Leviatan ya da yapak yıkama makinesi (Alm. Leviathan, Fr. léviathan, İng. leviathan), birkaç tekneden oluşan ve kirli yünün emme tamburları, tırmık, çatal gibi bazı donanımlar yardımıyla kesintisiz olarak yıkandığı yün yıkama makinesidir. Yaygın iki türü çözgende ve sulu ortamda yapılır.
Çözgende yapak yıkama (Fr. lavage aux solvants, İng. solvent extraction scouring; solvent scour process for raw wool; solvent scouring for raw wool), yapağının benzen, karbontetraklorür, triklor etan, benzin gibi organik çözgenlerle işleme sokularak genellikle lanolinin özütlendiği yapak yıkama yöntemidir.
Sulu ortamda yapak yıkama (İng. raw wool scouring in aqueous liquor), kirli yünün yıkanmasında en yaygın olarak kullanılan yöntem olup sabun, deterjan, soda gibi maddeleri tek başına ya da birlikte suda çözerek yapılan yün temizleme işlemidir.
Ayrıca dondurarak da yapak temizleme diğer bir yöntemdir:
Dondurma yoluyla yapak temizleme (Alm. mit Kälte behandelte Wolle; Fr. laine traitée par le froid, İng. frosted wool process), yapağın 0°C'den çok düşük sıcaklıklarda dondurularak hem üzerindeki kırılgan hale gelmiş yün yağının hem de her türlü bitkisel artık ve diğer kirliliklerin ufalanıp toz halinde dökülmesiyle yapağın temizlenmesi işlemidir.
Aşağıda sulu yönteme ilişkin yapılan işlemler aktarılacaktır:
Yapak Yıkama İşlemi Yapılışı
Yün lifi içerdiği kirlilik ile iplik yapımı ve dokuma sırasında rahat çalışmayı zorlaştırır. Çeşitli mamul formlarında yıkama yapılabilir. İplik ve dokuma işlemlerini kolaylaştırmak için elyaf hâlinde yıkama tercih edilmelidir. Yünün elyaf hâlinde yıkanmasını sağlayan makinelerin ortak ismi Leviatan'dır. Birçok tekneden oluşan bu makineler yünün makine içindeki hareketini sağlayan sistemlere göre isimlendirilir. Bunlar: tırmıklı veya çatallı yapak yıkama makineleri ve delikli tamburlu yapak yıkama makineleridir.
Bu makinelerin dışında yaygın olarak kullanılmayan tipleri de vardır. Ülkemizde en fazla kullanılan tırmıklı veya çatallı yapak yıkama makineleridir. Bu makinelerde birinci tekneye konulan elyaf, çatallar ve tırmıklar yardımıyla hareket ederek tekneden tekneye aktarılır. Teknelerde yıkama adımlarını oluşturan kimyasal maddelerin olduğu flotteler bulunur. Leviatan makinelerinde yıkanan yün, iplik yapımı sırasında daha az fire verir, daha düzgün iplik elde edilir. Yıkamadan evvel yünler, açıcılarda açılarak toz eleklerine gönderilir. Bu şekilde yünün üzerinde bulunan yabancı maddeler uzaklaştırılır. Yünün üzerinde bulunan kir ve yağ oranı göz önünde bulundurularak terleme odalarında 40–45 °C'de buhar verilerek yumuşatma işlemi yapılır ve 1 gün bekletilir. Bekletilen yünler leviatanda yıkanır. 5 tekneli leviatanda işlem akışı aşağıdaki gibidir:
1. Havuz: Açma makinesinde tekrar açılan yünler taşıyıcı bantlar sayesinde 1. havuza gelir. Ortalama sıcaklık 35–40 °C'dir. Tırmıklar tarafından suya dalan yünler geçiş esnasında üzerinde kalan pisliklerden arınarak sıkma silindirlerine gelir. Burada sıkılarak 2. havuza geçer.
2. Havuz: Ortalama sıcaklık 40–45 °C, pH 8–9'dur. Bu havuza 2 g/lt soda verilir. 1. havuzdan gelen yünler bu havuzdan geçerken sodanın ve sıcaklığın yardımı ile yün üzerinde bulunan yağ tabakasının kabarması sağlanır. Kabaran yağlar, sıkma silindirlerinde sıkılarak yünden uzaklaştırılır.
3. Havuz: Ortalama sıcaklık 45–55 °C, pH 9'dur. Bu havuza 1 g/lt soda, 3 g/lt yıkama sabunu ilave edilir. 2. havuzdan gelen yünler bu havuzdan geçerken üzerinde kalan yağdan, soda ve yıkama sabunu ile kurtulur, tekrar sıkma silindirinde sıkılarak 4. havuza gönderilir.
4. Havuz: Ortalama sıcaklık 40–45 °C, pH 8–9'dur. 1 g/lt yıkama maddesi verilir. 3. havuzdan gelen yünler buradan mekanizmanın yardımıyla geçerek yağdan ve kirden tamamen kurtulur. Sıkılarak 5. havuza gider.
5. Havuz: Ortalama sıcaklık 35–40 °C'dir. Burada diğer havuzlarda yıkanan yünler durulanarak sıkılır ve kurutulmak üzere makinelere gönderilir veya güneşe çıkarılır. Kurutma makinesine gelen yünler burada kurutulur ve tekrar toz eleklerinden geçirilerek dinlenmeye bırakılır. Yıkama reçeteleri her yüne göre değişir. Aynı yöreye ait yünler bile yıldan yıla fark eder. Bunun için coğrafi şartlar çok önemlidir.
0 yorum:
Yorum Gönder