İpliklerin Bükümlerinin Hesaplanması

İplikte Z ve S yönlü bükümlerin gösterimi. 

Büküm, ipliğin eğrilmesi sırasında elyafların ya da ipliklerin bir arada tutulması ve mukavemet kazandırılması için kendi etrafında verilen spiral dönmelerdir. kesikli (ştapel) liflerden üretilen ipliklerin mukavemetleri belli bir miktar büküm uygulamak suretiyle sağlanır. Uygulanan burulmanın yönüne göre büküm S veya Z yönlü olarak ifade edilir. Normal koşullar altında iplikler daima Z bükümlü olarak üretilirler. Ancak özel amaçlar için, S bükümlü ipliklerin üretimi söz konusudur. 

Bir elyafı bükmek, kullanım amacındaki dayanma koşulları açısından önemlidir. İplikteki büküm sayısı sağlamlık, elastikiyet ve dolaylı olarak tüylülük gibi iplik özelliklerini etkiler. İpliğe verilecek olan büküm tamamen iplik üreticisinin elinde olup, nihai kullanıcının amacını karşılayacak şekilde iplikhanelerde ayarlanabilir. 

Bir ipliğe verilecek büküm miktarı, o ipliğin daha sonraki kullanım yerine ve lif uzunluğuna göre seçilir. Lif uzunluğu arttıkça büküm gereksinimi azalacaktır. Bükümün derecesi genellikle ikiye ayrılır. 

Açık Büküm: 

Triko (örme) ipliklerine verilir. Örme makinesinde ipliklerin karşılaşacağı direnç nispeten düşük olduğu için triko ipliği üzerindeki büküm miktarı dokuma ipliğine oranla düşüktür. Dolayısıyla triko ipliğinin mukavemeti dokumaya göre daha düşüktür. 

Kalın ipliklerde elyafların birbirlerini tutmaları için daha az sayıda, ince ipliklerde ise daha çok sayıda büküme ihtiyaç vardır. Yine aynı şekilde, kullanım amaçları göz önüne alınarak triko iplikleri daha az bükümlü, dokuma iplikleri ise daha çok bükümlüdür. 

Kapalı Büküm: 

Dokuma ipliklerine verilir. Dokuma tezgahında özellikle çözgü ipliklerinin üzerine binen yük oldukça fazla olduğu için dokuma ipliklerine, örmeye oranla yüksek büküm verilir. Dolayısıyla dokuma ipliğinin mukavemeti trikoya göre daha yüksektir. Unutulmaması gereken husus büküm miktarı arttıkça ipliğin sertleşeceği ve üretim maliyetinin de artacağıdır. 

Büküm Derecesi: 

Birim uzunlukta bulunan spiral sayısı büküm sayısını verir. Birim uzunluk olarak 1 inç (inch) (2,54 cm) alınırsa TPI yani inç'deki büküm, birim uzunluk 1 metre alınırsa TPM yani metredeki büküm ifade edilmiş olur. 

Büküm aşağıdaki formüle göre hesaplanır: 

T/m = αe.√Nm veya T''= αe.√Ne 

Burada:  T/m = Metredeki büküm; 

T'' = inç'deki büküm (1 inç=25,4 mm) 

αm = Büküm katsayısı (metrik)

αe = Büküm katsayısı (İngiliz) 

Nm = İplik metrik numarası 

Ne = İplik İngiliz numarası 

Büküm sayısı arttıkça, iğ devrini arttırmak gerekir, yada çıkış hızını küçültme gerekir. Bu nedenle büküm üretimle ters orantılıdır ve direkt olarak maliyete etki eden bir etkendir. 

Dönüşüm Formülleri: 

T/m = 39,4 x T'' 

αm = 30,3 x αe 

Nm = 1,693 x Ne 

Triko ipliği bükümü: 

αe=3,6 değeri piyasada en yaygın biçimde uygulanan büküm katsayısıdır. İnce mikronerli (3,1-3,9) pamuk kullananan ve yumuşak örgü tuşesine özen gösteren firmalar αe değerini 3,3-3,5 arasına çekebilmektedir. Bunun yanında örgü ipliğini αe=3,8-3,9 değeriyle çalışan (sert örgü tuşesi) firmalar da mevcuttur. 

Dokuma ipliği bükümü: 

αe=4,1-4,5 arasında değişir. Dokuma tezgahında üzerinde iplik üzerine binen yük göz önünde bulundurularak atkı ipliğinde düşük, çözgü ipliğinde ise yüksek seçilir (çözgü ipliğinin mukavemeti atkı ipliğinden yüksek olmalıdır). 

Makineye bağlı olarak bükümün hesaplaması: 

Fitil ve ring iplik makinelerinde makine değerlerine bağlı olarak, büküm aşağıdaki formüle göre hesaplanır: 

T/m = Metredeki büküm sayısı, 

T/m = niğ / L niğ = İğ devir sayısı (devir/dakika), 

L = Çıkış hızı, sevk hızı, verim(metre /dakika).