Pamuk: Bitki Özellikleri, Toprak İsteği, Ekim, Bakım ve Gübreleme

Pamuk bitkisi. 

Pamuk, hem lifi hem de yağı için yetiştirilen bir bitki olup, sanayinin temel hammaddelerinden biridir. Bunun yanı sıra, pamuğun kullanım alanları arasında kozmetik sanayi, kâğıt üretimi, biyoyakıt ve hayvan yemi üretimi gibi sektörler bulunmaktadır. Pamuk yağı, sabun, losyon ve krem gibi kozmetik ürünlerin üretiminde kullanılırken, pamuk bitkisinin sap ve tohumları biyoyakıt üretiminde değerlendirilebilmektedir. Ayrıca, pamuk posası hayvan yeminde katkı maddesi olarak kullanılabilmekte ve sürdürülebilir bir kaynak olarak ekonomik katkı sağlamaktadır. Ayrıca kozmetik, kâğıt üretimi, biyoyakıt ve hayvan yemi gibi çeşitli sektörlerde de değerlendirilmektedir. Malvaceae familyasından Gossypium cinsine ait 20 tür bulunur. Bu türlerden dördü kültür bitkisi olup, ikisi Yeni Dünya, ikisi Eski Dünya pamuğu olarak sınıflandırılır.

1. Eski Dünya Pamukları

(Gossypium herbaceum ve Gossypium arboreum)

• Dünyada ilk kültüre alınan pamuk türleridir.
• Diploid olup 2n=26 kromozoma sahiptir.
• Lifleri kısa (18-23 mm) ve kalındır; kozaları kapalı ve verimleri düşüktür.
• Soğuğa dayanıklı olmaları nedeniyle elverişsiz iklim koşullarında tercih edilir.
• Ancak lif uzunlukları kısa olduğu için dokuma kalitesi düşüktür.

2. Yeni Dünya Pamukları

(Gossypium hirsitum ve Gossypium barbadense)

• Tetraploid olup 2n=52 kromozoma sahiptir.
• Açık kozaları bulunur.
• Tarımı en yaygın olarak yapılan türlerdir. Amerikan Upland pamuk çeşitleri bu grupta yer alır.
• Sıcak ve sulama imkanı bol olan bölgelerde yetiştirilir.
• Normal tekstil kalitesi için uygundur.

Dünya pamuk lifi üretiminde yedinci sırada olmamıza rağmen, dokuma sanayimizin talebini karşılayamadığımız için her yıl pamuk ithalatı yapmaktayız. Türkiye'nin pamuk ithalatındaki başlıca kaynak ülkeler; ABD, Brezilya, Yunanistan ve Hindistan'dır. Bu ülkelerin tercih edilme nedenleri arasında, özellikle ABD ve Brezilya'nın yüksek kaliteli uzun lifli pamuk üretimiyle tanınması, Yunanistan'ın coğrafi yakınlık ve düşük nakliye maliyetleri sağlaması, Hindistan'ın ise uygun fiyat avantajı sunması bulunmaktadır. Pamuk kalitesindeki farklılıklar, ithal edilen pamuğun tekstil sanayisinde kullanım amacına göre seçim yapılmasını etkiler; örneğin, uzun lifli pamuklar daha ince dokumalar için tercih edilirken, kısa lifli pamuklar daha kaba ürünlerde kullanılabilir. İthal edilen pamuk miktarı, yıllık talebe bağlı olarak değişmekle birlikte, yaklaşık 800 bin ile 1 milyon ton arasında seyretmektedir.

Pamuk Bitkisinin Morfolojik Özellikleri

• Biyolojik Yapısı: Tek yıllık, kazık köklü bir bitkidir. Sapların üzerinde almaşıklı dizilmiş 3-5 parçalı yapraklar bulunur.
• Tomurcuklar: Ana ve yan dallarda her yaprak koltuğundan iki tip tomurcuk oluşur:
  • Merkezi tomurcuk: Odun dalını oluşturur.
  • Lateral tomurcuk: Meyve dalını oluşturur. Meyve dalları, ana sapa dik şekilde zikzaklı gelişir.
• Çiçek:
  • Çiçek tomurcuğuna tarak denir. Her tarağın dışında 3 adet üçgen şeklinde çanak yaprak bulunur.
  • 5 taç yaprak, 40-50 erkek organ ve 3-5 karpelli (6-10 gözlü) bir yumurtalığa sahiptir. Her bir göz, bir tohum oluşturur.
• Tohum: Bin tohum ağırlığı 80-125 gram arasındadır.
• Döllenme: Pamuk, kendine döllenen bir bitki (autogam) olmasına rağmen, rüzgar ve böcek yoğunluğuna bağlı olarak yabancı tozlaşma da gösterebilir.

Pamuk Yetiştirme Koşulları

• Toprak İsteği:
  • Pamuk; havalanması ve drenajı iyi, pH seviyesi 6,5-7,5 olan tınlı, tınlı-kum ve killi-tınlı alüviyal topraklarda iyi yetişir. Tınlı topraklar, su tutma kapasitesi ile havalanma arasındaki ideal dengeyi sağlayarak köklerin rahat büyümesine olanak tanır. Tınlı-kum topraklar ise hızlı drenaj ve iyi havalanma özellikleriyle dikkat çeker, bu da suya duyarlı pamuk köklerini çürümeye karşı korur. Killi-tınlı topraklar, zengin besin içeriği ve nem tutma kapasitesiyle bitkinin sürekli besin almasını destekler. Ayrıca, bu toprakların pH seviyesi, pamuk bitkisinin besin maddelerini daha etkin bir şekilde almasını sağlar ve bu da verimliliği artırır. Bu toprak türleri, köklerin hava almasını kolaylaştırarak sağlıklı bir gelişim sağlar ve su tutma kapasitesi dengeli olduğu için bitkinin ihtiyacı olan nemi karşılar. Ayrıca uygun pH seviyesi, besin elementlerinin alımını optimize ederek verimliliği artırır.
• Bitki Ekimi:
  • En iyi ekim kombine mibzerlerle yapılır.
  • Tohumlar ekildikten sonra yağışlarla toprak kaymak tutmuşsa bu tabaka kırılmalıdır.
• Gübreleme:
  • En ekonomik gübreleme: Dekara 8 kg saf N, 5 kg saf P2O5, ve 4,5 kg saf K2O verilmesi önerilir.

Pamukta Hastalıklar ve Zararlılar

Modern tarım uygulamalarında, pamuk bitkisinin hastalık ve zararlılarla mücadelesi için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Hastalıklarla mücadelede biyoteknolojik gelişmeler, tarım ekonomisine önemli katkılar sağlamaktadır. Genetik mühendislik yöntemleriyle geliştirilen dayanıklı pamuk çeşitleri, zararlıların neden olduğu kayıpları azaltarak üretim verimliliğini artırırken, kimyasal ilaç kullanımını azaltmakta ve çevresel sürdürülebilirliği desteklemektedir. Bu durum, hem üretim maliyetlerini düşürmekte hem de çiftçilerin kazançlarını artırmaktadır. Ayrıca hassas tarım teknolojilerinin yaygınlaşması, kaynakların daha etkin kullanılmasını sağlarken, ekonomik anlamda tarım sektörünün rekabet gücünü de artırmaktadır. Hastalıklarla mücadelede biyoteknolojik gelişmeler büyük rol oynamaktadır. Örneğin, genetik olarak modifiye edilmiş pamuk çeşitleri, belirli zararlılara karşı dayanıklılık sağlayarak kimyasal ilaç kullanımını azaltmaktadır. Ayrıca entegre zararlı yönetimi (IPM) stratejileri ile biyolojik mücadele yöntemleri, faydalı böceklerin korunması ve zararlıların doğal düşmanlarının kullanımı ön plana çıkmaktadır. Zararlılarla mücadelede, feromon tuzakları, ekim nöbeti ve hassas tarım teknolojileri gibi uygulamalar da yaygınlaşmaktadır.

• Hastalıklar:
  • Fide hastalıkları, solgunluk hastalığı, köşeli yaprak leke hastalığı.
• Zararlılar:
  • Beyaz sinek, yaprak biti, kırmızı örümcek, yaprak piresi, yaprak kurdu.

---

Lif Bitkisi Olarak Pamuk

Pamuk, dünyanın en önemli lif bitkilerinden biridir. Pamuk mahsulünün ekonomik değerinin %85’ini pamuk lifi oluşturur. Pamuk lifleri, pek çok avantajıyla öne çıkar:

• Nefes Alabilirlik: Doğal yapısı sayesinde hava geçirgenliği sağlar, sıcak havalarda terlemeyi azaltır.
• Yumuşaklık: Hassas ciltler için konfor sunar.
• Statik Elektrik Direnci: Yapay liflerin aksine, statik elektrik birikimini engeller.
• Nem Emme: Yüksek nem emme kapasitesine sahiptir.
• Kuruma Süresi: Pamuk, diğer liflere göre daha yavaş kurur, bu nedenle nemli ortamlarda dikkatli kullanılmalıdır.
• Kırışma Eğilimi: Kolay kırışabilir, ancak bu özelliği doğal dokusu ile ilişkilidir.
• Dayanıklılık: Isıya, deterjanlara ve ağartıcılara karşı dayanıklıdır; baskı ve boyamada iyi sonuç verir.
• Çekme: İşlem görmemiş pamuk, yıkama sırasında çekme eğilimindedir.
• Küf Hasarı: Nemli koşullarda küf tarafından zarar görebilir.
• Renk ve Renk Koruma: Doğal bir parlaklığa sahiptir ve renklerini iyi korur.
• Mukavemet: Liflerin güçlü yapısı, uzun süreli kullanıma olanak tanır.
• Drape ve Yumuşaklık: Kumaş olarak iyi bir döküme ve yumuşaklığa sahiptir.
• Kolay Boyama ve Baskı: Pamuk, çeşitli renklerde kolayca boyanabilir ve üzerine baskı yapılabilir.
• Sıcaklık Dayanımı: Yüksek sıcaklıklara dayanabilir, ütüleme ve sanayi işlemleri için uygundur.
• Çevresel Sürdürülebilirlik: Doğal bir lif olması nedeniyle çevre dostudur. Pamuk, dünyanın en önemli lif bitkilerinden biridir. Pamuk mahsulünün ekonomik değerinin %85’ini pamuk lifi oluşturur.
• Kullanım Alanı: Pamuk lifi, tekstil sanayisinde hammadde olarak kullanılır. Sentetik ve rejenere lif üretimindeki artış nedeniyle toplam lif üretimindeki payı azalmakla birlikte, pamuğun lif özellikleri nedeniyle yapay liflerle tam anlamıyla ikame edilememektedir. Pamuk lifleri, nefes alabilirlik, yumuşaklık, hipoalerjenik yapısı ve nem emme özellikleriyle öne çıkar. Bu özellikler, özellikle sıcak iklimlerde konfor sağlarken, hassas ciltler için de tercih edilmesini sağlar. Ayrıca doğal bir malzeme olduğu için çevresel sürdürülebilirlik açısından da avantajlar sunar.

Lif Karakterlerine Göre Pamuk Grupları

1. Kısa Lifli:

   • Kısa ve kalın liflerdir; kaba mamul üretiminde kullanılır.
   • Dünya pamuk üretiminin %5-10’unu oluşturur.

2. Orta Lifli:

   • Dünya üretiminin %80-85’ini kapsar.

3. Uzun Lifli:

   • Dünya üretimi yaklaşık 1,8 milyon tondur. Ancak Türkiye’de pek yaygın değildir.

4. Çok Uzun Lifli:

   • Tekstil endüstrisinde ince mamul üretiminde kullanılır.
   • Yetiştirilmesi için özel iklim koşulları gerektirir.

Türkiye’de pamuk pazarlamasında genellikle sadece lif derecesi dikkate alınmaktadır.