Lif Karışımlarının
Boyanmasındaki Genel Esaslar
Elyaf Karışımının
Amacı: Yapısında özellikle elyaf ve filamentler bakımından
birbirine benzemeyen bileşenler bulunan ipliklere karışım veya
kombine iplik denir. İki veya daha fazla elyafı bir araya getirerek
karışım iplik elde edilir. Karışım, iplik üretimi ve yüzey
oluşumundan bu yana yapılmaktadır. Karışım ile iyileştirilen
kalite ve düşürülen maliyet yanında başka yararlar da
kazanılır. Eski iplikçiler, iplikçinin sanatı karışımda
gizlidir diyerek karışımın önemini güzel bir şekilde
vurgulamışlardır. Günümüzde lif karışımı bilim ve sanatın
bileşimi olarak düşünülmektedir.
Sentetik liflerde lif üretimi sırasında karışım yapmak mümkündür. İplik fabrikalarında kullanılan ham maddeler özellikleri bakımından homojen bir nitelik taşımazlar. Doğal lifler için aynı bölgeden veya aynı hayvandan alınıyorsa bile liflerin incelikleri, uzunlukları, mukavemetleri, elastikiyetleri, rengi gibi temel lif özellikleri farklı ve önemli değişiklikler gösterebilir. Bu durum doğal lifler için farklı yetişme koşullarından kaynaklanmaktadır. Örneğin, kısa/uzun lif boyları, yüksek/düşük kaliteli, dıştan uygulanan etkilere karşı dirençli/dirençsiz, temiz/kirli doğal lifler bulunabilir. Sentetik liflerde, lifler içindeki farklılıklar ise üretim koşullarından kaynaklanabilir. Kimyasal lifler temelde endüstriyel olarak kontrollü bir dizi işlem sürecinden geçtikten sonra elde edilmelerine rağmen üretim partileri arasında az çok farklılıklar bulunabilmektedir. İncelik ve uzunluk bakımından oldukça düzgün olmalarına rağmen sentetik liflerde kıvrım farklılıkları, ton farklılıkları ve fiziksel özelliklerinde çok az da olsa sapmalar olabilmektedir. Bu sapmaları dengeleyebilmek amacıyla karışım işlemi gereklidir. Lif karışımları aşağıdaki amaçlara ulaşmak için yapılmaktadır. Karışım ile mümkün olduğunca düzgün dağılımlı bir hammadde elde edilir. Mevsim, klima ve bakım koşullarından ötürü ham madde üzerindeki muhtemel değişiklikleri ve teknik olarak üretim hatalarından kaynaklanan sapmaları homojenize ederek her noktası aynı özelliği gösteren bir ürün elde edilir. İplik içinde liflerin homojen dağılması iplikte düzgün çalışmayı güvence altına almakta, aynı zamanda mukavemet yönünden karıştırılan liflerden uygun şekilde yararlanılması sağlanmaktadır. Elyaf kesitinde sağlanacak homojenlik, ipliğin daha düzgün olmasını, kumaşlarda daha iyi bir kumaş yapısını sağlayacaktır. Farklı kaynaklardan gelen hammaddelerin iplik içinde homojen dağılımı sonucu üretilen ürünün kalitesi yükseltilir. Karışım yapılacak liflerin iyi özelliklerinden yararlanılır. (Örneğin, polyester/pamuk karışımında polyesterin sağlamlık ve kolay bakım özelliklerinden yararlanılır)
Uygun lif inceliği ve uzunluğu seçilerek tuşe, parlaklık, renk vs. etki edebilir. Pahalı olan doğal liflerin bir kısmı yerine ucuz olan yapay lifler kullanılabilir. (Örneğin, yün/pamuk yerine yün/viskon) Kullanım yerine ve amacına uygun olarak düzgün satıhlı, parlak veya mat lifler veya lif karışımları kullanılır. Farklı özelliklerdeki lif çeşitleri veya tipleri kullanılmakla modaya uygun efektler kazanılır. İpliklerde fizyolojik özellikleri daha iyi hâle getirmek amacıyla karışım yapılır. Örneğin; ısı yalıtımı, tutum özellikleri, nem çekme özellikleri gibi. İplikte, iplikten elde edilen kumaşta ve son mamulde bakım özelliklerinin düzeltilmesi amacıyla karışım yapılır. Tekstil mamullerinde yıkama, kurutma, ütüleme gibi özellikler iyileştirilir. Yapay lifler henüz yokken doğal liflerle, istenilen özelliklere göre düşünülen kombinasyonlarla en uygun bir konum saptanmış ve çalışılmıştır. Örneğin, % 50 koyun yünü ile karaca, geyik lifi karıştırılarak sadece kullanım değeri yükseltilmekle kalınmayıp av ile kazanılan bu lifler de değerlendirilmiştir. Yapay liflerdeki gelişmeler ışığında karışım tekstillerine yeni özellikler kazandırmak mümkün olmuştur. Karışımda yapay lif kullanımının yararları maliyeti düşürmenin yanı sıra daha düşük yüzey ağırlığı, daha kolay bakım (yıka-giy) imkânı, mamuller için çok kolay dikim olmuştur. Ürün için fiyat etiketi önemli olduğundan pahalı olan doğal liflerin bir kısmı yerine ucuz yapay liflerin kullanımı düşünülmekteydi. Ancak genelde kullanım değeri ağır basmaktadır. Doğal liflerle, yapay liflerin karışımı daha çok kullanım değerini yükseltmek amacıyla yapılmaktadır. Kullanım rahatlığı ve sağlığa uygunluk açısından karışımın özel bir yeri vardır. Üretim işlemleri boyunca ham maddenin makinedeki davranışını iyileştirme de bazı avantajlar getirilebilir. Örneğin, lif uzunluğu kısa olan (stapel) bir materyalin işlenmesinde bir miktar uzun lif karıştırıldığında bu lifler taşıyıcı lif görevi yaparak randıman ve kalitenin yükseltilmesinde önemli katkılarda bulunabilir.
Lif karışımlarını kullanmanın bir diğer nedeni de
modadır. Üçlü veya daha çoklu karışımlarla çalışılarak
özel efekt iplikleri yapılır. Karışım komponentleri farklı
incelik ve renklerde seçilerek bu etki arttırılabilir. Uygun
karışımın amacı ise liflerin avantajlı özelliklerini bir araya
getirmek, bir diğeri ile birleştirmek ve bir diğerinin istenmeyen
özelliklerini kapatmak veya azaltmak olduğuna göre, en uygun
karışım ortaya çıkmaktadır. Değişik karışım oranlarında
üretilen aynı tip ürünün özellikleri de değişiklik arz eder.
En uygun karışımın hangi lifler arasında ve hangi oranlarda
olduğunu saptayabilmek için her şeyden önce üründen beklenen
özelliklerin bilinmesi gerekir. Bilinenden yola çıkılarak uygun
lif seçimi yapılır. Hangi lifin hangi liflerle ve ne kadar oranda
karıştırılması gerektiği hesaplanır. Tüm bunlar yapıldıktan
sonra üretimin teknolojik açıdan yapılabilirliği araştırılır.
Çeşitli lif karışımlarından üretilmiş bir iplikte, bu ipliği
meydana getiren lif bileşenlerinin ipliğin içinde düzgün bir
dağılım göstermesi istenir. Öngörülen lif bileşenlerinin
ipliğin her bölümünde aynı dağılımı gösterebilmesi için
lif komponentlerinin çok iyi bir şekilde karışmış olması
gerekir. Karışımı oluşturan lif komponentlerinin fiziksel
özellikleri (incelik, uzunluk, özgül ağırlık vs.) ne kadar
farklıysa bu komponentlerden düzgün dağılımlı karışım elde
etmek o kadar zor olur. Ancak özel amaçlı efekt karışımlarında
farklı özellikteki komponentler bilinçli olarak
karıştırılmaktadır. Bitmiş ürün için en iyi kaliteyi elde
edebilmek amacıyla göz önünde bulundurulması gereken başlıca
lif özellikler şunlardır: elastikiyet, kıvrımlılık, kopma
mukavemeti, düzgünsüzlük, dış yüzey yapısı, nem alma durumu gibi belirtilen nedenler dolayısıyla değerli liflerden uygun
fiyatta (ekonomik) üretim yapmak imkânsızdır. Ancak fiyatı
dengeleyebilmek için değerli liflerle daha az değerli lifleri
karıştırmak suretiyle en uygun karışım elde edilir. Bunun için
de ön hesaplama ve karışım kontrolleri gereklidir. Optimal
karışımda, bir ürünü karışıma en uygun hâle getirmede etken
olan faktörler saptanır ve bunların kötü-yeterli-iyi şeklinde
değişik karışım oranlarında tanımlar yapılarak üründe
aranan etken faktörleri kapsayan bölge saptanır ve asıl üretime
geçilir.
Sentetik liflerde lif üretimi sırasında karışım yapmak mümkündür. İplik fabrikalarında kullanılan ham maddeler özellikleri bakımından homojen bir nitelik taşımazlar. Doğal lifler için aynı bölgeden veya aynı hayvandan alınıyorsa bile liflerin incelikleri, uzunlukları, mukavemetleri, elastikiyetleri, rengi gibi temel lif özellikleri farklı ve önemli değişiklikler gösterebilir. Bu durum doğal lifler için farklı yetişme koşullarından kaynaklanmaktadır. Örneğin, kısa/uzun lif boyları, yüksek/düşük kaliteli, dıştan uygulanan etkilere karşı dirençli/dirençsiz, temiz/kirli doğal lifler bulunabilir. Sentetik liflerde, lifler içindeki farklılıklar ise üretim koşullarından kaynaklanabilir. Kimyasal lifler temelde endüstriyel olarak kontrollü bir dizi işlem sürecinden geçtikten sonra elde edilmelerine rağmen üretim partileri arasında az çok farklılıklar bulunabilmektedir. İncelik ve uzunluk bakımından oldukça düzgün olmalarına rağmen sentetik liflerde kıvrım farklılıkları, ton farklılıkları ve fiziksel özelliklerinde çok az da olsa sapmalar olabilmektedir. Bu sapmaları dengeleyebilmek amacıyla karışım işlemi gereklidir. Lif karışımları aşağıdaki amaçlara ulaşmak için yapılmaktadır. Karışım ile mümkün olduğunca düzgün dağılımlı bir hammadde elde edilir. Mevsim, klima ve bakım koşullarından ötürü ham madde üzerindeki muhtemel değişiklikleri ve teknik olarak üretim hatalarından kaynaklanan sapmaları homojenize ederek her noktası aynı özelliği gösteren bir ürün elde edilir. İplik içinde liflerin homojen dağılması iplikte düzgün çalışmayı güvence altına almakta, aynı zamanda mukavemet yönünden karıştırılan liflerden uygun şekilde yararlanılması sağlanmaktadır. Elyaf kesitinde sağlanacak homojenlik, ipliğin daha düzgün olmasını, kumaşlarda daha iyi bir kumaş yapısını sağlayacaktır. Farklı kaynaklardan gelen hammaddelerin iplik içinde homojen dağılımı sonucu üretilen ürünün kalitesi yükseltilir. Karışım yapılacak liflerin iyi özelliklerinden yararlanılır. (Örneğin, polyester/pamuk karışımında polyesterin sağlamlık ve kolay bakım özelliklerinden yararlanılır)
Uygun lif inceliği ve uzunluğu seçilerek tuşe, parlaklık, renk vs. etki edebilir. Pahalı olan doğal liflerin bir kısmı yerine ucuz olan yapay lifler kullanılabilir. (Örneğin, yün/pamuk yerine yün/viskon) Kullanım yerine ve amacına uygun olarak düzgün satıhlı, parlak veya mat lifler veya lif karışımları kullanılır. Farklı özelliklerdeki lif çeşitleri veya tipleri kullanılmakla modaya uygun efektler kazanılır. İpliklerde fizyolojik özellikleri daha iyi hâle getirmek amacıyla karışım yapılır. Örneğin; ısı yalıtımı, tutum özellikleri, nem çekme özellikleri gibi. İplikte, iplikten elde edilen kumaşta ve son mamulde bakım özelliklerinin düzeltilmesi amacıyla karışım yapılır. Tekstil mamullerinde yıkama, kurutma, ütüleme gibi özellikler iyileştirilir. Yapay lifler henüz yokken doğal liflerle, istenilen özelliklere göre düşünülen kombinasyonlarla en uygun bir konum saptanmış ve çalışılmıştır. Örneğin, % 50 koyun yünü ile karaca, geyik lifi karıştırılarak sadece kullanım değeri yükseltilmekle kalınmayıp av ile kazanılan bu lifler de değerlendirilmiştir. Yapay liflerdeki gelişmeler ışığında karışım tekstillerine yeni özellikler kazandırmak mümkün olmuştur. Karışımda yapay lif kullanımının yararları maliyeti düşürmenin yanı sıra daha düşük yüzey ağırlığı, daha kolay bakım (yıka-giy) imkânı, mamuller için çok kolay dikim olmuştur. Ürün için fiyat etiketi önemli olduğundan pahalı olan doğal liflerin bir kısmı yerine ucuz yapay liflerin kullanımı düşünülmekteydi. Ancak genelde kullanım değeri ağır basmaktadır. Doğal liflerle, yapay liflerin karışımı daha çok kullanım değerini yükseltmek amacıyla yapılmaktadır. Kullanım rahatlığı ve sağlığa uygunluk açısından karışımın özel bir yeri vardır. Üretim işlemleri boyunca ham maddenin makinedeki davranışını iyileştirme de bazı avantajlar getirilebilir. Örneğin, lif uzunluğu kısa olan (stapel) bir materyalin işlenmesinde bir miktar uzun lif karıştırıldığında bu lifler taşıyıcı lif görevi yaparak randıman ve kalitenin yükseltilmesinde önemli katkılarda bulunabilir.
Liflerin Farklı Boya Alma Özellikleri Sayesinde Değişik Boyama Efektleri Elde Edilir. |
Lif Karışımlarının
Genel Özellikleri
Karışım lif üretimi
sadece doğal liflerle sentetik liflerin karıştırılmasıyla
oluşturulmamaktadır. Doğal/doğal lif, sentetik/sentetik lif,
rejenere selüloz/selüloz lifler ve benzerlerinin karışımı da
yapılmaktadır. Lif karışımları ikili karışım olabileceği
gibi üçlü karışımlar da olabilmektedir. Lif karışımları ile
bazı avantajlar sağlanır. Bu da karışım liflerin genel
özelliklerini belirler. Bunlar; yüksek kopma dayanımı, iyi
sürtünme dayanımı, kolay yıkanabilirlik, buruşmazlık özelliği, boyutsal sabitlilik ve çabuk kuruma vb özelliklerdir.
Lif (İkili ve Üçlü) Karışımlar
Karışım liflerden
üretilen kumaşlarda özellikleri bakımından hangi lif daha fazla
kullanılmışsa kumaş o lifin özelliklerini daha fazla
taşımaktadır. Örneğin, % 67 pamuk ve % 33 polyester karışım oranı olan kumaş ile; % 67 polyester ve % 33 pamuk karışım oranı olan iki farklı
kumaş aynı özellikleri göstermemektedir. Her iki kumaşta sıvı
emer, ancak % 67 pamuk olan kumaş % 33 pamuk olan kumaş nazaran
daha fazla emecektir. Bu da pamuk oranının diğer kumaşa göre
daha fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Yine aynı kumaşlar için
mukavemetliklerini karşılaştıracak olursak polyester oranı fazla
olan kumaş diğerine göre daha sağlam olacaktır. Tekstil
liflerinin karışımları; doğal/doğal lifler, doğal/kimyasal
lifler, doğal/rejenere selüloz lifler, kimyasal/kimyasal lifler,
kimyasal/rejenere selüloz lifler olabilmektedir. İplikçilikte
yaygın olarak kullanılan lif karışımları şunlardır:
İkili Lif Karışımları
Üçlü Lif Karışımları
Pamuklu sistemlerde
üçlü karışımları şunlardır: PES/Pamuk/Keten, PES/Pamuk/Suni İpek,
PES/Akrilik/Viskon (%50/%30/%20), PES/Pamuk/Diğerleri (%55/%25/%20),
PES/Viskon/Diğerleri (%85/%10/%5),
Kamgarn sisteminde üçlü karışımlar, PES/Yün/Keten, PES/Keten/Suni İpek, PES/Yün/Diğerleri (%50/%30/%20), PES/Yün/Angora (%55/%25/%20), PES/Yün/Akrilik (%50/%30/%20),
Straygarn sisteminde üçlü karışımlar, Yün/Viskon/Polyamid.
Kamgarn sisteminde üçlü karışımlar, PES/Yün/Keten, PES/Keten/Suni İpek, PES/Yün/Diğerleri (%50/%30/%20), PES/Yün/Angora (%55/%25/%20), PES/Yün/Akrilik (%50/%30/%20),
Straygarn sisteminde üçlü karışımlar, Yün/Viskon/Polyamid.
Diğer Karışımlar
Lif Karışımlarının
Boyanmasında Elde Edilen Renk Efektleri
Karışımların
boyanmasında dört farklı renk efekti elde etmek mümkündür:
karışımların aynı renkte ve renk derinliğinde boyanması (üni
boyama), karışımlardan yalnızca birinin boyanması, karışımlardan
birinin diğerine oranla daha koyu renge boyanması (ton-in-ton
etkisi), karışımlardan birinin farklı renge boyanması (çapraz
boyama).
Boyar Madde Seçimi
Lif karışımlarından
üretilen mamul iplik veya kumaş hâlde olabilmektedir. Bu
mamullerin boyanması için kullanılan boyar maddeleri seçerken
hassas olunmalıdır. Çünkü karışım ikili veya fazla olmasa da
üçlü olabilmektedir. İkili karışımlarda az da olsa aynı boyar
madde her iki lifi de boyayabilmektedir. Karışımı oluşturan
lifler çoğunlukla bileşenleri bakımından farklılık
göstermektedir. Seçeceğimiz boyar maddede şu özelliklerin olması
istenebilir: Karışımı boyayan boyar maddeler ile boyama yaparken
diğer lifin de hafiften boyanarak kirlenmesi pek istemez. Örneğin,
A boyar maddesi ile A lifini; B boyar maddesi ile B lifi boyanacaksa, A boyar maddesi ile boyama yaparken B lifinin kirlenmesi pek
istenmez. Aynı şekilde B boyar maddesi ile B lifini boyarken A
lifinin de kirlenmesi pek istenmez. Ancak karışımı oluşturan
lifler aynı renge boyanacaksa oluşabilecek kirlenme
önemsenmeyebilir. Lif karışımlarında boyanmasında kullanılan
boyarmaddelerin istenilen özellikleri kumaşa tam olarak
aktarılabilmesi için bazı yardımcı maddeler (tekstil yardımcı
maddeler) kullanılır. Kullanılan bu yardımcı maddeler karışımı
oluşturan diğer liflere zarar vermemelidir. Örneğin, karışım
kumaşın boyanmasında kullanılan A boyar madde A lifini çok iyi
boyayabilir ve B lifini kirletmeyebilir; ancak A boyar maddesi ile
kullanılan yardımcı maddeler B lifine de zarar vermemesi
gerekmektedir. Boyama diyagramındaki sıcaklık artışı veya
azalması karışımı oluşturan diğer life (boyanmış veya
boyanmamış) zarar vermemesine dikkat edilmelidir. Karışım lifi
boyayan boyar madde veya boyar maddelerin ekonomik olması boyar
madde seçimini etkileyen unsurlardan biridir. Başarılı bir boyama
elde etmek için boyar madde seçimi önemli bir faktördür. Hangi
reaktif grubu içerirse içersin boyar maddenin çekim, fiksasyon,
tuz, flotte oranı, asitten, alkaliden ve diğer boyamaya yardımcı
maddelerden etkilenme özellikleri benzer olması hâlinde boyar
maddeler birlikte kullanılmalıdır.
Boyama Yöntemleri
Karışım lifler
emdirme veya çektirme yöntemine göre çalışan boyama makineleri
kullanılarak liflerin boyanması sağlanır. Boyama yöntemleri
çeşitli olmakla beraber tek banyoda boyama ve çift banyoda boyama
diye iki ana yöntemden söz edebiliriz.
Karışım Liflerin
Boyanması
Karışım lifleri
boyayan kişiler, bu işin bir sanat olduğunu her zaman söylerler.
Çünkü karışım liflerini boyayabilmek için karışımda bulunan
liflerin yapılarını ve birbirlerine karşı gösterdiği etkileri
bilmek gerekmektedir. Karışım liflerin boyanmasında tek ya da
çift banyo yöntemleri yapılabilir. Tek banyo yönteminde
karışımlar aynı banyoda boyanır. Çift banyo yönteminde ise
elyaf türlerinden biri önce, diğeri ise yeni bir banyoda
birinciden sonra boyanır.
1 yorum:
lif karışımları boyama yöntemleri, lif karışımları boyama, üçlü lif karışımı boyama, farklı tür liflerden üretilen kumaşların boyanması, ikili lif karışımlarının boyanması,
Yorum Gönder