır.
Her deney numunesi için;
T = R /2L
formülü kullanılarak metredeki tur sayısı hesaplanır.
T = Büküm sayısı, tur/m,
R = Sayıcıdan okunan toplam tur sayısı,
L = Deney numunesinin uzunluğu (m),
Ortadan Germe Metodu: Uçtan germe metodundaki işlemler uygulanır. Ancak numune uçtan değil, ortadan gerilmiştir. Bunun için testte uygulanacak ağırlık numunenin ortasına asılır. Bu haldeyken ağırlıktan dolayı numunenin bel vermesi düşeyde 3 mm'yi sağlayacak şekilde numune gerdirilir veya gevşetilir. Bu durumda iken çeneler sıkıştırılarak deney başlatılır. Uçtan germe formülüne büküm sayısı hesaplanır.
İplik büküm yönü ve sayısı ile ilgili standartlar: TS EN ISO 2061, ASTM D 1422, ASTM D 1423.
1 yorum:
bükümü ölçmek zor bir işmiş
Yorum Gönder