Mordan Nedir, Mordanlama İşlemi Ne Demek

Boyaların canlı şekilde tekstillere bağlanmasını sağlayan maddelere denir. 

Mordan (Alm. Beizmittel, Beizen, Fr. fixatif de colorant, mordant, mordançage İng. dye fixative; mordant, mordanting), bazı boyarmaddelerin liflere bağlanmasını sağlayan metal tuzlarıdır. Mordanlar, boyama işleminde renk sabitleştirici olarak kullanılan maddelere denir. Kumaş boyacılığında renkleri sabitleme maddesi olarak kullanılan, boyaların solmaz şekilde elyafa bağlanmasını sağlayan ve genellikle değişik renkler elde etmeye yarayan yardımcı maddelerdir. 

Bazı boyarmaddelerin liflere bağlanmasını sağlamak için boyamadan önce, sonra ya da boyama sırasında mordanlarla yapılan işleme de mordanlama denir. Boyanın daha iyi tutması için iplik ya da kumaşlar önce mordan çözeltisine, sonra bo­yaya batırılır. Bu yöntemin belki de en büyük yararı, aynı boyar maddenin değişik mordanlarla açıklı koyulu tonlar, hatta değişik renk­ler vermesidir. 

Kalay tuzuyla genellikle par­lak, bazen sert tonlar, krom tuzuyla daha ko­yu tonlar elde edilir. Bakır tuzu daha çok yeşil renkli bitkisel boyar maddelerle kullanılır. Demir tozu boyar maddenin rengini donuklaştırıp koyulaştırır; şap ise uçuk ve soluk tonlar verir. Boyar maddeler ile mordanların bu özelliği, sonsuz deneme olanakları ve zengin bir renk çeşitliliğine olanak tanır. 

Temel mordanlama için aşağıdaki lif türlerine göre mordan çeşitlerine ilişkin tablo referans olabilir. Bu teknikler konusunda bilgi ve beceri sahibi olunduğunda; demir sülfat, tanen ve şap, tek başına tanen kullanımı da dahil olmak üzere diğer mordan seçeneklerini keşfedebilir ve sonuçları karşılaştırabilirsiniz. 

Yün, alpaka ve diğer hayvansal lifler 

- Alüminyum potasyum sülfat ile isteğe bağlı olarak tartar kremi. 

- Alüminyum sülfat. 

- Symplocos bitkisi. 

İpek 

- Alüminyum potasyum sülfat. 

- Alüminyum sülfat. 

- Alüminyum asetat ile banyodan sonra buğday kepeği. 

- Symplocos bitkisi. 

Pamuk, keten, tencel, bambu ve diğer bitki lifleri 

- Alüminyum asetat (banyo sonrası buğday kepeği veya kalsiyum karbonat). 

- Tanen ve alüminyum sülfat. 

- Symplocos bitkisi. 

Mordanlamada Kullanılan Maddeler 

Kumaş boyalarının zamanla rengini atmaması için mordan ya da boya saptar denen madde­ler kullanılır. Bunlar, boyar maddenin kuma­şın dokusuna işleyerek liflere sıkıca tutunması­na yardımcı olan mineral tuzlarıdır. Doğal ku­maş boyalarıyla kullanılan mordanlama maddelerinin başın­da; şap (potasyum-alüminyum sülfat), kalay (kalay klorür), krom (potasyum bikromat), de­mir (demir sülfat) ve bakır sülfat (göztaşı) gelir. 

Mordanlama işlemi, belli miktarda mordan maddesinin boyanacak olan mamule boyamadan önce, boyamadan sonra veya boyama esnasında dahil edilmesi ile yapılır. Bazen bu işlemde birden fazla mordan kullanılabilir. Liflerin emme kabiliyetini arttıran mordanlar, boyanın lifler üzerinde tutunmasını sağlayan, şap, soda, sodyum sülfat, sodyum karbonat, bakır sülfat, alüminyum sülfat, çeşitli metal oksitleri gibi maddelerdir. Bu maddeler aynı zamanda boyanın renk tonlarına da etki eder. 

Her boya bitkisi mordanlama gerektirmez. Mordan gerektiren boyalara, mordanlı boyalar denir. Mordanlar boyanacak malzemeyi boya alacak duruma getirerek önemli rol oynarlar. Bitkisel boyacılıkta özellikle köylerde mordan maddesi olarak en çok şap kullanılır. Farklı olarak mazı tozu, demir sülfat, krom şapı, tanen, bakır sülfat, sumak, hamur, tuz, sirke, limon asidi, tezek külü, yoğurt suyu, sütleğen suyu gibi diğer yardımcı maddeler de kullanılır. Mazının Türkiye'de yirmiden fazla çeşidi ile karşılaşılabilir. Mazıda tanen maddesi vardır. Tanen de sabitleyici madde olarak kullanılır. 

Anadolu'da köylüler sirke, ekşi erik suyu, kül suyu, kireç suyu, mayalı hamur suyu ve mantar suyunu boyamada kullanmışlardır. Boyamada kullanılan mordanın miktarı rengi etkileyen önemli bir faktördür. Özellikle saçıkıbrıs miktarı iyi ayarlanmalıdır, renk üzerindeki etkisi farklı olur. Saçıkıbrıs az kullanılırsa bazı boyar maddeler ile zeytin yeşili, bazıları ile mor, bazıları ile gri renk elde edilir. Miktar çok olursa hemen her renk ile siyah renk elde edilir.