 |
| Baskılı tişört. |
Pat ya da baskı patı (Alm. Druckfarbe, Druckpaste, Fr. couleur d’impression, pâte pour impression, İng. printing paste), tekstil baskıcılığında (basmacılıkta) boyarmadde, kıvamlaştırıcı, su, çeşitli kimyasallar ve yardımcı maddeler içeren karışıma denir.
METOTLARA GÖRE GENEL
PAT HAZIRLAMA
Baskı Patında
Bulunması Gereken Maddeler
Keskin, iyi bir biçimde
sınırlandırılmış bir baskı efekti elde etmek için zeminin
kapilaritesi, boya çözeltisinin (boya patı) kıvamlaştırılması
ile dengelenmelidir. Boyar maddeler, doğrudan elyafa bağlanamaz.
Bunların elyafa tam olarak bağlanması ve renklerinin oluşturulması
için boyar madde sınıfının özelliğine uygun maddelerle
birlikte uygulanmalıdır. Baskı için kullanılacak boyar madde
belirli bir kıvama sahip olmalıdır. Boyar maddenin elyafa
bağlanmasını sağlayan maddelere, kıvamlaştırıcı ve diğer
yardımcı maddelerden oluşmuş baskıya hazır kütleye baskı patı
ya da baskı boyası denir. Baskı patı reçetelerinde boyama
reçetelerine göre oldukça fazla sayıda kimyasal madde kullanılır.
Boyar maddeler
Kumaşların
renklendirilmesinde kullanılan baskı metodunda, boyamadan farklı
olarak tekstil materyali bölgesel olarak tek renk veya çeşitli
renklerle renklendirilir. Yani belirli bir desenin bölgesel
boyanmasıdır. Basmacılıkta, kumaş üzerinde kesin sınırlı
renk efektleri elde edilir. Baskı işlemi, genellikle dokuma ve son
yıllarda artan bir şekilde örgü mamul üzerine uygulanmakla
birlikte tarak bantlarına (ön iplik), çözgü ipliklerine de
(vigore baskı ve çözgü baskısı) uygulanabilir. Tekstil
basmacılığında, kumaşların boyanmasında kullanılan boyar
maddeler kullanılır. Boyar maddenin life afinitesi, haslık
durumları, aynı esaslara göre seçilir. Baskıcılıkta sulu
(viskozitesi düşük) boyar madde çözeltisi değil, belirli bir
viskoziteye sahip baskı patı kullanılır. Basmacılıkta
kullanılan boyar maddelerin yaş haslıklarının çok iyi olması
önemlidir. Çünkü basılan boyar maddenin yaş haslıkları iyi
değilse yıkama sırasında beyaz ve açık renkli kısımlar
kirlenir. Boyar madde markalarındaki P ve D harfleri baskı için
uygunluğu gösterir. Basmacılıkta, farklı elyaflar için farklı
boyar maddeler kullanılır. Bunlar aşağıda verilmiştir: Selüloz
(pamuk, viskon, keten vb.) esaslı lifler için:
Reaktif, pigment,
direkt, küp,
Protein esaslı lifler
(yün, ipek) için: Asit, krom, metal kompleks, bazik, reaktif,
direkt,
Polyamid için: Asit,
dispers, pigment, metal kompleks, reaktif,
Polyester için:
Dispers, pigment,
Poliakrilnitril için:
Bazik, dispers,
Polyester/selüloz
için: Pigment, dispers/reaktif, dispers/küp, indigosol,
Polyester/yün için:
Dispers/reaktif, dispers/metal kompleks, pigment,
Polyamid/ selüloz
için: Pigment, reaktif, küp,
Poliakrilnitril/selüloz
için: Küp, dispers/reaktif boyar maddeler,
Baskı patlarında çok
az miktarda su bulunduğundan boyar maddelerin suda çözünürlüğü
çok iyi olmalıdır. Suda çözünmeyen boyar maddelerin baskı
patında çok ince ve homojen bir şekilde bulunmaları gerekir.
Elektrolit oranı düşük konsantre boyar maddeler kullanılmalıdır.
Boyar madde üretiminde kullanılan elektrolitler bunların suda
çözünürlüklerini düşürür. Elektrolitler, özellikle sentetik
kıvamlaştırıcıların viskozitelerini düşürür. Baskıcılıkta
baskıların yıkanması sırasında beyaz bölgelerin ve diğer
renklerin kirlenme riskini önlemesi için yüksek haslığa ve düşük
afiniteye sahip boyar maddeler tercih edilir.
Su
Baskıda kıllanılan
suda, suya sertlik veren iyonlar ve ağır metal iyonlar
bulunmamalıdır. Eğer sert su kullanılıyorsa iyon tutucu yardımcı
maddeler kullanılmalıdır.
Kıvamlaştırıcılar
ve kıvam patları
Kıvamlaştırıcı
maddeler olarak yüksek şişme yeteneğine sahip nişasta ürünleri,
bitki reçineleri, çekirdek unları gibi maddeler kullanılır. Su
ile elde edilen bu kıvamlaştırıcılar kolloidal çözeltilerdir.
Nispeten yüksek viskozite ve yüksek ancak sınırsız olmayan su
çekme yeteneği bunların temel özellikleridir. Kıvamlaştırıcılar,
baskı patı içindeki diğer maddelere kimyasal olarak tesir etmeyen
ve baskı patlarına istenen kıvamı veren maddelerdir. Baskı
patlarının dışında, boyama ve apre banyolarına belirli bir
kıvam vermesi için de kullanılır. Kıvamlaştırıcıların
birçoğu atık suda tamamen parçalanır. Bu parçalanma sırasında
aşırı miktarda oksijen tüketir. Bu durum sularda yaşayan
canlıların ölmesine neden olur. Bu nedenle kıvamlaştırıcı
gerekli miktarda kullanılmalı, bozulan ya da kullanılan
kıvamlaştırıcılar direkt olarak atık su kanalına
boşaltılmamalıdır. Kıvamlaştırıcıların esas fonksiyonları
şunlardır: Bezin emme yeteneği nedeniyle boyar madde çözeltisinin
basılmış kumaş üzerinde yayılmasını önleyerek desenlerin
karışmamasını ve kesin sınırlı desenler elde edilmesini
sağlar. Boyar maddenin, baskı patından lif içerisine transferini
sağlar. Baskı patının, desen silindirlerinin grave edilmiş
kısımlarında, şablon baskıda rakle çekilinceye kadar yer çekimi
kuvvetiyle alta geçmeden tutunabilmesini sağlar. Çözünmeyen
pigmentlerin baskı patında homojen bir şekilde tutunmasını ve
desen silindirlerinin haşurlarında çökmemesini sağlar. Boyar
madde ve fiksaj maddelerinin baskı patı içinde reaksiyona
girmesini önler. Baskıcılıkta kullanılacak kıvam patlarının
göstermesi gereken özellikler: Baskı patlarında, % 40- 60 kadar
kıvamlaştırıcı bulunur. Kıvam patları, önemli ölçüde şişme
yeteneğine sahip doğal ve sentetik esaslı maddelerdir. Kıvam
maddesinin baskıda kullanılan boyar maddeler ve yardımcı
maddelerle uyumlu olması gerekir. Baskı patı, kumaşa basıldıktan
sonra kumaş kurutulmakta ve fiksajdan önce kıvrılma ve gerilme
gibi etkilere maruz kalabilmektedir. Kurutmadan sonra kıvamlaştırıcı
madde, kumaş üzerindeki liflere yapışmış durumda ve içerisinde
boyar madde ve kimyasal yardımcı maddeleri içeren bir film hâlinde
bulunur. Kıvam maddesinin oluşturduğu bu film tabakasının esnek
ve life yapışma gücünün (adhezyon) iyi olması gerekir. Kıvam
maddesinin oluşturduğu film tabakasının baskı rengini
etkilemeyecek özellikte olması gereklidir. Kıvam maddesinin soğuk
suya serpilerek kısa süreli bir karıştırma ile hazırlanabilir
olması gerekir. Ayrıca yıkama sonrası kumaş üzerinden de
kolayca uzaklaştırılabilmelidir. Kıvam maddesinin maliyetinin
düşük ve kolay tedarik edilebilir olması gerekir. Baskının
gerektirdiği viskoziteyi sağlamasının yanında, bu viskozitenin
sıcaklık ve elektrolit gibi etkilerle fazla değişmemesi gerekir.
Sıcakta (örneğin, buharlama sırasında) koruyucu kolloid
özelliğini büyük oranda kaybetmelidir. Böylece fiksaj sırasında
boyar maddenin life nüfuzu engellenmemiş olacaktır. Rakle
tarafından kolay sıyrılmalıdır. Haslık özelliklerine olumsuz
etki etmemelidir. Geniş yüzeyli baskılarda iyi bir düzgünlük ve
ince detaylarda yüksek kontör netliği sağlamalıdır. Atık suda
biyolojik olarak indirgenebilmelidir. Kıvam patı seçiminde elde
edilen sonuçlar için önemli üç ölçüt vardır. Bunlar aşağıda
verilmiştir:
Viskozite (Kıvam)
Sıvıların akmaya
karşı gösterdiği direnç olarak tanımlanır. Baskı patları,
genel olarak yüksek viskoziteli (kıvamlı) akışkanlar olup baskı
patının viskozitesi baskı işleminin performansına ve baskı
kalitesine etki eden en önemli etkenlerden biridir. Viskozite
yeterince yüksek olmadığı zaman başta basılan patın kumaş
üzerinde yayılması olmak üzere çeşitli problemler meydana
gelir. Gereğinden fazla yüksek olduğu zaman da basılabilirlik
zorlukları, penetrasyon problemleri vb. ile karşılaşılır. Bu
bakımdan baskı patlarının uygun viskoziteye sahip olması ve bu
viskozitenin belli bir baskı reçetesi için her seferinde aynı
olması çok önemlidir. Baskı patlarının viskozitesi; baskı
metoduna, baskı tekniğine, kumaş cinsine, kumaş yapısına
(sıklık, iplik inceliği), desen karakterine göre ince, orta ve
koyu viskoziteli (kıvamlı) olarak sınıflandırılır. Baskının
kumaşın arka yüzüne de geçmesi isteniyorsa viskozite düşük
tutulur. Baskı patlarının genel olarak akmadan şablon üzerinde
durabilmesi, çalışma sırasında rakle basıncının etkisiyle
viskozitenin düşerek kumaşa geçmesi ve kumaş üzerine geçen
patın tekrar viskozitesinin artarak kumaş üzerinde yayılmaması
istenir. Baskı patlarının bu özelliği pseudoplastik (yapısal)
akış olarak da tanımlanır.
Akıcılık
Viskozite gibi henüz
sayısal olarak tanımlanmış bir büyüklük değildir. Viskozite,
kıvamlaştırıcı konsantrasyonuna bağlı olarak artar. Akıcılık
ise konsantrasyona bağlı değildir. Akıcılık baskı kalitesi
üzerinde çok önemli bir özelliktir. Akıcılık, baskı patının
bir kaptan akıtıldığında uzun ya da kısa pat iplikleri
oluşturmasıdır. Bu nedenle baskı patları, kısa patlar (nişasta
ve kitre) ve uzun patlar (arap zamkı, kristal gummi) olarak ikiye
ayrılır. Akıcılık da viskozite gibi baskıların kontör netliği
ve arkaya boya geçme oranı (penetrasyon) gibi önemli baskı
özellikleri üzerinde etkilidir. Aynı şartlar altında yapılan
baskılarda akıcılık arttıkça kumaşa basılan pat miktarı
artmaktadır. Bunun sonucu olarak çizgi kalınlığı, kontör
netliği ve baskı derinliği artmaktadır.
Kuru madde (katı
madde) oranı (KMO)
1 kg kıvam patının
içerdiği kuru madde miktarıdır. Baskı patları, içerdikleri
katı madde yüzdesine bağlı olarak katı maddece zengin (düşük
viskoz) ve katı maddece fakir (yüksek viskoz) patlar olarak
isimlendirilir. Baskıcılıkta kullanılan kıvamlaştırıcıların
katı madde miktarı % 0-50 arasında değişir. Örneğin emülsiyon
patları % 6, alginatlar % 2-13, nişasta eterleri %10, kristal gumi
% 25 ve british gumi % 50 oranında katı madde oranına sahiptir.
Katı madde oranı, kıvamlaştırıcıların film oluşturma (ağ
yapma) özelliklerini belirler. Katı madde oranı yüksek olan
patlarda yumaklaşma yoğunluğu yüksek olduğundan sıkı ve kalın
filmler oluşturur. Düşük olanlarda ise daha gevşek ve ince
filmler oluşur. Kıvamlaştırıcıların oluşturduğu filmlerin
kalınlığı, fiksaj sırasında boyar maddenin lif üzerine
tutunmak için izleyeceği difüzyon yolunun uzunluğunu veya
kısalığını belirler. Yumaklaşma yoğunluğu ise difüzyon
sırasında boyar maddelerin kolay veya zor hareket etmesini
belirlediğinden çok önemli iki özelliktir. Bu özellikle kuru
kıvamlaştırıcı filmin özellikleri başta olmak üzere baskı
performansı, renk verimi ve baskılı kumaşların yıkama
özellikleri açısından önemlidir. Genel olarak katı madde oranı
yüksek olan kıvamlaştırıcıların hidrofob lifler üzerine
yapılan baskılar için, düşük olanların da hidrofil lifler
üzerine yapılan baskılar için uygun olduğu söylenebilir.Bitkisel
esaslı kıvam maddeleri ; Çoğunlukla apre ve haşıl maddesi
olarak kullanılır. Kıvamlaştırıcı olarak buğday ve mısır
nişastası kullanılır. Buğday nişastası baskıda iyi yapışır
ancak basılmış kumaşın tutumunu sertleştirir. Akıcılık
bakımından kısa patlar oluşturur. Nişastanın suda çözünmemesi
apre için iyi bir özellik, baskı içinse istenmeyen bir
özelliktir. Çünkü mamulden uzaklaştırılması zordur.
Sentetik
kıvam maddeleri
Özellikle pigment baskıda kullanılan sentetik
kıvamlaştırıcılar, emülsiyon patlarının maliyetlerinin yüksek
olması, çevre kirliliği ve patlama tehlikesi gibi sorunları
nedeniyle önemli hâle gelmiştir. Başlangıçta sadece pigment
baskıcılığı için geliştirilen sentetik kıvamlaştırıcıların
elektrolitlere karşı hassas oluşları yani, elektrolit varlığında
viskozitelerinin hızla düşmesi diğer baskı yöntemlerinde
kullanımlarını sınırlamıştı. Ancak günümüzde bu problem
asgariye indirilerek reaktif ve dispers boyar maddelerle baskıda
kullanılabilecek sentetik kıvamlaştırıcılar piyasada
kullanılmaktadır. En yaygın olarak kullanılan sentetik
kıvamlaştırıcılar; polivinilalkol ve
poliakrilatlardır. Kıvamlaştırıcı olarak özellikle naylon için
çok az bir kullanıma sahip olan polivinilalkolün hazırlanması
fazla dikkat ve zamana ihtiyaç gösterdiği gibi çok fazla
konsantrasyonda kullanılması gerektiğinden (% 20) fazla bir önem
kazanamamıştır. Sentetik kıvamlaştırıcılar, genellikle
piyasada sıvı dispersiyonlar hâlinde bulunur. Bununla beraber son
yıllarda katı formda sentetik kıvamlaştırıcılar da piyasada
kullanılmaya başlanmıştır. Sentetik kıvamlaştırıcılar bazik
ortamda başlangıçtaki hacminin 100 katı kadar şişebilir. Baskı
patlarında % 0,5–1 oranında kullanılır. Yüksek hızla
karıştırılmakta olan soğuk suya yavaş yavaş dökülerek
hazırlanır.
Çözücüler ve
çözülmeye yardımcı maddeler
Baskı patı, yüksek
konsantrasyonlu boyar madde dispersiyonu ya da çözeltisidir. Boyar
maddenin topaklaşmasını, kristalleşmesini ve çökmesini önlemek
için dispersiyon maddesi ya da çözücü kullanılması zorunludur.
Baskı patlarında kullanılan su miktarı az olduğundan çözücü
maddelere ihtiyaç duyulur. Bu maddelere hidrotrop maddeler denir.
Hidrotrop maddelerin boyar maddenin çözünmesini sağlaması
yanında nem çekici ve nüfuz artırıcı; fiksaj kolaylığı ve
düzgün baskı sağlaması gibi özellikleri de vardır. Bu
maddelerden bazıları; Türk kırmızısı yağı, dioller
(etilalkol, glikol vb.), gliserin, üre, tioüredir.
Fikse maddeleri ve
fikseye yardımcı maddeler
Boyar madde ve elyaf
cinsine göre; indirgen madde, yükseltgen madde, asit baz, tuz gibi
fiksajı gerçekleştiren maddelerdir. Alkaliler ve asitler: Baskı
patlarının belirli bir pH değerinde olması gereklidir. Bazı
boyar maddelerde boyar madde-lif bağının oluşumunda pH çok
etkilidir. Küp boyar maddesinin sodyum leuko formuna
dönüşümünde, Reaktif boyar maddelerde reaksiyon
aktivitesinde, Asit boyar maddelerde keratin-boyar madde bağ
oluşumunda kullanılır. Örnek: Metanoik asit, etanoik asit, sodyum
hidroksit, sodyum karbonat, potasyum, karbonat, sodyum bikarbonat
İndirgen maddeler: Küp
boyar maddenin indirgenmesi ya da aşınma baskıda desenin bulunduğu
yerlerin tahrip edilmesi (bozunması) için bu maddeler gereklidir.
Bağlayıcı maddeler
(binderler)
Binder; liflere yapışan
ve pigment parçacıklarının etrafını sararak bir film tabakası
meydana getiren yüksek moleküllü maddelerdir. Pigment boyar
maddelerinin baskı patında kullanılır. Pigment boyar madde,
binder, kıvamlaştırıcı ve diğer pat maddelerinden oluşan baskı
patı ile kumaşa aktarılır ve 130–180 C’de birkaç dakika
süreyle kondenzasyona tabi tutulur. Kondenzasyon sırasında su
buharlaşır, binder lif üzerine çöker ve film tabakası meydana
getirir. Böylece binder yardımıyla pigment boyar madde yüzeysel
olarak life tutunur. Pigment boyar maddenin life tutunması binder
yardımıyla olduğundan binderin özellikleri baskının kalitesini
birinci derecede etkilemektedir. Binder liflere H-köprüsü ve
fiziksel adsorpsiyon kuvvetleriyle bağlanır. Eğer binder, reaktif
grup içeriyorsa kovalent bağlarla bağlanır. İyi bir binderden
beklenen özellikler şunlardır; Pigmentleri liflere yapıştırma
yeteneği çok iyi olmalıdır. Şablonu tıkamamalıdır. Tuşeyi
sertleştirmemeli, yumuşak ve elastik olmalıdır. Kurutmadan sonra
film tabakası yapışkan özellik göstermemelidir.Film tabakası
renksiz ve berrak olmalı, renk tonunu etkilememelidir. Haslıkları
iyi olmalıdır. Diğer maddelerle reaksiyona girmemelidir.
Uygulandığı kap, cihaz ve şablonlardan kolay uzaklaştırılmalıdır.
Baskı patında
bulunması gereken diğer maddeler
Baskı emülgatörleri:
Emülgatör, iki sıvının homojen şekilde karışarak (faz
ayırmadan) emülsiyon oluşturmasını sağlayan maddedir. Baskıda
genellikle emülsiyon patlarının hazırlanmasında hidrokarbon ve
suyun homojen şekilde karışması için kullanılır. Emülgatörün
daha iyi çözündüğü için sıvı disperge eden madde görevini
görür. Emülgatörün hidrofil grupları fazla ise suda yağ
emülsiyonu, hidrofob kısımları fazla ise yağda su
emülsiyonlarını oluştururlar.
Dispergatörler: Dispergatör, baskı
patlarındaki boyar maddenin mümkün olduğunca ince dağılmasını
ve mevcut dispersiyonun homojen ve dayanıklı olmasını sağlar.
İyi bir dispersiyonla fikse prosesinde daha hızlı ve tam reaksiyon
mümkün olur.
Baskı ıslatıcıları:
Baskı patı hazırlanırken toz hâldeki boyar maddenin
topaklanmasını önlemek ve daha iyi çözünmesini ya da dispers
olmasını sağlamak için ıslatıcı ilave edilir. Boyar madde,
patın içinde topaklaşırsa bunlar kumaş üzerinde birikerek koyu
noktalar oluşmasına neden olur. Bilinen en eski ıslatıcı, Türk
kırmızısıdır.
Higroskobik madde (nem
çekici madde): Nemli havadan nem çeken maddelerdir. Örneğin;
gliserin kalsiyum klorür, magnezyum klorür. Bu maddeler, baskı
patlarında zor ya da çözünmeyen ürünlerin çözünürlüklerini
artırır, buharlamadan önce baskıların kurumasını önler.
Buharlama sırasında nem çeker ve baskı patı içindeki boyar
madde moleküllerine hareketlilik vererek difüzyona yardımcı olur.
Düşük nem ortamında (buharlamada) boyar maddenin çözünürlük
hızını artırır. Bunlar boyar madde verimini artırırken egal
baskıların elde edilmesini sağlar (üre, gliserol, recorcin).
Konserveleme maddeleri
: Nişasta, bitkisel zamklar ve alginatlar, baskıda kullanıldığında
uzun bekletmelerde mikroorganizmalardan etkilenir ve kullanılmaz
duruma gelir. Bu kıvamlaştırıcılara konserveleme maddeleri ilave
edilir.
Katalizörler : Bunlar
pigment baskılarda kullanılır. Yapay reçine filmi oluşumunun
(binder filmi) başlatılması ve hızlandırılması için
kullanılır (amonyum rodanür, amonyum sülfat, mono ya da diamonyum
fosfat vb.).
Köpük kesiciler:
Baskı patlarının hazırlanması sırasında, yüksek devirle
karıştırma veya çeşitli kimyasal reaksiyonlar sonucunda köpük
meydana gelebilmektedir. Baskı patında kullanılan ıslatıcılar
da köpük oluşmasına neden olmaktadır. Köpük oluşan baskı
patlarıyla yapılan baskılar, benekli ve açık renkli olmaktadır.
Baskı patlarındaki bu köpüklenme, köpük kesici ilavesiyle
önlenebilir.
Köpük kesici
maddeler; suyun yüzey gerilimini düşürür ve böylece köpük
oluşumunu önler ya da oluşan köpüğü söndürür. Yaygın
olarak silikon esaslı köpük kesiciler kullanılır. Ancak silikon
esaslı köpük kesiciler çok etkili olmalarına rağmen baskı
patının içine dağılımı güçtür. Çok yoğun bir karıştırma
gereklidir. İyi karıştırılmazlarsa baskıda silikon lekelerine
neden olurlar. Bu lekeler giderilemez. Köpük kesici maddeler,
köpürme meydana gelmeden en baştan pata ilave edilmelidir.
Rakle yağları: Baskı
patına ilave edilerek baskı esnasında raklenin daha iyi
sıyrılmasını sağlar. Baskı patının şablonun gravürlerini
doldurmasını önler. Patın yumuşak olmasını sağlar.
Mattweis (matvays):
Pigment baskıcılığında özel mat beyaz efekt vermek için
kullanılan boyar maddelerdir. Koyu renkli kumaşlarda küçük
motifler ya da ince çizgili desenlerde aşındırma baskı efektini
taklit etmek amacıyla kullanılır. Mattweis baskı yapıldıktan
sonra kurutma ve fikse işlemi yapılır.
Rezerve maddesi:
Rezerve maddeleri, kumaşa aktarılarak bu bölgelerde boyar maddenin
life nüfuzunu ya da fiksesini önleyen kimyasal ve mekanik
maddelerdir.
Kimyasal rezerve
maddeleri: Basılı yerlerde boyama şartlarını kimyasal olarak
etkiler, o kısımlarda zemin boyar maddesinin inkişafına ve
fiksajına engel olurlar. Mekanik rezerve maddeleri, basılan veya
basılacak yeri örterek burasının sonradan yapılan boyama ile
boyar maddenin elyafa tutunmasına engel olur.
Tiksotropi maddeler:
Baskı patının viskozitesinin düşmesini önleyici maddelerdir.
Kaolin: Baskı patında
mekanik etkilere karşı koymak ve pat maddelerinin dağılmasını
ya da akmasını önlemek amacıyla kullanılır.
Pat Hazırlama
Desenin ve desen
şablonunun hazırlanmasından sonra uygun renklerde baskı patı
hazırlanır. Baskı patlarının hazırlanması ana (kök) boya
metoduna göre ana pat metodu ve ilave pat metodu olmak üzere iki
şekilde yapılabilir: Baskı patları hazırlanırken dikkat
edilmesi gereken noktalar şunlardır: Reçetede verilen ölçümlere
kesinlikle uyulmalıdır. Çünkü ölçümlerin hassasiyeti,
baskıların kalitesini ve birbirini tutmasını etkiler. Kıvam
patlarının kalitesi, maksimum renk verimini ve tuşeyi doğrudan
etkiler. Bu nedenle reçetedeki maddeler, reçetede verilen sıraya
göre ilave edilmelidir. Baskı patlarının hazırlanmasında ince,
kalına ilave edilmelidir. Yani çözelti ya da dispersiyonlar pata
ilave edilir. Pat çözelti ya da dispersiyonlara ilave edilmez.
Boyar madde; pat içine çözelti, pasta ya da tavsiyeye göre toz
hâlinde serpilir ve mikser yardımıyla karıştırılarak ilave
edilir. Boyar madde suda çözünmeyen ya da güç çözünen bir
yapıya sahip ise uygun şekilde çözelti ya da dispersiyon hâline
getirildikten sonra pata ilave edilmelidir. Güç çözünen
maddeler, ayrı bir yerde çözündükten sonra pata ilave
edilmelidir. Sıvı hâldeki boyar maddeler, bulundukları
bidonlardan alınmadan önce karıştırılır ve daha sonra pata
ilave edilir. Çünkü boyar madde dibe çökmüş olabilir.
Bidonların kenarlarında kurumuş boyar maddeler varsa
alınmamalıdır. Çünkü kurumuş boyar maddeler tekrar çözünmez.
Baskı patı ya da kıvamlaştırıcı pat hazırlanırken belli bir
hızda ve sürekli karıştırılmalıdır. Yavaş yapılan
karıştırma ile homojenlik sağlanamaz. Çok hızlı yapılan
karıştırmalarda köpük oluşur. Bu nedenle karıştırma, uygun
bir hızda yapılmalıdır. Kıvamlaştırıcının akışkanlığı
az ise içine yavaş ve küçük miktarlarda su ilavesi yapılmalıdır.
Pat hazırlamada maliyetin artmaması için gerektiği kadar kimyasal
madde miktarı ve çeşidi kullanılmalıdır. Kıvamlaştırıcı
maddeler ve boyar madde çözeltileri süzülerek pata ilave
edilmelidir. Tüm kıvamlaştırıcı maddelerin kullanım süreleri
sınırlı olduğundan kullanmadan önce viskozite ve pH kontrolü
yapılmalıdır. Çünkü asidik özellik gösteren kıvamlaştırıcılar
bozulmaya başlayabilir. Bütün kıvamlaştırıcılar belli bir
sürede şişer. Bu süre, sıcaklığın yükseltilmesi ya da yoğun
karıştırma ile değiştirilemez.
Ana Pat Metodu ve
Reçete Tanzimi
Reçetede belirtilen
boyar madde, kıvamlaştırıcı ve diğer baskı patı yardımcı
maddelerinin tamamını içeren baskı patlarına ana pat ya da kök
boya denir. Bu metotla hazırlanan pat, uzun süre beklemeye
dayanıklıdır. Ana pat baskı boyaları, birbirleriyle
karıştırılarak çeşitli renklerde elde edilebilir. Boyar madde
haricindeki kıvamlaştırıcı ve baskı yardımcı maddelerini
içeren renksiz pata açma patı denir. Reçetede belirtilen şekilde
hazırlanan ana pat baskı boyasının renk derinliği, istenen renk
derinliğinden fazla ise açma pat ile karıştırılarak rengi
açılabilir. Ana pat hazırlarken boyar madde üreticilerinin
kataloglarında belirttikleri tavsiyeler dikkate alınır. Ana pat
yapıldığında elde edilecek renk tonunun istenilen renk tonu olup
olmadığı tespit edilir. Ana patlarda boyar madde sınıfına bağlı
olarak kıvamlaştırıcının hazırlanma yöntemleri farklılık
gösterir. Kıvamlaştırıcı ya suyla karıştırılır ya da 6-24
saat arasında değişen bekleme süresine göre dinlenmeye
bırakılır. Dinlenen bu kıvamlaştırıcıdan reçetede belirtilen
miktarda alınarak diğer maddelerle karıştırılır ve baskı patı
hazırlanır ya da reçetede belirtilen miktarda kıvamlaştırıcı
ve diğer kimyasal maddeler, belirtilen sıraya göre ilave edilerek
istenen miktarda hazırlanır.
Değişik Renklerdeki
Patlarla Kombinasyonlar Oluşturma
Değişik renkler elde
etmek amacıyla kombinasyonlar oluşturulmaktadır. Ancak
kombinasyonlar oluşturulurken dikkat edilecek bazı hususlar vardır:
Kombinasyon yapılacak boyar maddeler aynı grup olmalıdır. Boyar
maddelerin kimyasal yapıları aynı olmalıdır. Boyar maddelerin
reaktiflikleri aynı olmalıdır. Mümkün olduğunca ana renkler
kombinasyon yapılmalıdır. Kombinasyonda kullanılacak boyar
maddeler ara renk olursa kendisi de farklı renklerden oluştuğu
için istenen rengi tutturmak zorlaşır.
0 yorum:
Yorum Gönder