Taş baskı ya da litografi/litografya, kireç taşı üzerine yağlı mürekkeple çizilmiş şekil ve yazıların basım sanatına denir. Taş baskı sistemi, yağ ve suyun birbirlerine karışmamaları olayı esas alınarak aynı yüzey üzerinde baskı yapan ve yapmayan alanlar elde edebilme esasına dayanır. Taş baskıya el litografyası da denir. Taş baskı, modern ofset litografyanın başlangıcıdır. Litografi, taş baskı olarak da bilinen bir baskıdır. Kireç taşına yağlı mürekkep ile yazılar yazılması veya şekiller çizilmesi litografi (taş baskı) olarak bilinir. Günümüz ofset baskısının da başlangıcı olarak Taş baskı (Litografi) kabul edilir.
Kireç taşına yağlı mürekkepler ile yapılan (taş baskı) baskı litografidir. Taş baskı türleri arasında plaka litografyası, litografik reprodüksiyonlar, mylar plakası, ofset baskı ve orijinal taş litografyası yer alır.
Taş Baskı Nasıl Yapılır
Taş baskı tekniğinin esası, yağın suyu itmesi özelliğine dayanır. Kireçtaşı, kalsiyum karbonat olup gözeneklidir. Baskı kalıbı olarak kullanılacak kireç taşı 6-8 cm kalınlığında levha şeklinde hazırlanır. Kireç taşı öncelikle pürüzsüz bir hale getirilir. Bunun için taş yüzeyi pürüzsüz hale gelinceye kadar tesviye edilir.
Sonrasında bu düzgün yüzeyli kireç taşına baskısı yapılacak olan yazı, resim ya da şekiller özel mürekkepler ile işlenir. Mürekkebin özelliği yağlı olmasıdır. Yağlı mürekkep, Arap zamkı eriyiğinin bir iki damla nitrik asitle karışımından yapılır. Mürekkep işlenme için hazır hale getirildiğinde kalıp su içerisine konularak çıkarılır. Sonrasında baskılı kalıp bir kağıt üzerine bastırılır ve taş baskı işlemi de tamamlanmış olur. Baskının çoğaltılması işlemine kireç taşının üzerindeki baskılar azalıncaya kadar devam edilebilir. Tekrar baskı yapılmak istenmesi halinde kalıplar terebentin ile silinir ve sonrasında suya konularak baskı işlemine yeniden başlanır. Baskı kalıbı, yazı işleri tamamlandıktan sonra yazıların ve resmin net bir görünüm alması için terebentinle silinir. Baskı kalıbı daha sonra su içine sokulup çıkarılır. Kireç taşı gözenekli olduğu için yazılar ve resim çizgileri haricindeki sathın tamamındaki gözenekler suyla dolar. Baskı taşına bu durumda baskı mürekkebi sürülür. Mürekkep yazıların bulunduğu susuz yüzeylerden gözeneklere emilirken boş kısımlardaki sulu yüzeylerden itilir. Baskı kalıbı bir kağıda bastırılmak suretiyle istenilen baskı elde edilir. Gözeneklere emilen mürekkep bitinceye kadar baskı yapılabilir. Kalıplar saklanarak ilerde tekrar baskıda kullanılabilir. Tekrar baskı yapmak için baskı kalıbının terebentinle silinip suya sokulması yeterlidir. Bazen taş kalıp yerine kağıt ıslatılır. Kağıt bilahare kurutulur. Mürekkep rengi değiştirilerek, değişik renklerde baskı da yapılabilir. Renk ayrımına göre şekil ve yazıları ayrı ayrı hazırlanan taşlar, sırayla aynı kağıt üzerine basıldığında ofset renkli taş baskı elde edilmiş olur. Modern ofset litoğrafyanın esasını taş baskı usulleri teşkil eder. Modern litografi, fotokimyasal metotlarla hazırlanmış çinko ve alüminyum levhaları kalıp (matris) olarak kullanır. Taş baskılarda taşın yazı ve resim çizgilerinin geldiği yerler hafif oyuk veya hafif kabarık olan türleri de vardır. Bu türe, taş baskılarda taş üzerine gravürleme denir. Gravür şekli ile hazırlanacak ve kazılacak kelimeler hafif asitlerle ve özel gravür makineleriyle hazırlanır.
Taş baskı tekniği 1831 yılında Türkiye'ye girmiştir. İlk taş baskı atölyesi bugünkü İstanbul Üniversitesi (Eski Harbiye Nezareti)nde kuruldu. İlk basılan kitaplar askeri eğitim gayeliydi. Daha sonra Anadolu'nun bazı büyük şehirlerinde de taş baskı atölyeleri kuruldu. Baskıda tipografinin gelişmesi üzerine, 20. yüzyılın başlarında yavaş yavaş taş baskıcılık yerini, bugünkü modern teknik baskıcılığa terk etti.
0 yorum:
Yorum Gönder
Merhaba, daha kaliteli bir site için yorumlarınızı bekliyoruz.