Lup kumaşı büyüterek yapısını incelememize yardımcı olur. |
Analiz kelimesi Türk
Dil Kurumu sözlüğüne göre çözümleme tahlil etme anlamına
gelmektedir. Kumaş analizi de numune kumaşın özelliklerini tümden gelim yöntemiyle çözümleme işlemidir. Kumaş analizi; örnek bir kumaş
parçasından faydalanarak, aynı kumaşı ya da örnek kumaş
özelliklerine en yakın kumaşı elde edebilmek için, kumaşın
tahlil edilerek hesaplamaların yapılması ve örgüsünün tespit
edilmesi işlemidir. Burada amaç numune kumaşın aynısını üretmek için yapılması gereken işlemler ve hesaplamalara yönelik bulgulara ulaşmaktır.
Kumaş Analizinde
Kullanılan Araç Gereçler
Lup: Üst kısmında
mercek, alt kısmında dokunun görülebilmesi için kare şeklinde
boşluk olan, kumaşın örgüsü, çözgü ve atkı sıklıklarının
tespit edilmesinde kullanılan bir tür büyüteçtir.
Hassas Terazi: Analizi
yapılacak kumaş numunesinin çözgü ve atkı ipliklerinin
ağırlıkları ile ham ve mamul kumaşların m² ağırlıklarının
ölçülmesinde kullanılır. Terazinin kalibrasyonunun yapılması
yapılacak tartımlarda doğru ölçü alınması için önemlidir.
Analiz İğnesi: Lup
yardımıyla kumaşın örgüsünü, çözgü ve atkı ipliklerinin
sıklıklarının bulunması sırasında ipliklerin ayrılması ve
sayılması için kullanılır.
Makas: Analiz sırasında
kumaşın kesilmesi gerekir. Analiz işlemlerinde kumaşı kesmek
için düz makas kullanılır.
Cetvel: Analiz işlemleri
sırasında numune kumaşın ölçülmesi, istenen ebatlarda
kesilmesi ve iplik uzunluklarının belirlenmesi için kullanılır.
Kumaş Kesim Gramaj Aleti (m² (metrekare)
ağırlığının bulunması için kullanılan kesim aleti): Numune kumaştan 100 cm² büyüklüğünde daire
şeklinde parça kesmeye yarayan araçtır. Kesilen kumaş hassas
terazide tartılır ve sonuç 100 ile çarpıldığında kumaşın m² ağırlığı elde edilir. Kesim işlemleri sırasında kumaş fazla
gerilmemeli, kumaşın orta kısımları tercih edilmeli, kumaş
kenar kısmından kesilmemelidir.
Boyalı Kalemler: Örgü
ve desen raporunun desen kâğıdına işaretlenmesinde kullanılır.
Kumaş Analizinde Uygulanan İşlem Sırası
Kumaş analizi, analizi
yapılacak kumaşın özelliği ve analizi yapan kişiye göre
farklılık gösterse de genel olarak aşağıdaki sıra gözetilerek
gerçekleştirilir: kumaşın tersi ve yüzünün belirlenmesi, kumaşın çözgü ve atkı yönünün belirlenmesi, kumaşın
gramajının bulunması, iplik cinsinin belirlenmesi, iplik
numarasının bulunması, atkı ve çözgü sıklıklarının
belirlenmesi, çözgü ve atkı raporunun belirlenmesi, örgünün
tespit edilmesi, tahar ve armür planlarının çizimi, enden ve
boydan çekmenin tespiti, tarak eninin hesaplanması, tarak
numarasının, toplam çözgü tel sayısının ve dişten geçen tel
sayısının bulunması, çözgü ve atkı ağırlığının
bulunması, kumaş ağırlığının bulunması, kumaşın tersi ve
yüzünün belirlenmesi, kumaşın yüzünün bulunmasında bazı tür
kumaşlara ilk bakıldığında tersinin veya yüzünün tespiti
zordur. Kumaşın yüzünü belirlemek için detaylı olarak
incelenmesi gerekir.
Kumaşın yüzü tespit
edilirken aşağıdaki özelliklere dikkat edilmelidir
Kumaş apreli
ise yüzündeki tüyler azdır veya yoktur. Kumaş yüzüne
genellikle daha iyi apre verilmiştir. Kullanıcı açısından ön
plana çıkan gösterişli taraf kumaşın yüzüdür. Kumaş yüzünde
yüzey elyafları daha iyi bir şekilde kesilmiş ya da gaze
edilmiştir. Baskı ile renklendirilen kumaşlarda desen kumaş
yüzünde daha nettir. Kumaş iki farklı cins iplikle dokunmuş ise
kaliteli ve pahalı iplik kumaşın ön yünde kullanılır. Verilen
numune kumaşta renk efektleri bulunuyorsa ön yüzde efektler daha
belirgindir. Boyanan kumaşların ön yüzü yeni iken daha
parlaktır.
Kumaşın çözgü ve
atkı yönünün belirlenmesi: Çözgü yönünün doğru tespit
edilmesi iplik ağırlıklarının bulunmasından örgünün doğru
belirlenmesine kadar analiz işlemlerine etki eder. Analizcinin bu
konudaki tecrübeleri çözgü yönünün doğru tespit edilmesinde
etkilidir. Çözgü yönünün doğru tespit edilmesi konusunda
kullanılan yöntemler aşağıda sıralanmıştır: Verilen kumaş
numunesinde kenar varsa çözgü yönünü bulmak kolaydır.
Genellikle kenar iplikleri kumaştan farklı ipliklerle yapılır ve
çözgü sıklığı daha fazladır. Kenar ipliklerine paralel olan
iplikler çözgü iplikleridir. Örgüden veya renkli ipliklerle
verilen çizgi efektleri çoğunlukla çözgü yönündedir. İplik
sıklıkları sayıldığında sıklık bir yönde fazlaysa bunlar
genellikle çözgü iplikleridir. Çözgü iplikleri atkı
ipliklerine oranla daha sağlam ve yüksek bükümlüdür. Genellikle
kumaşı oluşturan ipliklerden bir yöndekiler tek kat, diğer
yöndekiler iki ya da daha fazla katlıysa bu iplikler çözgü
ipliğidir. Ekose ve kare desenli kumaşlarda genellikle kareler
çözgü yönünde atkı yönüne oranla daha uzundur. Dimi çizgileri
genellikle çözgü yönünde soldan sağa doğru giderler. Ancak
bazı pamuklu kumaşlar ve strayhgarn kumaşlarda bunun tersi bir
durum görülebilir. Ucuz yünlü kumaşlarda, battaniyelerde pamuk
çözgü kullanılabilir. Gabardin tipi kumaşlarda çözgü ipliği
sıklığı genellikle fazladır. Sıklığı az olan kumaşlarda
çözgü yönünde tarak izleri görülebilir. Kumaştan çıkarılan
ipliklerden kıvrımları düzeltildiğinde daha fazla uzayan
iplikler atkı ipliğidir. Verilen kumaş numunesinde renkli iplikler
varsa ve renkli iplikler sadece bir yönde ise bunlar çözgü
ipliğidir. Her iki yönde de renkli iplikler olduğu takdirde hangi
yönde daha fazla renkli iplik bulunuyorsa bu yöndekiler çözgü
ipliğidir. Verilen kumaş numunesinde haşıllı iplik var ise
bunlar çözgü ipliğidir. Verilen kumaş numunesi havlı tipte ya da
şardonlanarak havlandırılmış ise havlar çözgü yönünde
yatmıştır. Zımparalanmış kumaşlarda tüylenmiş iplikler atkı
ipliğidir. Jakarlı kumaşlarda rapor eni, platin sayısıyla
sınırlıdır. Bu nedenle raporlar çözgü yönünde uzun olabilir.
Çift çözgülü kumaşlarda, efekt ve motifi oluşturan iplikler
çözgüdür. Armürlü dokuma tezgâhlarında dokunan kumaşlarda
çerçeve sayısı sınırladığından çözgü yönünde farklı
bağlantı hareketleri daha azdır.
Kumaş Gramajının Bulunması
Kumaş gramajı, m²
ağırlığı ve m/tul ağırlığı olmak üzere iki değer olarak
hesaplanmalıdır.
m² ağırlığı: 1
metre x 1 metre büyüklüğündeki kumaşın ağırlığıdır.
m/tul ağırlığı: 1
metre x mamul eni büyüklüğündeki kumaşın ağırlığı
anlaşılmalıdır.
Kumaşın m² Ağırlığının Bulunması
Kumaşın metrekare
ağırlığı olanaklara göre iki farklı yöntem uygulanarak tespit
edilir: Kumaş kesim aleti
kullanılarak ve numune kumaşın en ve boy ölçümü yapılarak.
Kumaş kesim aleti kullanılarak, analizi yapılacak olan kumaştan, kumaş kesim aleti kullanılarak numune alınır. Alınan numune kumaş, hassas terazide tartılır. Elde edilen ağırlık değeri, 10 cm² numune kumaşın ağırlığı olduğu için, bu değer 1 m² kumaşa oranlanarak m² ağırlığı tespit edilir. Numune kumaşın en ve boy ölçümü yapılarak, Numune kumaşın m² ağırlığının bulunması için önce kumaşın eni ve boyu ölçülür. Daha sonra numune kumaş hassas terazide tartılır ve aşağıdaki formül uygulanarak numune kumaşın m² ağırlığı hesaplanır.
Kumaş kesim aleti kullanılarak, analizi yapılacak olan kumaştan, kumaş kesim aleti kullanılarak numune alınır. Alınan numune kumaş, hassas terazide tartılır. Elde edilen ağırlık değeri, 10 cm² numune kumaşın ağırlığı olduğu için, bu değer 1 m² kumaşa oranlanarak m² ağırlığı tespit edilir. Numune kumaşın en ve boy ölçümü yapılarak, Numune kumaşın m² ağırlığının bulunması için önce kumaşın eni ve boyu ölçülür. Daha sonra numune kumaş hassas terazide tartılır ve aşağıdaki formül uygulanarak numune kumaşın m² ağırlığı hesaplanır.
Kumaşın m/tul Ağırlığının Bulunması: Mamul eni ne olursa olsun boyu 1 metre
olan kumaşın ağırlığı m/tul ağırlıktır. Numune kumaşın
m² ağırlığı bulunduktan sonra m/tul ağırlığın hesaplanması
için kumaşın mamul eniyle m² ağırlığı çarpılır.
İplik Cinsinin Belirlenmesi
İplik cinsinin
belirlenmesi kumaş cinsinin ve kullanım alanlarının
belirlenmesine etki eder. Kumaşın dokunduğu ipliklerin ham
maddesinin tespitiyle iplik cinsleri belirlenmiş olur. İplik
cinsleri belirlenirken fiziksel ya da kimyasal yöntemler uygulanır.
Bu yöntemler laboratuvar ortamında yapılmalıdır. En çok
kullanılan test yöntemleri aşağıda verilmiştir:
Mikroskop Testi: Bu
yöntemde doğal ya da sentetik liflerin mikroskopta çekilmiş
fotoğrafları, incelenen ipliğin mikroskoptaki görüntüsüyle
karşılaştırılarak iplik cinsi tespit edilir.
Çeşitli Tekstil Liflerinin Mikroskop Altında Gösterdikleri Ana Özellikler Şunlardır:
Pamuk: Pamuk liflerinin
enine kesitleri böbrek veya fasulye şeklinde görülür. Lifin orta
kısmında, lif boyunca lümen adı verilen bir kanal bulunur. Bu
kanalın etrafında selülozik duvar, çok ince ve ipliğe benzeyen
fibrillerden meydana gelmiştir. Aynı zamanda pamuk liflerinin bir
takım büklümler ihtiva ettikleri de görülür. Olgunlaşmış
pamuk lifinde hücre cidarları kalın olup kıvrım sayısı
fazladır. Olgunlaşmamış pamuk lifinde ise bunun tam tersidir.
Merserize edilmiş pamuk liflerinde lifler şiştiklerinde adeta
düzleşerek silindire yakın bir hâl alırlar.
Yün: Mikroskop altında
düz bir silindir şeklinde görülür. Lif yüzeyi birbiri üzerine
oturmuş pulcuklardan meydana gelmiştir. Kaba yüzlerin orta
kısımlarında medula adı verilen bir boşluk bulunur. Yün lifinin
enine kesiti oval veya yuvarlaktır.
Keten: Hücrelerin bir
araya gelmesinden oluşmuştur. Bu hücrelerin yüzleri belli
aralıklarla işaretler ihtiva eder, bunlar düzgün bir şekildedirler ve kesitleri
poligona benzer.
Viskoz: Lifler
düzgündür. Lif yüzeyinde ince çizgiler mevcuttur. Enine kesiti
testere dişi görünümündedir.
İpek: Birbirine
yapışmış iki müstakil liften meydana gelmiştir. Ham iken yüzeyi
gayri muntazamdır. Pişirmeden sonra ayrılmış olan lifler şeffaf
ve düzgün yüzeylidir. Kesiti üçgene benzer.
Selüloz Asetat:
Filamentler oluklu düz çubuklar hâlindedir. Enine kesitleri yonca
yaprağı gibi olup dilimleri gayri muntazamdır.
Poliamid: Görünümü
düz bir çubuğa benzer kesiti yuvarlaktır.
Polyester: Filamentler
düz çubuk görünümündedir. Stapel elyaf ise kıvrımlıdır. Polyester lifinin kesiti daireseldir.
Poliakrilik: Düzgün,
bükümlü veya geniş çizgilidir. Enine kesiti yuvarlak fasulye
şeklindedir.
Bazı tekstil liflerinin yakma testinde gösterdikleri davranışlar. |
Yakma Testi: Numune
kumaştan çıkarılan iplikler yakılır. İpliğin alev içinde
yanış şekli, çıkan duman ve kokusu, yanma sonucunda kalan
kalıntı incelenerek ipliğin cinsi belirlenir.
Kuru Destilasyon Testi: İpliğin ısıtılıp yakılmasıyla çıkan gazların pH değerleri tespit edilir. Çıkan gazların pH değerine göre iplik cinsi tanımlanır.
Kimyasal Maddelerle Test: Çözücülere ve kimyasal maddelere karşı ipliğin
gösterdiği reaksiyonlar tespit edilir ve iplik cinsi belirlenir.
Çeşitli elyaflar için çözündükleri kimyasal maddeler aşağıda
verilmiştir:
Pamuk: % 80'lik H2SO4 içinde
soğukta ve sıcakta tamamen çözünür. Derişik HCl'de
çözünmez. Ağartılmış pamuk
bakıramonyum hidroksitte çözünür.
Yün: 34 °C'de derişik HCl
içinde hemen çözülür. % 80’lik H2SO4 içinde
sıcakta çözünür. Formik asit/çinko klorür çözeltisi içinde sıcakta çözünür. % 5’lik
sodyum hipoklorit çözeltisinde 20 °C'de 20 dakikada çözünür. % 2'lik sudkostik ya
da potaskostik ile kaynatılınca çözünür.
İpek: % 2’lik sudkostik
yada potaskostik ile kaynatılınca çözünür. % 5'lik
sodyumhipoklorit içinde 20 °C’de 20 dakikada çözünür. % 75'lik H2SO4
çözeltisinde 50 °C'de çözünür. Serisini alınmış ipek
formik asit/çinko klorür çözeltisinde 40 °C'de çözünür.
Viskon: % 80'lik H2SO4 içinde
çözünür. Formik asit-çinko
klorür içinde sıcakta çözünür.
Asetat: % 100 aseton ve %
80'lik aseton içinde çözünür. 35 °C'de derişik
HCl içinde çözünür. % 80'lik H2SO4 içinde
soğukta çözünür. Meta-kresolde çözünür. Kaynar dioksanda
çözünür. Buzlu asetik asit
içinde çözünür. Dimetilformamid de
sıcakta ve soğukta çözünür. Formik asit/çinko
klorür çözeltisinde çözünür.
Selüloz triasetat: Soğuk metilen klorürde
çözünür. % 100'lük asetonda
çözünür. Buzlu asetik asit
içinde çözünür. Dimetilformamid de
sıcakta çözünür. Formik asit/çinko
klorür çözeltisinde çözünür. Kaynar derişik H2SO4'de çözünür. Soğuk kloroformda
çözünür.
Poliamid (naylon): % 80'lik H2SO4 içinde
soğukta çözünür. Meta kresolde ve fenol
içinde oda sıcaklığında çözünür. % 85'lik kaynar
formik asit içinde çözünür. % 20'lik HCl ile oda
sıcaklığında çözünür. Kaynar % 96'lık
asetik asitte çözünür.
Poliakrilonitril: % 70’lik
amonyumtiyosiyanürde 10 dakika kaynatılırsa çözünür. Dimetilformamid içinde kaynatılırsa çözünür.
Poliüretan, Lycra: Konsantre sülfürik
asitte soğukta çözünür. Kaynar
dimetilformamidde çözünür. Kaynar formik asitte
çözünür.
Cam Elyaf: Çözücülerde
çözünmez. Hidroflorik asit ile
aşındırılır.
Asbest: Çözücülerde
çözünmez.
Poliolefin (polietilen, polipropilen): Kaynama derecesinde
ksilen içinde çözünür.
Polivinilklorür: Tetrahidrofuran içinde
çözünür. Kaynar dimetilformamid
ile çözünür.
Test Boyarmaddeleri Olarak En Fazla Kullanılanlar Şunlardır:
Neocarmin B ve MS, W
(Chom, Fabrik Fasege),
Karminazural (Kühnete
göre) (Merck),
Fibrotest N ve S (Chom,
Fabrik Tübingon),
Shirlastain (ICI),
Detex (CIBA)
Neocarmin ile Yapılan
Boyama Testleri
Sert büküm verilmiş iplik veya sıkı dokunmuş kumaşlar önce liflere ayrılır. Alkolle yıkayarak yağdan temizlenir ve 5 dakika oda sıcaklığında Neocarmin W çözeltisinin içerisinde bırakılır. Çözeltiden alınır, iki dakika akan suyla yıkanır ve rengi renk tablosu ile veya karşılaştırma boyamaları ile karşılaştırılır. Neocarmin W ile yapılan boyama testinde lifler 5 dakika soğukta Neocarmin W ile muamele edileceklerine, 30 saniye çözelti ile kaynatılabilir. Kaynatmayla yapılan boyamaların renk ve tonları biraz farklı olur. Renk tablolarında bu durum göz önüne alınmıştır. Neocarmin B, bilhassa pamukla, ketenin birbirinden ayırt edilmesinde kullanılır. Bu boyar madde çözeltisiyle muameleden sonra pamuk kırmızı menekşeye, keten ise maviye boyanır. Neocarmin MS ve Fibrotest S daha ziyade sentetik liflerin tanınmasında faydalı olurlar. Lifler 5 dakika soğuk veya kaynar Neocarmin MS çözeltisinde bırakılır, alınır ve iyice durulanır.
Sert büküm verilmiş iplik veya sıkı dokunmuş kumaşlar önce liflere ayrılır. Alkolle yıkayarak yağdan temizlenir ve 5 dakika oda sıcaklığında Neocarmin W çözeltisinin içerisinde bırakılır. Çözeltiden alınır, iki dakika akan suyla yıkanır ve rengi renk tablosu ile veya karşılaştırma boyamaları ile karşılaştırılır. Neocarmin W ile yapılan boyama testinde lifler 5 dakika soğukta Neocarmin W ile muamele edileceklerine, 30 saniye çözelti ile kaynatılabilir. Kaynatmayla yapılan boyamaların renk ve tonları biraz farklı olur. Renk tablolarında bu durum göz önüne alınmıştır. Neocarmin B, bilhassa pamukla, ketenin birbirinden ayırt edilmesinde kullanılır. Bu boyar madde çözeltisiyle muameleden sonra pamuk kırmızı menekşeye, keten ise maviye boyanır. Neocarmin MS ve Fibrotest S daha ziyade sentetik liflerin tanınmasında faydalı olurlar. Lifler 5 dakika soğuk veya kaynar Neocarmin MS çözeltisinde bırakılır, alınır ve iyice durulanır.
Shirlastain A ile Yapılan Boyama Testleri
Bu boyarmadde,
İngiltere Pamuk Enstitüsü Araştırma Birliği'nin bir ürünü
olup Shirley Development ve Zeneca şirketi tarafından piyasaya
sürülmektedir. Shirlastain A, termoplastik olmayan elyaflar için
kullanılır (pamuk, yün, diğer doğal lifler, viskon, rayon ve
diğer rejenere lifler). Bu çözelti, lif tanınmasından başka,
ipekte serisin uzaklaştırma kontrolü, amino reçineleri ile
aprelenmiş ya da aprelenmemiş selüloz elyafının ayırt edilmesi
için kullanılır. Numune önce eter, karbontetraklorür ile muamele
edilerek yağı alınır, sonra yıkanıp kurutulur. Daha sonra,
içinde Shirlastain A maddesi bulunan çözeltide oda sıcaklığında
1 dakika bekletilir. Sonra soğuk su ile yıkanır, sıkılarak suyu giderilir ve renk durumu kontrol edilir.
Detex ile Yapılan
Boyama Testleri
Detex, Ciba firmasının
elyaf test boyarmaddesi olup boyama işlemi oda sıcaklığında 5
dakika süre ile gerçekleştirilir. Güç boyanan elyaflarda boyama
süresi 5 dakikadan fazla olabilir. 50 °C’deki su ile durulanıp
havada kurutularak Detex boyama tablosundan renk tonu
karşılaştırılır. Aynı boyanma özelliğine sahip elyafların
ayırt edilmesi, boyama sıcaklığının 60-70 °C’ye
yükseltilmesi ile mümkündür. Detex boyarmaddesi kahverengi
şişeler içinde uzun süre bekletilebilir. Yalnız, direkt güneş
ışığından korunmalıdır. Çözeltinin ikinci bir deney için
kullanılması sakıncalıdır. Boyanacak elyaf önce saflaştırılır,
üzerindeki terbiye maddeleri ve diğer maddeler uzaklaştırılır.
Kumaş numuneleri hem atkı hem çözgü için ayrı ayrı teste tabi
tutulmalıdır.
İplik Numarasının Bulunması
Numune kumaşımızın
iplik sıklıkları ve numarasını bulmadan kumaşımız küçükse
ya da belirli bir şekilde değilse kumaşımıza, daha fazla
küçültmeden kare veya dikdörtgen olacak şekilde geometrik bir
form vermemiz gerekir. Kumaşımızın biçimini düzelttikten sonra
kenar uzunlukları cetvelle, ağırlığı hassas terazide ölçülerek
not edilmelidir. Kenarları düzeltilmiş ve ölçüleri alınarak
tartılmış kumaş numunesi kenarlarından 5-10 milimetre kadar
sökülerek saçaklandırılır. Bu işlem genellikle numune kumaşın
sol alt kenarında çözgü ve atkı yönünde uygulanır. Numune
kumaştan sökülen iplikler atkı ve çözgü iplikleri olarak
ayrılır. İpliklerin uzunlukları atkı ve çözgü olarak ayrı
ayrı ölçülür ve hassas terazide tartılır. İpliklerin uzunluğu
ağırlığına bölünür ve numara metrik cinsinden iplik
numaraları tespit edilir (en az 10 adet atkı ve çözgü ipi
ölçülmelidir). Farklı numaralandırma sistemlerine göre iplik
numaraları aşağıdaki formüller kullanılarak bulunur:
Numara =
Uzunluk/Ağırlık, Nm=Ne × 1,69, Ne=Nm × 0,59,
Nm=9000/Den,
Nm=1000/Tex, Den=
9000/Nm.
Atkı ve Çözgü Sıklıklarının Belirlenmesi
Çözgü ve atkı
sıklığı 1 cm'deki çözgü ve atkı tel sayısını ifade eder.
Kenarları saçaklandırılmış numune kumaşın lup yardımıyla 1
cm'deki atkı ve çözgü iplikleri sayılarak kumaşın üzerindeki
iplik sıklıkları tespit edilir. Bu işlem sırasında lupun kare
şeklindeki boşluğu, atkı ve çözgü iplikleri hizasına gelecek
şekilde yerleştirilmeli ve sayma işlemi bitene kadar yeri
değiştirilmemelidir.
Çözgü ve Atkı Raporunun Belirlenmesi
Dokuma kumaşlarda
farklı görünümler elde etmek için dokuma örgülerinin yanında
farklı cins, yapı ve renklerde ipliklerde kullanılır. Bu
ipliklerin çözgü ve atkıdaki sırası ve sayısı bir rapor
olarak tablo üzerinde gösterilir. Verilen numune kumaş üzerinde
renkli iplikler incelenerek renk raporları tespit edilir. Tespit
edilen çözgü ve atkı renk raporunu oluşturan iplikler lup ve
analiz tığı kullanılarak sayılır ve tabloya işaretlenir. Çözgü
renk raporu planı gösterilirken kenar çözgü iplikleri de
gösterilmelidir. Ekose ve pano desenli kumaşlarda rapor, kumaş
kenarına eşit mesafede olacak şekilde ortalanmalıdır. Bunun için
çözgü renk raporu planı yapıldıktan sonra istenen toplam çözgü
tel sayısında kaç renk raporu olacağı hesaplanır. Çözgü
raporu tam sayı çıkmaz ise tam sayı, rapor sayısı kabul edilir
ve hesaplamalar buna göre yapılır.
Örgünün Tespit Edilmesi Tahar ve Armür Planlarının Çizimi
Kumaş örgüsü tespit
edilirken iplikler ya çözgüden ya da atkıdan sökülerek
ipliklerin altta veya üstte olma durumlarına dikkat edilir. Her iki
hâlde de başlangıç noktası belirlenmesi gerekir. Başlangıç
noktasının tespitinde ya bir efekt ipliği seçilir ya da saçak
yapılan ipliklerden belirli bir miktarı kesilerek başlangıç
noktası oluşturulur. Atkı ve çözgüden sökerek örgü
hareketlerinin tespitinde değişmeyen tek kural, çözgü ipliklerinin
üstte olduğu durumlarda desen kâğıdına işaretleme yapılmasıdır
ve dolu olarak ifade edilir. Atkı ipliklerinin çözgü ipliklerinin
üstünde olduğu durumlarda desen kâğıdına işaretleme yapılmaz
ve boş olarak ifade edilir.
Çözgü İpliğinin Sökülmesi: Çözgü sıklığı fazla olan kumaşlarda ve çözgü
renk raporunun küçük olduğu durumlarda çözgü ipliğinin
sökülmesi tercih edilir.
Atkı İpliğinin Sökülmesi: Kumaşta atkı sıklığı çözgü sıklığından
fazla ise ve kumaşın atkı yönünde örgü yolları bulunuyorsa
atkı ipliğinin sökülmesi tercih edilir.
Kumaşın örgüsünün
tespiti lup ile yapılacağı gibi kumaş ele yerleştirilerek çıplak
göz ile de yapılabilir. Kumaşın örgüsü sökülerek bulunurken
örgü raporunun doğrulanması için en az iki rapor olacak şekilde
iplikler sökülerek desen kâğıdına işaretlenmelidir. Örgü
raporu tespit edildikten sonra örgünün tahar ve armür planları
çizilir. Tahar planı, dokunacak örgünün raporu esas alınarak
çizilir. Tahar planı çiziminde temel kural örgü
raporundaki aynı hareketi (aynı bağlantı şekli) yapan
çözgülerin belirlenmesi ve bu çözgülerin aynı çerçeveye ait
olduğunun gösterilmesidir. Armür planı, dokunacak olan örgünün
raporu ve tahar planı esas alınarak çizilir. Örgü raporunu
oluşturan farklı çözgü hareketleri belirlenip bir araya
getirilir.
Enden ve Boydan Çekmenin Tespiti
Kumaş, dokuma
makinesinde dokunduğu sırada cımbarlar ile gerdirildiğinden
cımbarlardan geçtikten sonra eninde ve boyunda kısalma olur. Bunun
nedeni çözgü ve atkı ipliklerinin birbiriyle bağlantılar
yapmasıdır. Bu kısalma ham kumaş eninin ve boyunun küçülmesi
anlamına gelir. Kumaş üzerindeki atkı ve çözgü sıklıkları
dokuma sonrasında kısalmalardan dolayı artar. Bunların dışında
kumaşa yapılan bitim işlemleri sonucunda da kumaşta çekmeler
meydana gelir. Kumaş üzerindeki ipliklerin dokuma işleminden
önceki uzunlukları ile dokunduktan sonraki kıvrımlı
uzunluklarının oranına çekme oranı denir ve % çekme oranı
olarak ifade edilir.
Tarak Eninin Hesaplanması
Kumaş dokuma
tezgâhında dokunurken çözgü ipliklerinin dokuma tarağı
üzerindeki genişliği tarak enidir ve TE harfleriyle ifade
edilir. Çözgü ipliklerinin tarak üzerindeki eni, atkı ipliğinin
gergin uzunluğuna ve tarak enine eşittir. Mamul kumaştan sökülen
atkı ipliğinin gergin uzunluğu, o kumaşın tarak enine eşittir.
Ancak çoğunlukla kumaş analizi sırasında, mamul kumaştan küçük
boyutlarda numune kumaş kullanıldığından kumaşın bilinen ya da
olması istenen kumaş enine atkı ipliğinin gergin uzunluğu
oranlanarak tarak eni hesaplanır. Dokunacak kumaşın tarak eni
dolayısıyla kumaş eni, dokuma makinesinde kullanılabilecek tarak
boyuyla sınırlıdır. Bu da dokuma makinesinin cinsine ve üretici
firmaya göre değişiklikler gösterebilmektedir. Ayrıca dokunan
kumaşın cinsine ve kullanım yerine göre de kumaş eni ve tarak
eni farklılık gösterir Tarak eni hesaplanırken kumaş kenarı da
dikkate alınmalıdır. Kumaş kenarları kumaş enine orantılı
olarak değişiklik gösterebilir. Kumaş kenarlarında kullanılan
çözgü sıklığı kumaşın zemininde kullanılan çözgü
sıklığının genel olarak iki katıdır. 150 cm'lik bir kumaşta
her iki taraftan kenarlar 1 cm olarak düşünüldüğünde, kenar
uzunluğu 2×1 cm + zemin kumaş eni olarak bulunur. Örneğin: 148 cm + 2×1 cm kenar uzunluğu= 150
cm kumaş eni olacak şekilde hesaplanır. Tarak numarası, toplam
çözgü tel sayısı ve dişten geçen tel sayısının bulunması dokuma tarağının belirli bir uzunlukta bulunan diş boşluğu
sayısına tarak numarası (TN) denir. Bu uzunluk 10 cm ya da 1
cm'dir. Toplam çözgü tel sayısı genel olarak 1 cm'de bulunan
çözgü tel sayısının kumaş enine çarpımıyla bulunur. Ancak
toplam çözgü tel sayısı bulunurken kenarda kullanılan çözgü
iplikleri, tarak eni ve dişten geçen tel sayısı dikkate
alınmalıdır. Dişten geçen tel sayısı kumaş eni boyunca aynı
ise tarak numarasıyla dişten geçen tel sayısı çarpılarak
taraktaki çözgü sıklığı hesaplanır. Taraktaki çözgü
sıklığı ile zemin tarak eni çarpılarak zemin çözgü tel
sayısı ve kenar çözgü telleri eklenerek toplam çözgü tel
sayısı bulunur. Kenar çözgü iplikleri hesaplanırken genel
olarak zemin çözgü sıklığının iki katı olarak düşünülür
ancak kumaşın özelliğine göre buna karar verilir. Dişten geçen
tel sayısı tespit edilirken kumaşın örgüsü, gücü taharı,
çözgü sıklığı, iplik özelliği dikkate alınır. Ham
kumaşlarda veya çözgü sıklığı az olan kumaşlarda dokuma
sırasında oluşan tarak izleri belli olabileceğinden dişten geçen
tel sayısı kumaşa lupla bakıldığında da tespit edilebilir.
Dişten geçen tel sayısı kumaş eninde aynı ise tarak numarasıyla
ifade edilir (TN 16/2; 10/1; 10/3 gibi).
Çözgü ve Atkı Ağırlığının Bulunması
1 metre kumaşta
bulunan çözgü ve atkı ipliklerinin ağırlığının
hesaplanmasıdır. Çözgü ve atkı ağırlığı hesaplanırken
iplik numarasının numara metrik cinsinden değeri kullanılır.
Atkı ağırlığı hesaplanırken tarak eni metre cinsinden alınır.
Kumaş Ağırlığının Bulunması
Kumaş ağırlığı
ham kumaş ve mamul kumaş için aynı şekilde yapılır. Kumaş
ağırlığı hesaplanan atkı ve çözgü iplik ağırlıklarının
toplanmasıyla elde edilir.
Mamul Kumaş Ağırlığının Bulunması: 1 m/tul kumaşın atkı ve çözgü
ağırlığı toplanarak mamul kumaş ağırlığı bulunur.
Kumaş Analizi Yaparken
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
- Kumaş örgüsünün
bulunması için analiz işlemine geçmeden önce kumaşın bilinen
klasik bir örgüde olup olmadığına bakılır. Eğer yalnızca
bakmakla örgüyü tanıyamamışsak lupla örgü incelenerek örgü
biçimi bulunmaya ya da hiç olmazsa tahmin edilmeye çalışılır.
Örgü büyüklüğü saptandıktan sonra örgü analizine geçilir.
- Elimizdeki kumaş numunesi küçükse örgü analizine geçmeden
kumaşın kesilmesini ya da kumaştan iplik çekilmesini gerektirerek
küçülmesine yol açmayan analiz işlemleri yapılmalıdır.
- Kumaş
ağırlığı kumaşın önemli bir özelliği olduğu için bu ölçüm
ve hesapların dikkatle yapılması gerekir.
- Kumaşın gramajını
bulduktan sonra kumaşın atkı ve çözgü yönünde kesişen iki
kenarından bazı iplikler çıkarılarak 3-4 mm genişliğinde bir
saçak yapılır. Uygun kenarlar sol ve üst kenarlardır.
- Atkı ve
çözgü sıklığı 1 cm² alanı büyüten ve lup adı verilen
büyüteçle en doğru şekilde bulunur. Bu yapılırken lupun
dikdörtgen kenarları kumaşın atkı ve çözgü yönüne paralel
konur ve örgü üzerinden 1 cm uzunluğa giren iplikler sayılır.
- Eğer örgü, ipliklerin sayılmasına güçleştirecek kadar
karışıksa o zaman kumaşın uygun kenarı bir cetvel üzerine
paralel konularak cımbızla veya büyüteçle kumaş kenarındaki
iplikler saçak kısmında sayılır.
- Bu da zor ise o zaman yapılacak
şey kumaş üzerinde ipliklere paralel olarak işaretlenen iki çizgi
arasındaki uzaklığı ölçtükten sonra aradan çekilen iplikleri
saymak olacaktır.
- Kumaşın iki kenarında saçak yapıldıktan
sonra birçok kumaşta atkı ve çözgü yönünde dizayn büyüklüğünü
belirlemek ve atkı çözgü ipliklerinin diziliş sırasını ve
renk planını saptamak mümkündür. Takviyeli, ekstra iplikli ve
çift kat kumaşlarda bu çok zor olabilir. Zorluk çekildiği
durumlarda bu iş, dikkatli bir şekilde iplik çekilerek
yapılmalıdır.
- Analizi yapılacak olan kumaştan numune alımında,
kumaşın renk raporu ve desen özelliklerini bütünüyle kapsayacak
şekilde olmasına dikkat edilmelidir.
- Analiz esnasında kumaştan
sökülen çözgü ve atkı iplikleri ayrı ayrı karıştırmayacak
şekilde saklanmalıdır. Ayrılan bu iplikler iplik cins ve
numaralarının tespitinde kullanılmalıdır.
8 yorum:
Adamlar neler yapıyor bizim tekstilciler hala kumaş analizi derdinde. Okuyunda görün:
Amerikalı bilim adamları suya, ateşe ve binlerce tonluk basınca dayanaklı özel bir kumaş üretti. Michigan Üniversitesi laboratuvarlarında üretilen kumaş, su geçirmez ve ateşten etkilenmeyen benzerlerinden iki kat daha dayanaklı şekilde tasarlandı. Radyasyondan dahi etkilenmeyen kumaş, araba kaplamalarında, çatı kaplama malzemelerinde ve giyim sektöründe kullanılabilecek. Muadillerinden farklı olarak bu süper kumaş, yüzeyine damlatılan su damlacıklarını geri itiyor. Florin katkılı esnek maddelerden üretilen kumaş, su itici özelliği bulunan F-POSS molekülüyle birleştirildi. Her türlü dış etkiye dayanıklı kumaş herhangi bir darbe aldığında kendi kendini tamir etme özelliğine sahip. Araştırmayı yürüten ekipten Prof. Dr. Anish Tuteja, Geçtiğimiz 30 yılda üretilmeye çalışılan bir kumaşı ürettik. Üretilen bu süper kumaş sayesinde, yeni araştırmaların önü açılacak. Bu sayede süper kumaşları günlük hayatımızda daha ucuz ve ulaşılabilir hale gelecek. Kimyasal ve fiziksel olarak kendini yenileyebilen kumaş, uzay araştırmaları ve askeri endüstride çığır açacak yeniliklere kapı aralayacak dedi.
kumaşın analizi teknik tekstil üretmenin temellidir kumaşin analizin bilmeden teknik kümaş üretemeyiz.
Prof. Dr. Anish Tuteja tekstil mühendisi değil araştırırsan adam malzeme ve kimya ile uğraşıyor Türkiye polimerleşme ne demek bilmeyen tekstilcilerle dolu .. Ne verdin de ne bekliyorsun organik kimya bilgisi sıfır pratik sıfır hocalar sıfır sistem sıfır !!!! 4 sene oku üretime geç hiçbir bilgin yok bu kadar iş den hiç mi işe yarar bilgi çıkmaz .Türkiye de eğitim aldıysan konu hakkında fikrin var sadece.
Resimde örme kumaş koymuş örgü demiş ,dokuma anlatıyor ne bu dokuma takıntısı anlam veremiyorum .. Örmeyi de anlatsanıza kardeşim insanlar uzaylıya dönüyor kumaş çözmeye başlayınca ..
genelde kumaşın düz tarafı yani ön yüzü daha parlaktır, kumaşın tersi daha mat ve soluk görünümdedir. böylece kumaşın tersi ile düzü ayırt edilebilir ama her tür kumaşta yüzdeyüz olacak diye bir kaide yok tabi ki nadir de olsa bazen kumaşın tersi daha parlak olabiliyor.
kumaş atkı çözgü hesaplama nasıl, çözgü nedir bilgi, atkı çözgü yönünün bulunması, atkı ipliği, kumaşın yönü, dokuma nedir kısaca gibi sorularıma çözüm verildi.
kumaş analizi ders notlarına iyi çalışıp, kumaş analizi örneklerini inceleyip, örme kumaş analizine de göz gezdirmek çünkü tekstilde sadece dokuma kumaşın raporunun belirlenmesi yok, örme kumaş analizi nasıl yapılır diye de sorulabilir, dokuma hesapları bilmek önemli kumaş analizi formülleri de ayrıca kumaş gramaj hesaplama formülü, kumaş atkı çözgü hesaplamayı bilmelisiniz. kumaş analiz laboratuvarı bunlarla meşgul.
kumaş atkı ve çözgü sıklıklarının belirlenmesi, kumaşın yapısının bulunması, tekstil kumaşın gramajının bulunması, kumaş analizi nedir, kumaş nasıl yapılır,
Yorum Gönder