Yak (Tibet Öküzü) Nedir, Yak Yünü Nedir

Yak/Tibet sığırı. 

Yak ya da Tibet öküzü (Alm. Yak, Fr. yack, İng. yack), Tibet, Moğolistan ve Kaşmir'de evcil veya yabani olarak bulunan ipeksi kıl yapısına sahip bir sığır türüdür. Yak (Bos grunniens) olarak da bilinen Asya özgü bir tür hayvandır. Yak yünü, çoğunlukla Himalaya bölgesinde, Tibet platosunda ve Moğolistan ve Orta Asya'nın bazı bölgelerinde bulunan uzun tüylü bir sığır türü olan yakların kürkünden üretilen liflere denir. Yaklar, yabanıl ya da evcil olarak yaşayan, bütün gövdesi, gerdanı ve bacakları yere değin sarkan uzun kıllarla kaplı bir sığır türüdür. Yaklar, kaşmir keçileri gibi denizden yüksekliği 5600 metreyi bulan Himalaya dağlarının yüksek yaylalarında yetiştirilmektedir. Himalayalar'ın soğuğa dayanaklı hayvanları olan yaklar, sıcak tutmalarının yanı sıra sıradışı yumuşaklıktaki yünleri nedeniyle de ilgi görüyor. 

Tibet sığırı olarak adlandırılan yaklardan, soğuğa dayanıklı olmaları nedeniyle taşımacılıkta yararlanılır. Buna ek olarak yaklardan yumuşak yünler elde edilir. Yak yünü, Orta Asya ve Himalaya bölgesindeki göçebeler tarafından bin yılı aşkın bir süredir giysi, çadır, ip ve battaniye yapmak için kullanılmaktadır. Yak, Tibet'te khullu olarak bilinir, sıcaklığı, nefes alabilirliği ve dayanıklılığı ile değerlidir. 

Tibet öküzü. 

Yak Yünü Türleri 

Yak kürkü, görünüm ve özellikleri bakımından büyük farklılıklar gösteren üç farklı lif türünden oluşur. Bir yak tarafından üretilen lif miktarı, yakın cinsiyeti, yaşı ve cinsi gibi faktörlere bağlıdır ve farklı katmanların oranları farklı mevsimlerde değişir. 

- Kaba lifler: Çoğunlukla göçebeler tarafından çadır yapımında kullanılan bu lif, yak görünümünü karakterize eden uzun kürkün dış tabakasını oluşturan 79-90 mikronluk bir boyut aralığına sahiptir. 

- Orta tip lifler: 20-50 mikron arasında bir çap boyutuna sahip olan bu elyaf, doğal olarak güçlüdür, ancak halatlar ve çadırlar yapmak için dış katmanlardaki kaba lifler daha güçlü değildir ve tekstil endüstrisinde kullanılacak kadar ince değildir. 

- İnce lifler/Kuş tüyü elyaf: Bu hayvan üzerindeki en ince elyaftır (16-20 mikron) ve genellikle hayvan tarafından ilkbahar sonu/yaz başı döneminde dökülür. Bu nedenle bu ince tabakanın yaz mevsiminde dökülmeden önce kırkılması gerekir. İnce lifleri ve daha az ter bezi, yakların aşırı soğuk havalarda (bazen -50 °C kadar düşük) ve 3000 m'nin çok üzerindeki rakımlarda hayatta kalmaya nasıl adapte olduklarının iki örneğidir. 

Yak lifinden elde edilen elbiseler. 

Yak Lifi Özellikleri 

Yak, Himalayalar, Moğolistan ve Orta Asya'ya özgü uzun tüylü bir sığırdan elde edilen hayvansal kaynaklı liflerdir. Yak yünleri doğal olarak yumuşaktır ve hayvanı bölgenin dondurucu sıcaklıklarından korur. Bir tekstil ürünü olarak kullanılan yak lifleri gösterişli bir his verir, muhteşem görünür ve koyun yününden % 30 daha sıcak tutar. Kaşmirden 1,6 kat daha fazla nefes alabilirliğe ek olarak, bu tamamen doğal malzeme aynı zamanda kokuya dayanıklı ve anti-mikrobiyal olmak üzere pek muhteşem özelliklere sahiptir. Yak yünü, nefes alabilirlik ve statik direnç dahil olmak üzere diğer hayvan liflerine benzer özelliklere sahiptir, ancak birçok alanda koyun yününden daha iyi performans gösterdiği kanıtlanmıştır. 

Sıcaklık: Yünlü giysilerde, ısı transfer oranını azaltan lifler arasında hava cepleri oluşturulur. Bu özellik, lanolin (yün liflerinde bulunan hidrofobik bir yağ) ile birleşerek yünün ıslandığında bile sizi sıcak tutmasını sağlar. Yak yünü, bir tür hidrofobik yağ asidi olan miristik asit bakımından zengindir. İnce yak tüyü üzerinde bağımsız olarak yapılan testler, bunun merinos yününden % 10 ila % 40 arasında değişen değerlerle daha sıcak olduğunu göstermektedir. 

Yumuşaklık: Kaşmir, tekstil endüstrisinde lif çapı 18,5'ten az olan en yumuşak yünlerden biri olarak bilinir. Yak'ın ince liflerinin çapı da 16-20 mikron aralığında olup yumuşaklığını kaşmirinkiyle karşılaştırılabilir hale getirir. Yak-kaşmir karışımlarını kantitatif olarak test etmek için kullanılan yak'ı tanımlamak için türe özgü DNA probları geliştirilmiştir. Kaşmir piyasada sağlam bir şekilde yer edinmiş olmasına rağmen, yak yünü yumuşaklığı ve liflerin üretiminin sürdürülebilir ve çevre dostu olması nedeniyle lüks bir ürün olarak satılma potansiyeline sahiptir. 

Nefes alabilirlik: Genel olarak yünün rahatlığı, termo-denge özelliklerinden gelir. Bir malzemenin nefes alabilirlik faktörü, ağırlığına göre nemi emme ve ardından havaya salma yeteneğine bağlıdır. Absorpsiyon değeri ne kadar yüksek olursa, tekstil nem seviyesi değişikliklerine o kadar iyi uyum sağlar. Yün, ağırlığının % 30'una kadar nem emer, % 25 nem emebilen pamuktan ve sadece % 1 nem emebilen polyesterden çok daha fazla nemi emebilir. 

Kokuya dayanıklılık: Sanılanın aksine yakların güçlü bir kokusu yoktur. Deride yaşayan bakterilerle birleşmediği sürece ter kokusuzdur. Yak liflerinin anti-mikrobiyal özellikleri, bakterilerin ter üzerinde yaşamasını engelleyerek kokuyu önemli ölçüde azaltır. 

Yak Kumaş Kullanım Alanları 

Kaba dış lifler geleneksel olarak Asyalı göçebeler tarafından halat ve çadır yapmak için kullanılmıştır. Daha önceki zamanlarda, dokumayı daha yoğun hale getirmek için kaba lifler ile ince yak lifleri birbiri ile harmanlanarak kullanılmıştır. Bhutan'da çadır, çanta, kilim ve sapan dokumak için kullanılırken, Moğolistan'da giysi çadırları ve çantalar için kullanılır. Optimal uzunluğu elde etmek için göçebeler yünü tarar ve ardından iplik haline getirir. Bu ipliklerden dokunan kumaşlar, dokuma tezgahı eninde üretilir daha sonra üretilen parçalar erkekler tarafından birbirine sıkıca dikilir. 

20. yüzyılın ortalarından beri, egzotik doğası ve uygun performans özelliklerinin onu kaşmir kumaşlara çekici bir alternatif haline getirdiği yak yününe giyim endüstrisinin ilgisi artmıştır. Yak yünü, gri, kızıl, kahve ve kırçıllı renklerden meydana gelmiştir. Elde edilen kıllar uzundur. Günümüzde yak yünleri; elyaf, hazır giyim endüstrisinde birinci sınıf lüks giysiler ve aksesuarlar üretmek için kullanılmaktadır. Daha çok kışlık bluz, kazak, kaban, şal gibi ürünlerin eldesi için kullanılmaktadır.