Mekikli ve Mekikçikli Atkı Atma Sistemleri

Mekikli Dokuma Makinesi. 

Mekikli Atkı Atma Sisteminin Tanımı, Özellikleri ve Kullanım Alanı 

Atkı atma sistemleri içerisinde en eski sistem olup atkı ipliğinin açılan ağızlıktan mekik adı verilen taşıyıcı ile geçirildiği sistemdir. Mekikli atkı atma sisteminin ana elemanı mekiktir. Mekik, gövdesi sert ağaç veya plastik döküm denilen fenolik malzemeden yapılmış, uçları sivriltilerek çelik uç takılmış, üzerinde atkı masurasını taşıyan, dikdörtgenler prizması biçimli atkı taşıyıcı elemandır. Mekik, atkı masurasını üzerinde taşımaktadır. Yani atkı masurası (atkı ipliği kaynağı) mekikle birlikte hareket etmektedir. Dolayısıyla mekik, indirekt bir taşıyıcı elemandır. Her mekik bir masura taşımaktadır. Tek mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği her ağızlıkta mekik aracılığıyla, tefenin sağında ve solunda bulunan mekik yuvaları arasında, tefe üzerindeki mekik yolunun üzerinde gidip gelir. Bu işlem mekiğin içindeki atkı masurası boşalıncaya kadar devam eder, boşalan masura batarya tertibatı ile otomatik olarak değiştirilir. 

Mekiğin fırlatılışı vuruş tertibatları ile gerçekleştirilir; Vuruş tertibatları çok çeşitli şekillerde olmak üzere geliştirilmiştir. Mekikli atkı atma sistemlerinde yaygın olarak iki farklı yöntem kullanılmıştır. Bunlar; üstten vuruşlu mekikli atkı atma, alttan vuruşlu mekikli akı atma. Üstten vuruşlu sistemde mekiğe hareket üst taraftan verilir. Alttan vuruşlu sistemde mekiğe hareket alt taraftan verilir. Alttan vuruşlu sistem, hemen hemen tüm tezgâh ve kumaş tipleri için uygun olduğundan üstten vuruşlu mekanizmanın yerine geçmiş bulunmaktadır. Mekikli atkı atma sisteminde mekik, makinenin her iki tarafında bulunan vuruş kolları (taka) yardımıyla atkı atımını gerçekleştirir. 

Mekikli dokuma makineleri giderek kullanım dışı kalmalarına rağmen bu makineler geniş enli, ağır, kalın atkıdan dokunan endüstriyel kumaşlar gibi özel kumaşların üretiminde halen kullanılmaktadır. Arıca özellikle köy ve kasabalarda atık iplik ve kumaşların değerlendirilmesiyle yolluk, kilim gibi ucuz döşemelik kumaşların dokumasında, küçük atölyelerde fason üretimler için ve gerçek kenar istenen özel kumaşların dokunmasında kullanılır. 

Mekikçikli Atkı Atma Sisteminin Tanımı, Özellikleri ve Kullanım Alanı 

Atkı atma işleminin, mekikçik adı verilen metal veya plastik bir elemanla, tek yönlü olarak yapıldığı sistemlere mekikçikli atkı atma sistemi denir. Mekikçik arkasındaki kıskacına takılan atkı ipliğini vuruş kolundan aldığı enerjiyle ağızlık içerisinden karşıya taşır. Mekikçiğin yapısı mekiğe oranla çok daha hafif ve küçük olduğundan atkı atma hızı çok daha yüksektir. 

Mekikçikli Atkı Atma Sisteminin Özellikleri 

Mekikçikli dokuma makinelerinde üretimi artırıcı en önemli faktörden biri atkı ipliği kaynağı olarak bobin kullanılmasıdır. Mekikli dokuma makinelerinde kullanılan atkı masuraları gibi iplik miktarı sınırlaması yoktur. Atkı besleme işlemi için, atkı akümülatörleri kullanılır. Mekikten yaklaşık on kat küçük ve hafif mekikçiklerin atkı taşıyıcı olarak kullanılması nedeniyle mekikli sisteme göre çok daha hızlıdır. Mekikçiğin ağızlık içinde düzgün doğrusal hareket edebilmesi için kılavuzlanması gerekir. Bunun için özel kılavuzlar kullanılır. Mekikçikli sitemde 190 cm'den 540 m'ye kadar farklı enlerde kumaş dokuma imkanı vardır. Dokuma eni açısından diğer sistemlere göre avantajlıdır. Mekikçikli sistemde atkı atma hızı tezgah enine göre değişmekle birlikte 190 cm ende maksimum 500 atkı/dk, 540 cm ende ise 290 atkı/dk'ya kadar ulaşabilmekedir. 

Mekikçikli sistem günümüzde geniş enli kumaşların dokunmasında tercih edilmektedir. Diğer mekiksiz sistemlerin atkı atma mesafesi mekikçikli sisteme göre daha azdır. Daha uzun kumaş enleri hava jetli sistemlerde yardımcı jetlerle sağlanır, kancalı sistemlerde ise tefe vuruşu için kancaların tamamen tefe dışına çıkması gerekliliği ve geniş enli dokumalarda ise kanca boyları uzayacağından bir kısıtlama söz konusudur. Mekikçikli sistemlerin bu özelliği bir tezgâhta yan yana iki kumaş dokuma olanağı da sunmaktadır. Özellikle denim gibi standart örgülü ve iplikli kumaşların dokunmasında rahatlıkla kullanılmaktadır. Mekikçikli sistemin bir diğer özelliği farklı cins ipliklerde rahatlıkla kullanılabilmesidir. Mekikçikli sistemde atkı renk sayısı sınırlı olduğundan atkısı çok renkli kumaşlarda tercih edilmez. 

Mekikçikli Atkı Atma Sisteminin Ana Elemanları ve Çalışma Prensibi 

Mekikçik 

Mekikçikler gövdeleri sertleştirilmiş ve taşlanmış çelik veya özel alaşımlı metallerden ya da sentetik maddelerden yapılabilmektedir. Özellikle karbon kompozit malzemeden yapılmış mekikçiklerin ağırlıkları çok düşük seviyelerde olduğundan makinenin hızının artırılması sağlanabilmektedir. Mekikçikler yaklaşık olarak, 9 cm boyunda, 14 mm eninde, 6 mm yüksekliğinde ve 40-70 g arasındaki ağırlıklara sahiptir. Mekikçikte, atkı ipliğinin tutulmasını sağlayan ana eleman mekikçiğin arkasında bulunan ve tutucu yüzeyleri taşlanarak parlatılmış iki çeneden ibarettir. Çenelerin uyguladığı kuvvetler mekikçiğe göre değişmekledir. 

Kılavuz 

Mekikciğin ağırlığı çok hafif olduğundan kolayca yolundan çıkıp çözgülerin arasına girebilir. Bunu önlemek için, atkı atma sırasında ağızlıkta çözgülerin arasına giren bir kılavuzlama tertibatıyla mekikçik kılavuzlanır. Tefeye sabit bir biçimde bağlanmış olan kılavuzlama elemanları, çözgü sıklığına sınırlama getirmeyecek şekilde mümkün mertebede ince olmalıdır. Kılavuz sıklığının mekikçik boyu kadar bir mesafede en az 4 tane olması gerektiği anlaşılmıştır. Kılavuz açıklıklarının tarağa doğru olması gerekir. 

Burulma Çubuğu 

Mekikçikli atkı atma sisteminde, mekikçiğin fırlatılması için gerekli enerji burulma (torsiyon) çubuğundan sağlanmaktadır. Torsiyon çubuğu dayanıklı metal bir alaşımdan yapılmasına rağmen burulma özelliğine sahiptir. Torsiyon çubuğu bir mekanizma yardımıyla burulur ve gerekli enerjiyi depolar serbest kaldığında ise vuruş için biriken enerjiyi boşaltır. 

Atkı Besleyici ve Vericiler 

Mekikçikli sistemde atkı besleyici olarak atkı akümülatörleri kullanılır. Atkı ipliği bobini ile dokuma makinesinin iplik frenleme tertibatı arasına yerleştirilen atkı akümülatörleri, atkı ipliğini sabit hızla bobinden çeker ve onu paralel sarımlar halinde, yüzeyi parlak besleyici kasnağına sarar ve atkı vericiye besler. Foto elektrik gözde bulunan bir potensiyometre yardımı ile sarma hızı, atkı atma hızına uygun şekilde ayarlanabilir. 

Mekikçikli Atkı Atma Sisteminin Çalışma Prensibi 

Atkı ipliği çapraz bobinden sağılarak, atkı freninden ve gerilim düzenleyiciden geçtikten sonra, ipliğin ucu besleyici tarafından yoklanır. Fırlatılacak olan mekikçik yakalayıcı çeneleri açılmış vaziyette atkı atma pozisyonuna getirilir. Tam fırlatma pozisyonunda iken mekikçiğin çeneleri ipliğin ucunu kıstırarak sıkıca tutar. Atkı besleyici atkıyı serbest bırakarak bobine doğru, sola hareket eder. Atkı atımından önce iplik freni kaldırılarak, mekikçiğin ivmelendirilmesi sırasında gerilim düzenleyici gevşetilerek ipliğin mümkün olduğunca az gerdirilmesi sağlanır. Mekikçik karşıya varınca fren tekrar ipliği yakalar. Mekikçik sağ kenarından hafifçe sola doğru getirilerek atkı telefinin azalması temin edilir. Atkının serbest uzunluğu gerilim düzenleyici tarafından gerdirilir. Çözgünün iki tarafında bulunan tutucu bloklar gerdirilmiş atkıyı yakalamışlardır. Besleyici kumaşın sol kenarına kadar hareket ettirilerek atkıyı yakaladıktan sonra kesme bıçakları, tutucu bloklarla besleyici arasından atkı ipliğini keser. Atkı besleyici sol tarafa doğru aktarma pozisyonuna giderken gerilim düzenleyici atkı uzunluğunu gerdirir. Aynı anda sağdaki mekikçiğin tutucu çenelerinin açılarak atkıyı bırakıp, çözgü altından sola taşınmak üzere konveyöre indirilmesi sağlanır. Tarak atkıyı kumaşa tefelerken, içe kıvırma mekanizmasının kancaları son atılan atkının uçlarını tutucu bloklarda devralarak bir sonraki ağızlığa sokar. Yeni mekikçik atkı atma pozisyonuna getirilir. Karşıya atkı atma işlemini bitiren mekikçikler, tekrar vuruş tarafına taşıma (transport) zinciri tarafından getirilir.