Kumaşa Kalıcı Şekil Verme

Değişik Plise Desenleri 

Plise Yapma 

Plise işlemi, % 100 polyester ve polyester karışımı kumaşlara, deriye ve suni deriye, yüksek ısıdaki silindirler veya kalıplar arasından geçirilerek belli bir desen ve şekil verme, kırma ve katlama işlemidir. Örneğin, hanımların sıkça giydikleri pileli eteklerin pileleri bu yöntemle oluşturulur. Selülozik liflerden üretilmiş kumaşların plise işlemine alınmadan önce reçine ile işlem görmesi sağlanır. Bu işlemde kullanılan reçineler sıcaklık etkisi ile şekil alabilen, soğuduktan sonra verilen şekli koruyabilen özelliktedir. Selüloz gibi zor şekil verilebilen liflere bile uygulandıklarında kalıcı şekil alma süresini artırabilirler. Reçine işleminden sonra kumaş, üzerinde % 15 nem kalıncaya kadar kurutularak makinede işleme alınır. Selüloz mamulden üretilen kumaşlar bu şekilde elde ettikleri plise görünümünü birkaç yıkamadan sonra kaybeder, bu da istenmeyen bir durumdur. O yüzden % 100 selüloz veya protein mamullere uygulanması tercih edilmez. İyi bir plise işlemi için kumaşın en az % 50-55’inin polyester olması gerekmektedir. Plise işlemi, kumaşın özel cihazlarda katlanması işlemidir. Bayan giyiminde kullanılan elbise, etek vb. dokuların pliselenmesinde bu makinelerden yararlanılır. Parça kumaş, bu amaçla özel plise makinesine katlanarak yerleştirilir. Bazı makinelerde ise bu işlem makinenin içinde yapılmaktadır. Plise işlemi uygulanacak kumaşın ham maddesi farklı olabilir. % 80-90 polyester kumaşlarda ise çok daha iyi, kalıcı sonuçlar almak mümkündür. İyi bir plise eldesi için makinenin sıcaklığının mamulün yapısına göre 130-220  ̊C arasında olması gerekmektedir. Polyester karışımlı kumaş özel kâğıtlarla birlikte makineye yerleştirilir ve katlanır. Bu şekilde silindirler arasında preslenerek kondanse olan kumaşta geniş ölçüde plise görünümü sağlanmış olur. Plise işleminde sıcaklık ayarı oldukça önemlidir. İşlem yapacağımız kumaşın çeşidini iyi bilmemiz gerekmektedir. Bilindiği gibi liflerin değişik sıcaklıklardan etkilendiğinin dikkate alınmaması çözümü olmayan sonuçlara yol açabilir. % 100 sentetik kumaşa plise işlemi 180-200 ̊C arasında işlem yapılması gerekirken % 50-55 polyester olan pamuk karışımlı bir kumaş için işlem sıcaklığının 135-150 ̊C arasında olması istenir. Daha yüksek sıcaklıklarda pamuktan dolayı karışım kumaş zarar görebilir. Plise işleminin diğer kalıcı şekil verme işlemlerine göre en farklı özelliği belirli ölçülere göre plise deseni verilmesidir. İstenen ölçülerde plise yapmak için özel plise kağıtları kullanılır. Kâğıt kumaşa göre daha kolay şekil alacağından kâğıdın iç kısmında kalan kumaş kağıda göre şekillenecektir. Bir başka deyişle kâğıt burada bir kalıp vazifesi görmektedir. Plise kağıdına makine tarafından verilen desene göre kâğıt ile aynı şekli alan kumaş, istenen desen şekline ve ölçülerine göre şekillenir. Plise kağıdının düzenli şekil verme özelliğinin yanında sıcak silindir altından geçen kumaşta istenmeyen parlaklık oluşmasını önler. Aynı ölçüleri kumaş kazanır. Kumaş makine çıkışında kâğıda sarılı vaziyettedir. Kumaş soğuyana kadar şeklini kaybetmemesi için soğuma esnasında kağıdın içinde bekletilir. 

Plise İçin Hazırlık Yapma 

Selülozik liflerden üretilmiş kumaşların, (pamuk vb.) plise işlemine alınmadan önce reçine ile işlem görmesi sağlanır. Kumaş, üzerinde % 15 nem kalıncaya kadar kurutulur. Müşterinin istediği şekli alması için uygun makinede işleme alınır. Parça bazında çalışılacaksa önceden numunesi kesilmiş materyal makineden geçirilerek kumaşın çekme oranı bulunur. Bulunan çekme oranı, kalıplara yansıtılarak kesilmesi sağlanır. Burada önemli bir nokta ise karşılıklı parçaların işleme alınması sırasında düzgün verilmesine dikkat edilmesidir. O yüzden makinede çalışan eleman, örneğin bluzda karşılıklı patları, kolları ayrı ayrı vererek ve plise başlangıç yönüne göre hazırlamalıdır. Parça kumaş ve top kumaşta ise kumaşın doğru yönde makineye verilmesi için top başına işaret konulmalıdır. Makine açılır ve yapılacak işleme göre ısı ayarı yapılır. Müşteri tarafından istenen plise desenine göre makine programlanır. Makineye plise kâğıdı yerleştirilir. Ardından makineye kumaş yüklenir. Kumaş plise kâğıdının üzerine yerleştirilir. İşlem süresince kâğıt ve kumaş birlikte hareket eder. 

Krınkıl Yapma 

Polyester veya polyester karışımı kumaşlara uygulanan bu işlem, kumaşın dokuma sonrasında krinkıl makinesinde veya batik işlemindeki gibi kumaşa plise tekniği ile ya da kumaşı bükerek buhar kazanında, buharla kumaşa verilen şeklin kalıcı olması için yapılan bir tür şekil verme işlemidir. Değişik yöntemlerle bitmiş mamule uygulandığı gibi top kumaşlara da uygulanabilmektedir. Diğer bir ismi ise ''Crash''dır. Krinkıl işlemi genel olarak aşağıdaki şekillerde uygulanabilir: 

Plise tekniği ile krinkıl yapma: Plise tekniği ile krinkıl yapmak, esasen aynı mamule birden fazla plise yapmak anlamına gelir. Çünkü krınkıl yapılmış kumaş ile plise yapılmış kumaş incelendiğinde plise yapılmış kumaşta daha düzenli katlamalar varken krinkıl yapılmış kumaşta düzensiz katlamaların ve kırışıklıkların olduğu gözlenir. Bu yöntemle krınkıl yapmak için öncelikle kumaşa belli ölçülerde plise işlemi yapılır. Örneğin; 6 cm dış kısım, 2 cm iç kısım olsun. Bu ölçülere göre kalıcı şekil verilen kumaş, plise kâğıdı içinde soğuyana kadar bekletilir. Kumaşın soğuması bittikten sonra kumaş işlem gördüğü kağıttan ayrılır. Bu şekilde birinci plise etkisi elde edilir. Bundan sonra elde edilmek istenen krinkıl efektine birden fazla plise işlemi uygulanır. Ancak bundan sonra uygulanacak plise işlemlerinde desenin ilk desene göre küçük ölçülerde olması gerekir. Örneğin; 4 cm dış kısım, 1 cm iç kısım gibi. Bu işlem esnasında plise tekniğinde öğrendiğiniz sıcaklık, kumaşın en ayarı gibi hususlara dikkat edilir. 

Krınkıl Yapılmış Kumaşlar 

Tüp yöntemi ile krınkıl yapma: Polyester ve polyester karışımlı sentetik kumaşları kırıştırmak için üretilmiştir. Kırıştırma işlemi sırasında özel olarak ısıtılmış bir tüpün içine kumaşı iterek sıkıştırır ve gerekli miktarda doymuş buhar vererek sıkışmadan dolayı oluşan kırıkların kalıcı olması sağlanır. Bu yöntemde mamulün yüksek ısıda şekil alabilme özelliğinden faydalanılır. Oluşan kırışık izleri tamamen gelişigüzel bir şekilde mamülün tüp içinde almış olduğu şeklin yüksek sıcaklıklarda kalıcı olması esasına dayanır. Çalışma sıcaklıkları lif çeşidine göre 160-220 ̊C arasında yapılır. %100 sentetik kumaşların tüp yöntemi ile krinkıl işlemi180- 220 ̊C arasındaki sıcaklıklarda yapılırken selüloz karışımlı sentetikler ise 160-180 ̊C arasında yapılır. 

Bağlama yöntemi ile krinkıl yapma: Bu yöntem parça mamüllere uygulanan yöntemdir. Batik bağlama yönteminde olduğu gibi parça mamuller krinkıl efekti verilecek yöne doğru bağlanır. Hazırlanan bükülmüş manulleri, ısıtılan buhar kazanına yerleştirip 60 ̊C’de 6 bar buhar vererek verilen şeklin kalıcı olmasının sağlanmasıdır. 

Gofre Yapma 

Gofre: Polyester ağırlıklı kumaşa istenen gofre efektini verebilmek için kullanılır. Metal kalıpları ısıtarak değişik şekiller vermek mümkündür. 

Gofre Yapılmış Kumaş Çeşitleri 

Kalıcı şekil vermede gofre makinesindeki amaç kumaşı katlamak değil, bazı motifleri kumaşa basmaktır. Gofraj silindiri, basınç ve sıcaklığı kumaşa iletilebilen üç boyutlu tasarlanmış bir silindire sahiptir. Sert silindir üzerine işlenen gravür derinliğine göre derin baskı ve düz baskı etkileri elde edilmektedir. Gofre makinesinin çalışma prensibine ve basılan desenin özelliğine bağlı olarak gofre işlemini ikiye ayırarak incelemek doğru olacaktır. 

1-) Derin baskı (raporlu baskı): Genellikle iki merdaneli olan bu tipte, sert merdaneye işlenen motifin derinliği fazladır. Kumaş geçirilmeye başlanmadan önce çelik silindir üzerine grave edilen desen, elastiki silindir yüzeyine sanki negatifiymiş gibi basılır. Gravürlerin deformasyon derinliği daima materyal kalınlığından daha fazladır. Burada silindirlerin birbirlerine kaymadan dönmeleri gerekmektedir. Merdanelerin çaplarının birbirlerine oranlarının tam sayılara bölünebilecek şekilde olması da zorunludur. Çoğunlukla 1:2 oranı uygulanmaktadır. Buna göre raporlu baskı gofresinde her desen için ayrı bir sert merdane, elastiki merdane ve rapor dişlilerine ihtiyaç vardır. Bu da hem maliyeti artırmakta hem de bir desenden başka desene geçilirken gerekli hazırlık süresini iyice uzatmaktadır. Buna karşın bu şekildeki baskı ile elde edilen desenler hem daha belirgin hem de daha düzgün olmaktadır. 
2-) Düz baskı: Bu baskı yönteminde ise kumaşın sadece bir yüzü etkilenmektedir. Silindir üzerindeki desenin karşı silindire geçişini önlemek için gofre silindirinin çaplarının oranı 1:2’den büyük ya da küçük tutulmuştur. Buna göre selüloz liflerinden yapılmış mamullerde ise kumaş buruşmazlık sağlayıcı ürün (N-Metilol bileşikleri) ve katalizörle emdirilip % 10–15 nem kalıncaya kadar kurutulduktan sonra 160–200  ̊C’de baskı kalandırından geçirilirse devamında yapılan kondensasyon sırasında kumaşa basılan motiflerin de fiksajı sağlanmaktadır. Böylece hem basılan desen yıkamaya dayanıklı olmakta hem de kumaş buruşmazlık özellikleri kazanmaktadır.