Viskon Polyester Karışımlarını Boyama

Viskon ve polyester karışımlı kumaş. 

Viskon ile Polyester Karışımlı Kumaşların Boyanması 

Viskon lifi selüloz esaslı lif olduğundan pamuk ile genelde aynı özellikleri gösterir. Viskon/polyester karışımlarının oranları mamulün kullanım yerine göre değişiklikler gösterebilir. Örneğin, nem çekme yeteneği iyi olsun isteniyor ise % 50–50 oranında veya sağlam bir mamul isteniyorsa polyester oranının fazla olarak ayarlanabilir. Genelde polyester/viskon karışımları yüzdesel olarak; 67/33, 65/35, 70/30 veya 50/50 gibi oranlarda karışımı oluşturulabilir. Viskon/polyester karışımları pamuk/polyester karışımlarının boyanma özellikleri aynıdır. 

Viskon/Polyester Karışım Materyalleri Boyayan Boyar Madde Çeşitleri 

Polyester/viskon karışımlarının polyester kısmının boyanmasında dispers boyar madde kullanılır. Dispers boyar madde, polyester kısım boyandıktan sonra yapılacak olan redüktif yıkama ile viskonu kirleten ve polyester lifine fiksaj olmamış dispers boyar madde uzaklaştırılır. Viskon kısmının boyanmasında reaktif ve direkt boyar maddelerinden biri kullanılabilir. Ancak günümüzde en fazla reaktif boyar madde tercih edilir. 

Boyama Yöntemleri 

Viskon/polyester karışımı olan liflerin karışımlarındaki gibi iki yöntemle yapılmaktadır: 

Emdirme yöntemi: Termosol boyama yöntemi (fulard yöntemi), 

Çektirme yöntemi: HT boyama yönteminde carriersiz boyama, Kaynama noktasında carrier yöntemine göre boyama, Viskon/poliester karışım lifleri tek banyo tek adım, tek banyo iki adım ve çift banyo boyama yöntemlerine göre boyanabilir. Hangi boyar maddenin hangi yöntemle boyanabileceği aşağıdaki tabloda verilmiştir. 

Polyester Kısmı - Pamuk Kısmı -   Boyama Yöntemi 

Dispers boyar madde - Reaktif boyar madde - Çift banyo, 

Dispers boyar madde - Reaktif boyar madde - Tek banyo iki adım, 

Dispers boyar madde - Direkt boyar madde - Tek banyo tek adım. 

Emdirme Boyama 

Termosol Boyama: Viskon/polyester karışım liflerin boyanmasında uzun metrajlı kumaşlar için termosol (fulard) yöntemi tercih edilebilir. Bu yöntemde önce süspansiyon hâldeki dispers boyar madde çözeltisi boya mutfağında hazırlanır. Hazırlanan çözelti termosol makinesinin ön kısmında bulunan fularda pompalanır. Kumaş fularddan geçirilerek boyar maddenin kumaş yüzeyine alınması sağlanır. Kumaş üzerindeki fazla flotte sıkma silindirleri tarafından sıkılarak fularda dönüşü sağlanır. Ardından kumaş ön kurutucuya geçerek (infraruj bölümü) kumaş üzerine fularddan alınmış olan flottedeki çözeltinin içindeki suyun bir kısmı buharlaşarak boyar maddenin kumaş yüzeyinde daha yoğun olarak kalması sağlanır. Ön kurutucudan çıkan kumaş fikse (sabitleme) işleminin yapılacağı kabine girerek (ortam sıcaklığı 180–230 C) 30–90 saniye muamele edilir. Polyesterin lif gözenekleri boyar madde moleküllerinin girebileceği kadar açılarak boyar maddenin lif içine girişi sağlanır. Bu şekilde polyester kısmının boyanması yapılmış olur. Ardından tekrar emdirme yöntemine göre viskon kısmı da boyanır. Viskonu boyayan boyar maddenin özelliğine ve yöntemine göre kumaş sıcak veya soğuk bekleme odasında döndürülerek 6–36 saat bekletilebilir. Beklemeden sonra boyanmış kumaşın yıkama ve kurutma işlemi yapılarak viskon ve polyester kısımların boyanması sağlanır. Termosol yöntemi ile boyama dokuma kumaşlara uygulanabilir. Örgü kumaşlar çözgü yönünde esnediğinden termosol yöntemine göre boyama tercih edilmez. Termosol boyama yöntemine göre işlem sırası şu şekilde oluşur: Fulard (Dispers boyar madde + migrasyon önleyici), Ön kurutma ve esas kurutma, Fikse, Redüktif yıkama. Selüloz bölümünün boyanması reaktif veya direkt boyar maddelerinden biri seçilerek kontinü olarak boyanması işlem basamakları: Fulard boyar madde ile bekleme odasında kumaşın döndürülerek bekletilmesi, Yıkama ve kurutma. 

Termosol boyama için reçete: 

Polyester kısmın boyanma reçetesi; X g/lt Dispers boya, Migrasyon önleyici madde: 30 g/lt, pH 4,5-5,5 Asetik asit, 0,5-1 g/lt Dispergatör, 0,3-1 g/lt Egalizatör, Redüktif Yıkama; 4 g/lt Amonyak, 3 g/lt Hydrosülfit. Viskon kısmının boyanmasında işletme şartlanın uygunluğuna göre bir yöntem tercih edilebilir. Aşağıdaki uygulamada pad-batch yöntemine uygun bir boyama reçetesi verilmiştir. X g/lt Soğukta boyayan reaktif boyar madde, 1-3 g/lt üre, X g/lt Soda (Boyar madde % sine göre hesaplanacak), % X Tuz (Boyar madde % sine göre hesaplanacak), 1 g/lt Sodyum silikat, 3 g/lt Islatıcı, X g/lt Egalize maddesi (Boyama düzenleyici), Kumaş geçiş hızı 15-20 m/dk. Boyama işlemi yapıldıktan sonra 6-12 saat doka sarılı olan kumaş döndürülerek bekletilir. Bekleme süresi tamamladıktan sonra işletmedeki makine durumuna göre jigger, pad-steam veya pad-jig gibi bir makinede kaynar sabunlama, sıcak ve soğuk yıkamalar yapılmalıdır. Pamuk kısmının boyanmasında kullanılan tuz ve soda miktarı boyar madde yüzde miktarına göre değişebilir. 

Boyanma sonrası art işlemler ve önemi 

Termosol yöntemine göre yapılan boyamalar sonunda yapılan art işlemler haslıkların artmasını sağlayacaktır. 

Boyamada kullanılan kimyasallar 

Migrasyon önleyici madde: Boyama işlemi sırasında migrasyon oluşmasını önler. 

Üre: Pamuk/polyester karışım mamulün kontinü olarak boyanmasında reaktif boyar maddenin çözünürlüğünü arttırır. 

Asetik asit: Asetik ortam sağlar. 

Dispergatör: Dispers boyar maddenin flotte içinde disperge hâlinde kalmasını sağlar. 

Hidrosülfit: Polyester kısmın boyanmasından sonra redüktif yıkama için kullanılır. 

Tuz: Pamuk kısmının boyanmasında boyar maddenin lifi çekiş hızını arttırır. 

Soda: Ortamın bazikliğini sağlar. 

Sodyum silikat: Pamuk kısmı boyandıktan sonra mamulün beklemesi sırasında hava ile irtibattan dolayı boyama bozulmasını engeller. 

Islatıcı: Mamulün daha iyi ıslanmasını sağlayarak boyar madde alımını kolaylaştırır. 

Egalize maddesi: Boyamanın düzgün olması için kullanılır. 

Çektirme Yöntemine Göre Boyama 

Carriersiz HT Boyama 

HT boyama makinesi; basıncı yükseltilebilen ve buna bağlı olarak da yüksek sıcaklıklara çıkabilen kapalı bir boyama makinesidir. Polyester, boyar madde ile bağ oluşturacak uçlarının bulunmamasından dolayı boyama faklı yöntemlerle yapılabilir. Bu yöntemlerden biri HT boyama yöntemidir. Bu boyama makinelerinde basınç arttığından dolayı banyo sıcaklığını da 100 C’nin üzerine çıkarmak mümkündür. Polyesteri boyamada banyo sıcaklığı 120–135 C’ye getirildiğinde polyesterin lif gözenekleri dispers boyar maddenin geçebileceği ölçüde açılarak o zamana kadar lif yüzeyinde olan boyar maddenin lif içine girişi sağlanarak boyama yapılır. İşletmede boyama yapmadan önce laboratuvarda ön çalışma yapılmaktadır. Bu çalışma sonucuna işletmede boyamaya geçilmektedir. Makine içine kumaş ve banyo alındıktan sonra ilave tankından gerekli olan boyar madde ve yardımcı maddeler ilave edilir. Prosese göre boyama sıcaklığında boyama yapılır. Viskon/polyester karışımı liflerde önce polyester kısmı boyanır. Redüktif yıkamaları yapılır. Ardından (prosese göre) banyo boşaltılır. Yeni banyo alınarak viskon kısmı boyanır. Viskon kısmı da boyandıktan sonra gerekli yıkamalar yapılıp kumaş makineden çıkartılıp önce sıkılır. Ardından kurutulur. 

Dispers/reaktif boyar maddelerle boyanması 

Viskon/polyester karışımı olan mamuller pamuk/polyester karışımından olan mamullerin boyanma işleminden farklı olarak sadece redüktif yıkamada kostik yerine sodyum karbonat kullanılır. Kostik viskon liflerinin mukavemetini azaltır. 

Çift banyo metoduna göre boyanması 

Aşağıda verilen diyagram, HT boyama makineleri için bir defada yapılan tüm işlemleri içermektedir. 

1) Kumaş ilavesi: 1,5 g/lt egalize maddesi, 1,5 g/lt kırık önleyici, asetik asit pH 4,5 

2) Dispers boyar madde. 

3) Redüktif yıkama, 5 g/lt sodyum karbonat, 3 g/lt hydrosülfit, 1 g/lt ıslatıcı, 

4) Asetik asit pH 5,5-6,5, 

5) 15 g/lt tuz, 1,5 g/lt egalize maddesi, 1,5 g/lt kırık önleyici, 

6) % X g reaktif boyar madde, 

7) 8 g/lt soda 20 dk. dozajlama, 

8) İyon tutucu ile yıkama. 

Boyanma sonrası art işlemler ve önemi 

Polyester lifinin boyanmasından sonra redüktif yıkama yapılmaz ise lifin içine girmeyen boyar maddeler haslıkların düşmesine neden olacaktır. Bundan dolayı redüktif yıkama yapmak oldukça önem taşımaktadır. Dispers/reaktif boyar madde ile yapılan boyama sonrasında yapılan art işlemler ile boyama sırasında life bağlanmayan, banyo veya lif yüzeyinde kalan boyar maddelerin sonraki aşamalarda renk değişimi ve akması gibi sorunlara neden olmaması için boyama sonunda yapılan yıkama işlemleridir. Art işlemler ile mamulün yıkama, sürtünme, ütü, ışık gibi kullanım haslıklarının iyileştirilmesi sağlanır. 

Boyamada kullanılan kimyasallar ve görevleri 

Dispergatör: Dispersiyonu kötü olan sıvı veya toz dispers boyaların, boyamada kullanılan boyar maddelerinin zor ve kritik boyama şartlarında, boyama prosesinin sonuna kadar flotte içinde çok iyi dispersiyonunu sağlamak amacı ile kullanılır. 

Kırık önleyici: Kumaşın makineye halat formunda verilmesinden dolayı sonradan giderilemeyecek kırışıklıklar oluşabilir. Kırık önleyici kumaş üzerinde film tabakası oluşturur. İşlem süresince kumaşı kırışıklara karı korur. 

Asetik asit: Ortamını asidik duruma getirir. Nötralizasyon amaçlı olarak da kullanılır. 

Fiksatör: Metal tuzlarıdır. Viskon lifi boyar madde ile boyamadan sonra mamulün fiksatörle ile işlem yapılarak ışık haslığının ve yıkama haslığının artması sağlanır. 

Tuz: Selüloz ve selüloz esaslı liflerinin boyanmasında sülfat ve sodyum tuzları tercih edilir. Tuz, boyar maddenin çekim hızını arttırır. Tuz, flotteye boyar madde verildikten sonra veya önce ilave edilebilir. Pamuk/polyester karışım lifini boyarken pamuk kısmının boyanmasında kullanılır. Tuzun hepsi bir anda verilmez eğer verilirse flottede bulunan tüm boyar madde parçacıkları life hücum edeceğinden abrajlı boyama olur yani lifin bazı yerleri açık renk bazı yerleri koyu renk olur. Tuz, viskon ile polyester karışımlarının viskon kısmını boyayan reaktif ve direkt boyar maddelerin ikisinde de kullanılır. 

Islatıcı: Viskon/polyester karışımlarının viskon kısmının daha çabuk ve daha iyi ıslanmasını sağlar. Islatıcı ile yapılan ön yıkama sonucu liflerin boyanması esnasında lifler daha çabuk ve iyi bir şekilde boyar maddeyi çekecektir. Islatıcı flotteye boyanacak mamulle veya hemen sonrasında ilave edilir. Hızlı ıslatması ve köpük yapmaması arzu edilen en önemli özellikleridir. 

Sodyum karbonat: Polyester lifinin redüktif yıkamasında kullanılan ve yıkama ortamını bazik yapan maddedir. Soda banyodaki bazik ortamı sağlamaktadır. Reaktif ve direkt boyar maddeler pamuk lifleri ile bağ yapmak için yani liflerin boyanması için alkali ortam gerektiğinden soda kullanılır. Alkali ortam olarak genelde pH 10–10,5 olması istenir. Flotte içine soda boyar maddeden önce veya sonra verilebilir.

Hidrosülfit: İndirgen bir maddedir. Polyesterin boyanmasından sonra redüktif yıkamada kullanılır. 

Dispers/direkt boyar maddelerle boyanması 

Viskon/polyester karışım lifleri dispers/direkt boyar maddelerle HT yöntemine göre boyama genelde tek banyo yöntemi, tek adım metoduna göre yapılmalıdır. Tek banyo tek adım boyamada mamul makineye konur. Bu yöntemde dispers ve direkt boyar madde 5 dakika arayla banyoya ilave edilir. Polyester lifi 130 °C'de 30 dakika işlemle boyanırken viskon kısmı 80 °C'de 20 dakika işlem yapılarak boyama gerçekleşir. 

Tek banyo-tek adım yöntemine göre boyanması 

Aşağıda verilen diyagram HT boyama makineleri için bir defada yapılan tüm işlemleri içermektedir. 

1) 1,5 g/lt dispergatör, 1,5 g/lt kırık önleyici, asetik asit pH 5-5,5, mamul ilave edilir, 

2) Dispers boyar madde ilave edilir, 

3) 10 g/lt tuz ilave edilir, 

4) Asetik asit ilavesi pH 5–6, 

5) 2 g/lt fiksatör ilave edilir. Verilen değerler ve boyama diyagramı işletmelerde farklı oranlarda ve şekilde uygulanabilmektedir. 

Boyanma sonrası art işlemler ve önemi 

Polyester lifinin boyanmasından sonra redüktif yıkama yapılmaz ise lifin içine girmeyen boyar maddeler haslıkların düşmesine neden olacaktır. Bundan dolayı redüktif yıkama yapmak oldukça önem taşır. Dispers/direkt boyar madde ile yapılan boyama sonrasında yapılan art işlemler ile boyama sırasında life bağlanmayan, banyo veya lif yüzeyinde kalan boyar maddelerin sonraki aşamalarda renk değişimi ve akması gibi sorunlara neden olmaması için boyama sonunda yapılan yıkama işlemleridir. Art işlemler ile mamulün yıkama, sürtünme, ütü, ışık gibi kullanım haslıklarının iyileştirilmesi sağlanır. 

Boyamada kullanılan kimyasallar ve görevleri 

Fiksatör: Metal tuzlarıdır. Viskon lifi boyar madde ile boyamadan sonra mamulün fiksatörle ile işlem yapılarak ışık haslığının ve yıkama haslığının artması sağlanır. 

Kırık önleyici, dispergatör, asetik asit, tuzun görevleri boyanın kumaşa etki etmesi ile ilgilidir. 

Carrier Yöntemine Göre Boyama 

Viskon/polyester karışımı liflerinin polyester kısmının carrier yöntemi ile boyanması kaynama sıcaklığında yapılır. Carrier yöntemi ile boyama işlemi normal atmosfer basıncında boyayan makinelerde yapılır. Bu tür makineler genelde 1/8 ile 1/10 oranlarında çalışır. 

Dispers/reaktif boyar maddelerle carrier yöntemine göre boyanması 

Carrier yöntemine göre polyester kısmın dispers boyar madde ile boyama reçetesi aşağıda verilmiştir. 

Reçete: % 2 dispers boyar madde, % X carrier, 1-2 ml/lt asetik asit (pH 4-5), 0,5 g/lt dispersiyon maddesi. Viskon/polyester karışım mamulün viskon kısmının reaktif boyar madde ile boyama reçetesi.  Reçete: 2 ml/lt ıslatıcı, % X reaktif boyar madde, 10 g/lt soda, 15 g/lt tuz (sülfat veya sodyum tuzları), 1,5 g/lt kırık önleyici. 

Boyanma sonrası art işlemler ve önemi 

Polyester lifinin boyanmasından sonra redüktif yıkama yapılmaz ise lifin içine girmeyen boyar maddeler haslıkların düşmesine neden olacaktır. Bundan dolayı redüktif yıkama yapmak oldukça önem taşır. Carrier ile viskon ile polyester karışım mamullerin boyanması sonrasında yapılan art işlemler ile boyama sırasında life bağlanmayan, banyo veya lif yüzeyinde kalan boyar maddelerin sonraki aşamalarda renk değişimi ve akması gibi sorunlara neden olmaması için boyama sonunda yapılan yıkama işlemleridir. Art işlemler ile mamulün yıkama, sürtünme, ütü, ışık gibi kullanım haslıklarının iyileştirilmesi sağlanır. 

Boyamada kullanılan kimyasallar maddeler ve görevleri 

Carrier: Kaynama sıcaklığında polyester boyanmasında life boyar maddeyi taşıyıcı olarak kullanılır.