ÖN TERBİYE PROSESİ
HAZIRLAMA
Ön Terbiye İşlemleri
ve Elyaf Özelliğine Göre Uygulanmaları
Bildiğiniz gibi
tekstil terbiyesinin başlangıcında diğer terbiye işlemlerine
hazırlık olarak materyalin görünümünü güzelleştirmek ve
hidrofob (su itici) karakterli maddeleri uzaklaştırmak için
yapılan işlemlerin tümüne birden ön terbiye işlemi denir.
Tekstil materyalleri (elyaf, iplik, kumaş) genellikle terbiye
dairesine geldiği şekli ile kullanılmaz. Tekstil materyallerinin
hemen hepsine ön terbiye işlemleri uygulanır. Bundan dolayı ön
terbiye işlemlerinin kalitesi, takip eden diğer terbiye
işlemlerinin kalitesinde büyük önem taşır. Ön terbiye
işlemleri iyi yapılmamış ise materyalde boyama hatalarına neden
olur. Ön terbiye işlemlerinden kaynaklanan hataları boyanmış
materyalde açıkça görmek mümkündür.
Pamuğun ön terbiyesi
Pamuk liflerinin içinde
yağ, mum, pektin gibi hidrofob karakterli maddeler; lifler
toplanırken karışmış yaprak, koza, çekirdek gibi artıklar ve
sarımtırak rengi veren doğal boyar maddeler bulunur. Bu
maddelerden kurtulmak için pamuğa ön terbiye işlemleri yapılır.
Pamuğa yapılan ön terbiye işlemleri:
Haşıl sökme:
Haşıllama, dokuma öncesi lif uçlarını iplik gövdesine
yapıştırarak ipliği daha kapalı hâle getirip kayganlık ve
zorlamaya karşı dayanıklılıklarını artırmak için uygulanır.
Haşıl maddesi, hatalı boyamaya neden olabileceği için ön
terbiye işlemleri ile uzaklaştırılmalıdır. Haşıl maddesinin
cinsine göre uygun yöntemlerle haşıl sökme işlemi yapılır.
Yakma (Gaze): Amacı
kumaşı oluşturan ipliklerden yüzeye çıkmış lif uçlarını
uzaklaştırmaktır. Kumaşın yüzeyine çıkmış lif uçları
dalgalı ve donuk renkli bir yüzey görünümü oluşturur. Yüzeyi
parlak olması istenen kumaşlarda ve keskin konturlu baskıların
yapılacağı kumaşlarda lif uçları yakma işlemi ile
uzaklaştırılır. İyi bir yakma etkisi alevin şiddetine, kumaş
geçiş hızına, kumaş ile bek arasındaki mesafeye ve bekin kumaşa
göre konumuna bağlıdır. Hatırlayacağınız gibi yakma işleminde
dört tip bek pozisyonu vardır; kumaş üzerinde yakma (ağır
kumaşlarda), kumaşı teğet yakma (hafif ve hassas kumaşlarda),
kumaşı silindir üzerinde yakma (sentetik lif ve karışımlarında)
ve tersten hava püskürtmeli yakma.
Bazik işlemler: Pamuk
lifinin yapısında bulunan yabancı maddelerin (yağ, mum, pektin,
koza ve yaprak artıkları gibi) bazik ortamda uzaklaştırıldığı
işlemlerdir. Bazik işlemlerin sonucunda pamuk lifleri hidrofil bir
yapı kazanır.
Ağartma: Pamuk lifinin
yapısında bulunan doğal boyar maddeleri uzaklaştırıp lif
yüzeyinde belirli bir beyazlık derecesi elde etmektir. Pamuk
lifinin ağartılmasında kullanılan maddeler: Sodyum hipoklorit
(NaOCl), Sodyum klorit (NaClO2), Hidrojen peroksit (H2O2).
Merserizasyon: İplik
ve kumaş hâlindeki pamuklu materyalin derişik sodyum hidroksit
çözeltisi ile gergin vaziyette kısa zamanda işlem görmesidir. Bu
işlem sonucunda pamuklu materyalin boya alma yeteneği ile
mukavemeti artar. Materyal parlak bir görünüm kazanır.
Ketenin ön terbiyesi
Keten lifi, kimyasal
yapı bakımından selüloz esaslı olduğundan ön terbiye işlemleri
pamuğa uygulanan ön terbiye işlemlerine benzer.
Rejenere selülozik
liflerin ön terbiyesi
Rejenere selüloz
esaslı liflerin bazlara karşı dayanımları düşük olduğundan
zayıf bazik ortamda çalışılmalıdır. Aksi hâlde lifler,
mekanik ve kimyasal olarak zarar görebilir. Rejenere selülozik
liflere pamuğa uygulanan ön terbiye işlemleri uygulanır.
Yünün ön terbiyesi
Hayvandan elde edilen
ham yün yapısında içerdiği yağ, vakslar ile hayvanın yaşadığı
ortamdan gelen ot, yaprak, toprak ve dışkı artıkları bulunur.
Yünlü materyalden ön terbiye işlemleri ile bu maddeler
uzaklaştırılır. Hatırlayacağınız gibi yün lifleri zayıf
alkali ortamda yüksek sıcaklıklarda mekanik hareketlerin etkisiyle
keçeleşmektedir. Yüne yapılan ön terbiye işlemlerini
hatırlayalım:
Yapak yıkama: Yünün
yapısında uzaklaştırmak için yün yıkaması yapılır.
Karbonizasyon: Yünlü
materyalden yıkama sonunda ayrılmayan küçük bitkisel artıkların
sülfürik asit (H2SO4) ile uzaklaştırılması işlemidir.
Ağartma: Doğal
hâldeki yünde bir miktar renk verici madde bulunduğundan hafif
sarımsı renktedir. Yün lifleri daha çok koyu renklere
boyandıklarından ağartılması selüloz esaslı lifler kadar önem
taşımaz. Açık renklere boyanacak veya beyaz olarak kullanılacak
materyallere ağartma işlemi yapılır.
Krablama: Yünlü
kumaşların düzgün bir durumda iken sıcak su ile muamele edilmesi
ve ardından soğutulması işlemidir. Krablama işlemi sonunda
kumaşta keçeleşme tehlikesi azalır. Yaş işlemler sırasında
oluşabilecek kırışıklık izleri krablama ile ortadan
kaldırılarak yüzey düzgünlüğü sağlanır.
İpeğin ön terbiyesi
İpek lifine uygulanan
ön terbiye işlemlerini:
Serisini uzaklaştırma
(Zamk çıkarma): Kozalardan elde edilen filamentler, daha sonra
iplik ve kumaş hâline getirilir. Genel olarak iplik hâlinde iken
serisini uzaklaştırma işlemi yapılır. İpek lifi, serisin
uzaklaştırma ile ağırlık (yaklaşık % 25 ) kaybına uğrar.
Ağartma: Serisini
uzaklaştırılmış ipek, beyaz bir görünüme sahiptir. Ancak
gerekli durumlarda hidrojen peroksit ile ağartma işlemi yapılır
Sentetik liflerin ön
terbiyesi
Sentetik lifler, normal
şartlarda temiz ve beyaz olarak üretilebilir. Ancak iplik ve kumaş
hâlinde iken kirlenebilir ve lekelenebilir. Polyester, poliamid,
poliakrilonitril ve polipropilen gibi sentetik lifler kimyasal
yollarla elde edilen lifler olduğu için pamuk veya yün gibi doğal
esaslı liflerde olduğu gibi önemli ön işlem gerektirmeyen
liflerdir. Bildiğiniz gibi sentetik liflere genel olarak şu ön
terbiye işlemleri yapılır:
Yıkama: Sentetik
liflerin terbiye dairesine gelmeden önce iplik ve dokuma dairesinde
oluşan makine yağları, haşıl maddesi gibi kirlenmeleri gidermek
için yıkama işlemi yapılır.
Ağartma: Sentetik
lifler elde edilirken beyaz olarak üretilebilir. Beyazlatma işlemi,
gerekirse açık renge boyanacak veya beyaz olarak kullanılacak
materyallere yapılır.
Termofikse: Sentetik
lifler termoplastik özellik göstermeleri nedeniyle ısı etkisi
sonucu değişmeden kalabilen boyut ve şekil alır. Buna termofikse
denir. Termofikse işlemi sonucunda materyal buruşmaya karşı
direnç; boyut ve şekil stabilitesi kazanır.
Hedeflenen Mamule Göre
Uygulama Yöntemleri ve Reçeteleri
Tekstil materyaline
müşteri istekleri göz önünde bulundurularak istenen özelliklere
göre ön terbiye prosesi işlem adımları belirlenir. Pamuklu
kumaş, açık renge boyanacaktır. Materyalin yüzeyi düzgün ve
parlak olması isteniyor. Pamuğun ağartmasında kullanılan
kimyasal maddelerin görevlerini hatırlayalım.
Islatıcı: Materyalin
yüzeyinin düzgün bir şekilde ıslanmasını sağlar. Böylece
kimyasal maddelerin materyalin tüm yüzeyine homojen alarak dağılımı
sağlanır.
Stabilizatör:
Sıcaklık, suya sertlik veren iyonlar ve alkali ortamdan dolayı
hidrojen peroksit hızlı bir parçalanma gösterir. Bu istenen
ağartmanın ortaya çıkmasını önler. Stabilizatör, hidrojen
peroksitin parçalanmasını yavaşlatır. Sodyum silikat gibi
stabilizatör kullanılarak hidrojen peroksitin dengeli olarak
parçalanması sağlanır. Piyasada mevcut olan iyon tutucuların
içinde pH tamponlayıcı maddeler yer alır. Şayet stabilizatör
yerine bu tür iyon tutucular kullanılırsa sodyum silikat
kullanılmayabilir.
Yağ sökücü madde:
İplik, örme veya dokuma dairelerinde oluşabilecek yağ lekelerinin
uzaklaştırılması için kullanılır.
Sodyum hidroksit: Bazik
ortam sağlar ve materyalde bulunan yağ, mum ve pektin gibi hidrofob
maddeleri uzaklaştırır.
Hidrojen peroksit:
Pamuğa sarımtırak rengi veren doğal boyar maddeleri sökerek
uzaklaştırır.
Anti peroksit: Ağartma
sonunda materyal yüzeyindeki hidrojen peroksit artıklarını
uzaklaştırmak için kullanılır. Eğer uzaklaştırılmazsa H2O2
boyama işleminde boyar maddeleri kumaş üzerinden sökerek abraja
neden olur. Anti peroksit olarak sodyum tio sülfat kullanılır.
Asetik asit: Ağartma
işlemi bazik ortamda yapıldığından dolayı nötralize işlemi
için kullanılır.
Merserizasyon:26 -32
oBe NaOH çözeltisinden 15–18 C'de ve 60–90 saniyede kumaş
gergin vaziyette geçirilir.
Stabilizasyon: Kumaş
gergin vaziyette (büzülme ve en kaybının önlenmesi için)
geçirilir.
Nötralizasyon: 1 ml/lt asetik asit (İşlem bazik ortamda yapıldığından dolayı
asetik asit kullanılmıştır.)
Tazyikli yıkama: Kumaş
üzerindeki kimyasal maddeler uzaklaştırılır.
Ön Terbiye İşleminden
Kaynaklanan Hatalar
Bildiğiniz gibi ön
terbiye işlemlerinde kaynaklanan hataları genel olarak boyama
işleminden sonra görebiliriz. Boyamada oluşan hataların önemli
bir kısmı, ön terbiye işlemleri esnasındaki hatalardan
kaynaklanmaktadır. Tekstil materyallerinin ön terbiye işlemlerinden
kaynaklanan hatalar şunlardır. Ağartma işleminden kaynaklanan
hatalar, Ağartma işleminde istenen beyazlığın elde edilememesi.
Bu durumda özellikle açık renklere boyanacak materyallerde elde
edilen beyazlık istendiği gibi değilse işlem tekrarlanır. H2O2
ağartması sonunda peroksit artıkları uzaklaştırılmamışsa
hatalı boyamaya neden olur. Sodyum klorit ağartması zamanından
önce bitirilmezse aktif klordan dolayı selülozik materyalde
mukavemet kaybı olur. Merserizasyon işleminden kaynaklanan hatalar,
Islatıcı seçiminin yanlış olması durumunda kötü ve dengesiz
merserizasyon sonucu ortaya çıkar. Merserizasyon işlemi süresince
dengesiz gerginlikten dolayı kumaş yüzeyinde düzensiz parlaklık
oluşur. Nötralizasyon işlemi düzgün yapılmamışsa hatalı
boyamaya neden olur veya merserizasyon işleminden sonra hidrojen
peroksit ağartması yapılacaksa hatalı ağartmaya sebep olur.
Yakma esnasında kumaş geçiş hızının sabit olmaması, Kumaşın
geçiş hızında farklılıklar olursa boyama sonrası kumaş
yüzeyinde ton farklılıkları gözlemlenir.
Keçeleşme: Yünlü
materyallerin yaş işlemleri esnasında keçeleşmeyi oluşturan
şartlara özen gösterilmemesinden kaynaklanır. Termofiksaj hatası:
Sentetik liflerde fiksaj işlemi uygun sıcaklıklarda yapılmamışsa
daha sonra yapılacak işlemlerde materyalde kırışıklık ve
deformasyonlar oluşacaktır.
0 yorum:
Yorum Gönder