Asit Boyar Maddeleri
Asit boyar maddeleri
protein elyafına afinitesiyle karakterize edilen, özel bir
parlaklığa sahip anyonik boyar maddelerdir.
Kullanım Yerleri
Asit boyar maddeleri
yün, poliamid ve doğal ipek liflerinin boyanmasında en sık
kullanılan boyar madde grubudur.
Avantajları: Ucuzdur,
kolay ve düzgün boyanır. Işık haslıkları iyidir. Canlı ve
parlak renk elde edilir.
Dezavantajları: Yıkama
haslıkları bazı tiplerinde iyi değildir. Kuru temizleme
haslıkları vasattır. Ter haslıkları düşüktür.
Yapısı
Asit boyar maddeleri
çoğunlukla azo boyar maddelerdir. Asit boyar maddeleri, bir veya
daha fazla sülfonik veya karboksilik asit tuzu fonksiyonel grupları
içerir. Bunlar, suda çözünürlük sağlar.
Sınıflandırılması
Asit boyar maddeleri
boyanma yöntemleri flotte durumlarına göre üç sınıfta
toplanabilir. Bunlar: Kuvvetli asidik ortamda boyayan (iyi egalize
eden) asit boyar maddeleri, Orta kuvvette asidik ortamda boyayan
(orta egalize eden) asit boyar maddeleri, Zayıf asidik / nötral
ortamda boyayan (zor egalize eden dinkleme) asit boyar maddeleri.
Kuvvetli Asidik Ortamda
Boyayan (İyi Egalize Eden) Asit Boyar Maddeleri
Kuvvetli asidik ortamda
yün liflerinde bulunan amonyum (- NH3+) grupları sayısı en
fazladır ve boyar madde anyonları da amonyum gruplarına bağlanır.
Bu durumda, amonyum grubu sayısına bağlı olarak çok hızlı bir
boyar madde alımı sağlanır. Bağlanmayı sağlayan esas güç,
elektrostatik çekim kuvvetleri olduğundan bu tür boyar maddelerin
liflere karşı olan afiniteleri fazla değildir. Bu nedenle
özellikle kaynama temperatüründe, sonradan düzgünleşme
yetenekleri çok iyidir. Boyar maddenin, yün lifleri tarafından
hızlı ve düzgünsüz alınması sakıncalı değildir. Migrasyon
yetenekleri iyi olduğundan kaynama temperatüründe, boyar maddenin
çok olduğu yerlerden az olduğu yerlere doğru bir göç
başlayacaktır. Düzgün boyama, migrasyon kabiliyetinin yüksek
olması nedeniyle (molekül yapıları küçük ve lifle kurulan
iyonik bağları zayıf olduğundan) kolaydır. Bu nedenle bunlara
“egalize boyar maddeleri”de denir. Yüksek ışık haslığına
sahiptir. Ancak yaş haslıkları kötüdür. Bu durum sonradan
düzgünleşme yeteneği olan bütün boyar maddeler için aynıdır.
Çünkü genel olarak molekül yapıları küçüktür. pH 2–3,5
ayarı için sülfürik asit kullanılır. Ayrıca boyar maddenin
elyafa çekişini yavaşlatmak için sodyum sülfat tuzu kullanılır.
Düzgün boyanması zor olan (keçeleşmiş mamuller) ve fazla yıkama
gerektirmeyen mamullerde tercih edilir.
Orta Kuvvette Asidik
Ortamda Boyayan Asit Boyar Maddeleri
Bunlar, formik veya
asetik asit ile pH 4–5,5 ortamında boyama yapar. Diğer iki grup
asit boyar maddenin arasında değerlerde haslık özellikleri verir.
Boyama sonunda formik asit ilavesi ile çekim tamamlanır. Life,
elektrostatik çekim kuvvetleri yanında, H köprüleri ve van der
waals kuvvetleri ile bağlanır. Sonradan düzgünleşme yetenekleri
düşük olduğu için boyar maddenin baştan düzgün alınması
gerekir. Bu amaçla, amonyum grupları sayısının daha az olduğu
pH 4 – 5,5’te çalışılır. Bilindiği gibi, pH 5 – 7
civarında (isoiyonik bölge) yün, nötr bir özellik gösterir.
Yani, pozitif yüklü amonyum grupları ile negatif yüklü karboksil
grupları birbirine eşittir. Bu nedenle flotteye sodyum sülfat
ilavesi, alınmayı artırıcı veya geciktirici bir etki göstermez.
Ancak materyaldeki afinite farklılıkları nedeniyle oluşabilecek
düzgünsüz boyamayı engellemek için sodyum sülfat ilave edilir.
% 1–3 asetik asit (% 60'lık). PH (4–5,5) % 5–10 kalsine sodyum
sülfat (glauber tuzu) içeren 40–50 C’deki flottede, mamul bir
müddet muamele edildikten sonra boyar madde ilavesi yapılır. 30–45
dakikada 80-85 C’ye çıkılır ve 45–90 dakika boyamaya devam
edilir. Bu asit boyar madde grubu ile elde edilen yaş haslıklar,
egalize tipe nazaran daha iyidir. Nüanslama aynı temperatürde
yapılabilir.
Zayıf Asidik / Nötral
Ortamda Boyayan Asit Boyar maddeleri
Yünün yaş apresine
(özellikle dinklemeye), yüksek haslığı olan asit boyar
maddeleridir. Normal olarak zayıf asidik veya nötr boya
banyolarında, protein elyafına uygulanır. Dinkleme haslıkları
iyi olduğundan bunlara dinkleme boyar maddeleri denir. Yaş
haslıkları mükemmel, ışık haslığı iyidir. Ancak boyama
düzgünsüzlüğü tehlikesi fazladır. Boyar maddenin migrasyon
yeteneği azdır, yani boyama oldukça zordur. Düzgün boyama zor
olduğu için kumaş boyamada tavsiye edilmez. Yapak, tarama bandı
ve ipliklerin boyanmasında kullanılır. Yapıları bakımından
disazo sınıfı olan bu tip boyar maddeler, afiniteleri fazla
olduğundan yün liflerine çeşitli bağlar ile bağlanır
(elektrostatik çekim kuvvetleri, H köprüleri, van der waals
kuvvetleri). Bu yüzden, bu tip boyar maddenin lifler tarafından
alınması çok yavaş olmalıdır. Düzgün bir boyama, düzgün bir
alınma ile sağlanabilecektir. Zayıf asidik veya nötr ortamda (pH
5,5–6,5), yün lifleri nötr veya anyon yüklüdür. Boyar madde
anyonu ile lif anyonu birbirini iter. Bu nedenle elektrostatik çekim
ile boyar maddelerin bağlanması mümkün değildir. Boyar maddenin
lif tarafından alınmasını sağlamak için ortama tuz ilave
edilir. Tuz, itmeyi azaltır ve boyar maddenin agregasyon derecesini
artırarak, alınmayı hızlandırır. Renk tonunun artmasına bağlı
olarak tuz miktarı da artırılır. Boyar maddenin düzgün alınması
için; Boyamaya düşük sıcaklıkta başlayınız. Sıcaklığı
kaynama derecesine kadar yavaş yavaş artırırınız. Kaynama
sıcaklığında bir müddet bekledikten sonra boyamayı bitirmek
gerekir. Düzgün boyama için uygun bir egalize maddesi kullanmak
önemlidir.
Asit Boyar Maddelerle
Yünün Boyanması
Yünlü materyal
boyanma anındaki formuna göre değerlendirilerek (kumaş, iplik,
tops elyaf) boyar madde seçimi yapılır ve boyama işlemi yapılır.
Asit boyar maddeler molekül yapılarına göre farklılık
göstermesine rağmen tüm boyar madde grupları önce soğuk su
(işletme su sıcaklığı) ile macun hâline getirilir ve hemen
ardından kaynar su ilave edilerek çözündürülür. Boyama
işlemine, işletmelere göre farklılık gösterse de 30 – 50 C’de başlanır ve önce pH ayarlayıcı kimyasal madde ve sodyum
sülfat ilavesi yapılır. Boyar madde ilavesi yapıldıktan sonra
kaynama sıcaklığına 30 – 45 dakikada çıkılır ve renk
şiddetine göre 45-90 dakika çalışılır ve dökülür. Nüanslama
gerekiyorsa boya banyosu dökülmeden bu sıcaklıkta yapılır.
Asit Boyar Maddelerle
İpeğin Boyanması
İpek lifleri kuvvetli
asitlerin seyreltik çözeltilerinden etkilenmez ancak ısının
yükselmesi ile yapısında bozulmalar meydana gelir. Yünden farklı
olarak ipek, kuvvetli asidik ortama ve ısıya dayanıksızdır. İpek
boyacılığında özellikle zayıf asidik veya nötr ortamda boyayan
boyar madde grupları seçilir. Ancak bu boyar madde grupları yüksek
afiniteye sahiptir ve sonradan düzgünleşme özellikleri de
zayıftır. Bu nedenle boyayı en baştan düzgün çektirmek büyük
önem taşır. Çekim hızını düşürmek için sodyum sülfat
(glauber tuzu) ilavesi yapılır. İpek yüksek absorbsiyon yeteneği
sayesinde yüne nazaran daha fazla boyar madde absorbe eder ve
renkler daha koyu olur. Parlaklığının azalmasını önlemek için
mümkün oldukça kaynama derecesinden kaçınılmalıdır. Boyama
temperatürü 80-85 C aralığında tutulur. Genelde orta asidik
ortamda boyama yapan boyar maddeler kullanılır. Orta kuvvette
asidik ortamda boyayan asit boyar maddeleri ile boyamanın yapılışı
% 1–3 asetik asit (% 60'lık). PH ( 4–5,5 ) % 5–10 kalsine
sodyum sülfat (glauber tuzu) içeren 40–50 C’deki flottede,
mamul bir müddet muamele edildikten sonra boyar madde konur. 30–45
dakikada 80-85 C’ye çıkılır ve 45–90 dakika boyamaya devam
edilir. Bu asit boyar madde grubu ile elde edilen yaş haslıklar,
egalize tipe nazaran daha iyidir. Nüanslama aynı temperatürde
yapılabilir.
0 yorum:
Yorum Gönder