Fantazi İplik Nedir, Fantazi İplik Çeşitleri Nelerdir

Fantazi iplikler. 

Fantazi iplik (Alm. Effektgarn, Fr. fil fantaisie, İng. fancy yarn; novelty yarn), kullanılan ham madde, üretim ve materyal özellikleri değiştirilmek suretiyle farklı efektler verilerek üretilmiş, renk ve/veya form açısından dekoratif düzgünsüzlük içeren, klasik iplik yapısından farklı iplik tipidir. Fantazi iplikler, iplik yapısı yanında görünüm ve estetik yönü ağır basan, günün modasına göre değişik formlarda üretilen iplik türleridir. Tekstil endüstrisinin gelişimi, yıllar boyu insanları daha farklı tekstil dokulara elde etmeye, yönlendirmiştir. Daha çok görsel özelliği ön planda olan kumaşlar elde etmek için ise normal ipliklerle kıyaslanmayacak kadar değişik yapıları olan fantezi iplikler geliştirilmiştir. Fantazi iplikler özel siparişler üzerine üretildiğinden uzun süreden beri tekstil endüstrisinin özel bir parçası olarak kaldı ve yüz yıllardır çoğunlukla dekoratif amaçlar için üretildi. Bu iplikler genellikle tekstil yapılarının küçük bir kısmında kullanılmışlardır. Son yılarda teknolojik gelişmelerden olumlu etkilenmesi ve rekabet ortamının getirdiği yenilikler bu sektörün atılım yapmasında önemli rol oynamıştır. Yeni yeni gelişmekte olan bu endüstri dalının yeterli ilgiyi görmesi geç olduğundan, bu konu üzerinde yapılan araştırmalar daha çok fabrikaların kendi ürünlerinin ve kendi makinelerinin üzerine olmuştur. Fantazi iplikler insanların hayal gücü ilgili olduğundan oldukça geniş bir çeşitlilik sunmaktadır. Yani renk ve biçimlerin istenildiği kadar kullanılabilmesi sadece bir iplik türünün bile araştırılmasının ne kadar geniş olacağını göstermektedir. Günümüzde sıklıkla kullanılan Fantezi iplik türleri lup, bukle, hav, düğüm ve düz ipliklerdir. 

Tekstil endüstrisinin geneline bakıldığında fantazi iplik kesimi iplik, dokuma, boya-apre ile kıyaslandığında nispeten daha küçük çaplı görünmektedir. Bir dönemde fantazi iplik terimi, ipliğin fantazi katlama makinesinde üretildiğini belirtmek için söylenirdi. Bazılarına göre bu terim hala geçerlidir. Fantazi iplik ticaretinde kullanılan teknoloji hala standartlaşmadığından karışıklık sadece farklı fantazi iplik çeşitlerinin tanımında değil, aynı zamanda fantazi iplik teriminde de meydana gelmektedir. Bir tanıma göre ipliğin şeklinde, renginde, parlaklığında, hammadde kalitesinde v.b. karakteristik özellikler gösteren, en az kumaş bitim işlemi ile belirle bir kumaş estetiğini sağlayan ipliklerdir. Başka bir tanımda normal düz ipliğin iç yapısında, lif kompozisyonunda ve renginde sapma olarak nitelendirilir. Ama aslında şu tanım kullanılacaktır; fantazi iplik, tesadüfi ve periyodik olarak dağılan, düzensiz her türlü formda bünyesinde bulunduran ipliktir. Bu gayri muntazamlıklar, iplik kalınlığını, materyal tipini ve benzer özellikleri değiştirerek veya bunların kombinasyonu ile oluşturulmaktadır. 

FANTAZİ İPLİĞİN TARİHÇESİ 

Fantazi iplik yapımının tarihi 19. yüzyılın sonlarına kadar gider fantazi iplik makinelerinin öncüleri C.Hamel, Whitin ve Collins şirketleridir. 1885’te Alman Carl Hamel piyasaya ham kontrollü fantazi bükücüleri sürdü. Bu makinede, kam vasıtasıyla kol ve düğüm düzeyini ilişkilendirerek hav tahtasının yukarı ve aşağı hareket etmesiyle, materyalin az/çok kısımları temel ipliğe eklendi ve küçük düğüm ve tırtıl efektleri oluşturuldu. Ancak bir fantazi ipliği oluşturmak çok uzun zaman alırdı. Kumaştaki desenleşmeyi engellemek amacıyla, eksantrik milleri üzerine vidalanmış kam zincirleri kullanıldı. İkinci Dünya savaşından sonra, basit elektromekanik kontrollü silindir kumandalı makineler yapıldı. 1954-1959 yılları arasında Hamel’in elektromat makinesi ortaya çıktı. Bu makinenin besleme silindir kumandaları kayma teması ile kontrol edildi. Aynı zamanda Berliner Maschinenfabrik Schwarzkopf ve Weller fotoselli daha gelişmiş kontrollü makineler yaptılar. Fantazi iplik üretimi, ring makinelerine, open-end rotor makinelerine, dref makinelerine, cer makinelerine ve tarak makinelerine çeşitli aparatların eklenmesiyle ve boyama, harmanlama ve değişik bitim işlemleriyle bugüne dek sürmektedir. Oyuk iğ prosesinin bulunmasından önce en çok kullanılan sistem, iki aşamalı ring büküm prosesiydi. İlk aşamada uygun besleme ile fantazi efekt elde edilir. Daha sonraki aşamada bu iplik bir bağlama ipliği ile sabitlenir yada bobinlere sarılan bu iplikler sonra doğrudan çift katlı bobin makinesine aktarılırdı. İki veya daha fazla aşama yerine tek aşama ile fantazi iplik üretme fikri olan oyuk iğ prosesi fikrini Bulgaristan Tekstil ve Konfeksiyon Enstitüsünden Prof. George Mitov geliştirdi. Son yıllarda fantazi iplik sektörü büyük bir gelişme gösterdi. Özellikle büyük firmaların rekabet içinde olması ve fantazi ipliklerin moda oluşu bu gelişmenin en önemli etkenlerindendir. Saurer-Allma, Gemmill & Dunsmore, Lezzani, Bigagli, Mackie ve Galan piyasanın önde gelen kuruluşlarındandır. 

FANTAZİ İPLİKLERİN SINIFLANDIRILMASI 

Fantazi iplikler, değişik yönlerden sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmalar: yapılarına, elde etme yöntemlerine, efekt verme yöntemine ve verilen efektlere göre olmaktadır. 

A-)Yapılarına göre sınıflandırma: Yapılarına göre sınıflandırmada fantazi iplikler tek katlı ve efekt katlı iplikler olmak üzere ikiye ayrılırlar. 

B-)Elde etme yöntemlerine göre sınıflandırma: fantazi iplikler elde etme yöntemlerine göre iki ana gruba ayrılırlar; fantazi büküm makinelerinde elde edilenler ve yeni eğirme teknolojileriyle elde edilenler. Fantazi ipliklerin büyük bir bölümü fantazi büküm makinelerinde elde edilmektedir. Bununla beraber yeni iplik eğirme teknolojilerinden faydalanarak, bu sahada çalışmak mümkündür. Fantazi iplik makinelerindeki esas; ana ipliğe efekt ipliğin sarılması ve bu ikisinin bir bağlama ipliğiyle sabitlenmesidir. 

- Büküm yoluyla elde edilen fantazi iplikler; fantazi büküm makinesinde farklı boylarda ve çeşitli numaralardaki ipliklerin birbirleriyle bükülmesi sonucunda elde edilirler. 

- Çekim yoluyla elde edilen fantazi iplikler: Fitil veya bant olarak kullanılan ana ipliğe filament sarımı sonucu elde edilir. Yeni iplik eğirme sistemlerini kullanarak elde edilen ipliklere sargılı iplikler adı verilir. Bu iplikler, örtülü iplikler olarakta bilinirler. 

EFEKT VERME YÖNTEMİNE GÖRE SINIFLANDIRMA: 

Bu sınıflandırma da iki ana yöntem vardır. 

İlki direkt yöntemdir. Burada efekt fantazi büküm makinesi üzerinde elde edilmektedir. Diğeri indirekt yöntemdir. Bu yöntem, normal iplik eldesi sırasında makineyi veya ipliği oluşturacak olan elyafı modifiye etme esasına dayanır. 

A- Direkt Yöntemler 

a-1- Ring iplik makinelerinde eğirme 

Şantuk efekt iplikleri, 

Düz veya havlı bukle iplikleri, 

Düz veya havlı sufle iplikleri, 

Düz veya havlı renkli bükülü iplik, 

Düğüm ve kabarık kıvrım ipliği, 

a-2- Fantazi büküm makinelerinde eğirme 

Dört farklı renge kadar şantuk efekt iplikleri, 

Düz, havlı veya çok renkli sufle ipliği, 

Düz, havlı veya çok renkli bukle ipliği, 

Düz, havlı veya çok renkli bükülü iplik, 

Düğüm iplikleri, 

Çok renkli iplikler, 

a-3- OE-Rotor iplik makinelerinde Eğirme 

Şantuk efektleri, 

Çoklu numara efektleri, 

Renk efektleri, 

a-4- OE-Friksiyon iplik makinelerinde Eğirme 

Karma İplikler, 

Hav iplikleri, 

Bukle iplikleri, 

B- İndirekt Yöntemler 

b-1- Harmanlama 

Düğüm iplikleri, 

b-2- Taraklama 

Havlı, şantuk efektli veya çok renkli iplikler, 

Gölge iplikleri, 

Düğüm iplikleri, 

b-3- Band hazırlama 

Gölge İplikleri, 

Çok renkli iplikler, 

b-4- Boyama 

Gölge İplikleri, 

Çok Renkli iplikler, 

b-5- Şardonlama 

Tüylü hacimli iplikler, 

b-6- Özel işlemler 

Şenil iplikler 

VERİLEN EFEKTLERE GÖRE SINIFLANDIRMA 

Bu sınıflandırmada iplikler kontrolsüz ve kontrollü efekt iplikleri olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. 

A-) Kontrolsüz Efekt İplikleri 

a-1-) Kontrolsüz İplik Efektleri 

Bukle iplik, 

Lup iplik, 

Dalga ipliği, 

Kıvrım ipliği, 

Frote iplik, 

Muline iplik, 

a-2-) Kontrolsüz Eğirme İplikleri 

Dalga ipliği, 

Frize iplik, 

Eğirme lup ipliği, 

Şenil ipliği, 

Bukle ipliği, 

B) Kontrollü efekt İplikleri 

b-1-) Kontrollü iplik efektleri 

Düğüm ipliği, 

Tırtıl ipliği, 

Ters yön tırtıl ipliği, 

b-2-) Kontrollü eğirme efektleri 

Eğirme hav ipliği, 

Ekleme hav ipliği, 

Eğirme tırtıl ipliği, 

Havlı bukle ipliği 

Kontrolsüz Efekt İplikleri 

Kontrolsüz ipliklerde ek bir iplik sürekli olarak ana ipliğe ya aynı anda yada daha yüksek bir hızda beslenir. İki hız arasındaki fark, efekti meydana getirir. İplik efektlerinin efekt bölümü bir iplik veya filament iplikten oluşur. 

Muline İplik: En basit fantazi iplik biçimidir. İki veya daha fazla renkte iplik eğirme bükümüne ters yönde bükülerler. 

Fantazi iplik çeşitleri. 

Bukle İplik: Yüzeyinde bukleli çıkıntılar oluşturmak için efekt ipliğinin ana iplik etrafına sarılmasıyla oluşan bir ipliktir. Efekt eldesi, efekt ipliğinin fazla beslenmesi ile sağlanır. Bukle iplikler yarı dairesel luplardan meydana gelirler. Silindirler arasındaki yüzeysel hız farkı nedeni ile verilen büküm efekt ipliği sarmaya yetmez ve bukleler meydana gelir. 

Lup İplik: Basitçe bir ana iplik ve bir de efekt ipliğinden meydana gelir.Efekt ipliğe, çıkış silindirin önünden beslendiğinden ön iplik adı da verilir. Efekt ipliği çekim sisteminden geçmez. Lup ipliği oluşum itibariyle bukle ipliğe benzer. Fakat efekt ipliğinin ince ve bükümlü oluşu ile birlikte daha yüksek fazla besleme oranlarına çıkılması iplik yüzeyindeki çıkıntıların daha dairesel olmasına neden olur. 

Dalga ipliği: İki iplikten oluşan bu ipliğin yapısı oldukça basittir. Biri S diğeri Z bükümlü iki ipliğin bükülmesiyle elde edilir. Efekti kuvvetlendirmek için birbirinden çok farklı numaralarda iplikler kullanılır. Ayrıca, farklı büzülme yeteneğine sahip olan filament ipliklerin bükülmesiyle de dalga ipliği elde edilir. 

Kıvrım İpliği: Ana iplikten çıkan kıvrımları bünyesinde bulunduran bir ipliktir. Elde edilişi lup ipliği ile aynıdır. Fakat esnek efekt ipliği kullanımı yerine yüksek bükümlü bir iplik kullanılır. Böylece, ön silindirde gerilim serbest kalınca lupların yerine kıvrımlar oluşur. 

Havlı İplik: dairesel çıktılar gösteren bu iplik hacimli ve güzel tutumludur. Ana ipliğin yüksek hızda beslenmesi ile elde edilir. Fazla besleme oranı 1.4-1.8 arasındadır. 

Kontrolsüz Eğirme Efektleri 

Efekt bölümü, 3. bir silindir çifti veya ayrı bir çekim hattından beslenen cer bandı veya fitil biçimindeki liflerden meydana gelir. 

Eğirme Dalga İpliği: Bu ipliğin oluşumu dalga ipliği ile aynıdır. Tek fark efekt materyali olarak iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır. 

Frize İplik: Yapı olarak bukle ipliğine benzer fakat bukle ipliğine göre daha dar ve ince buklelere sahiptir. Bu nedenle düz ve kapalı bir karekter gösterir. Fazla besleme oranı 1.1-1.3 arasındadır. 

Eğirme Lup İpliği: Bu ipliğin oluşumu lup ipliği ile aynıdır tek farkı efekt materyal olarak, iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır. 

Şenil İpliği: Bu iplik birkaç farklı şekilde olur. Örneğin birisi eksenel iplikleri etrafına sağlamlaştırmak için bir veya daha fazla çeşitlilikte elyaftan oluşan kesik uçlu dairesellikten meydana gelir. 

Eğirme Bukle ipliği: Bukle ipliğiyle aynıdır. Tek fark efekt materyali olarak iplik yerine cer bandı veya fitil kullanılmasıdır. 

Kontrollü Efekt İplikleri 

Bu iplikler sürekli ve kesikli aralıklarla temel iplik veya iplikler üzerinde iplik veya lif birikimi ile oluşurlar. Yani önceden programlanırlar. 

Kontrollü İplik Efektleri 

Düğüm İpliği: Uzunluğu boyunca düzenli veya düzensiz aralıklarla bir yada daha fazla iplik materyalinin oluşturduğu düğümlerden oluşan ipliktir. İplik, genellikle bağımsız çalışan iki çift silindirin kullanılması ile elde edilir. Ana iplik fasılalı, efekt materyal ise devamlı olarak sevk edilir. Besleme silindirinin ani duruşları, efekt materyalinin yığılmasına ve düğümlerin oluşmasına neden olur.

Tırtıl İpliği: Hav ipliklerine benzeyen bu iplik iki şekilde elde edilir. 1. efekt ipliğinin hızı sabit iken ana ipliğin hızı belirli noktalarda durdurulur. 2. de ana ipliğin hızı sabit kalırken efekt ipliğinin hızı belirli noktalarda artar. Genellikle bu metot kullanılır. Tırtıl ipliğine solucan da denilir. 

Ters Yön Tırtıl İpliği: Görünüş olarak tırtıl ipliğine benzeyen bu iplik oluşum şekli itibariyle biraz farklıdır. Ana iplik belirli noktalarda geriye hareket eder tırtıl efekti oluşur. Daha sonra ileri doğru hareket ederken sabitleme yapılır. 

Kontrollü Eğirme Efektleri 

Eğirme Hav İpliği: Düğüm ipliğine göre uzun ve daha ince efekte sahip olan hav iplikleri iki şekilde elde edilirler. Eğirme boyunca efekt materyalini besleyen bir silindir çiftinin aralıklı olarak hızlandırılmasıyla üretilir. 

Ekleme Hav İpliği: Bu iplik türünün diğerinden farkı, efekt materyal beslenmesinin makineye sonradan eklenmiş bir silindir çifti ile yapılmasıdır. 

Eğirme Tırtıl İpliği: Yapısı tırtıl ipliği ile aynıdır tek fark efekt materyali olarak cer bandı veya fitil kullanılmasıdır. 

Havlı Bukle İpliği: Bu iplik görünüm olarak iki efekti de bünyesinde bulundurmaktadır. Kontrol edilen iplikteki havların oluşumudur. Makineden girilen komut ile iki bölüme ayrılmıştır. Buna göre, havlar kontrollü bukleler kontrolsüz olarak elde edilirler.