Fenolik Sararma Nedir, Kumaşta Fenolik Sararma Ne Demek

Fenolik sararmış kumaş. 

Fenolik sararma (phenolic yellowing), tekstil mamulünde bulunan (lif yapısında veya ıslatıcı, fenolik reçine, optik beyazlatıcı, dikiş yağları, dolgu ve tela yapıştırıcı gibi kimyasal kaynaklı) veya yüzeye bulaşan (polietilen ve polipropilen ambalaj üretiminde düşük maliyeti nedeniyle tercih fenolik esaslı, küçük moleküllü/uçucu anti-oksidanların neden olduğu) fenollü bileşiklerin ortamdaki azot oksit (NO) ve azot dioksit (NO2) ile parçalanması sonucu ortaya çıkan küçük moleküllü renkli bileşiklerin sebep olduğu bir problemdir. Fenolün azot oksit ve azot dioksit ile parçalanması işlemi bir oksidasyon reaksiyonudur ve fenolün oksidasyonu sonucu fenoksi radikalleri oluşmakta, fenoksi radikallerindeki serbest elektronlar benzil radikalleri, dibenzilkinol ve stilbenkinon oluşturmaktadır. Benzil alkol ve benzaldehit (benzil radikalleri) ise nitrofenol ve difenokinona dönüşmektedir. Stilbenkinon, nitrofenol ve difenonkinon sararmaya neden olan renkli bileşiklerdir. 

Tekstil ürünlerinde fenolik sararma, ortamda bulunan fenol bileşikleri yüzünden ya da hafif alkali bir ortam koşulları yüzünden meydana gelebilir. Fenolik sararmanın genel olarak özellikleri, çok parlak sarı renkte olması ve narin bir yıkama ile kolayca kumaş yüzeyinden uzaklaştırılabilmesidir. Güneş ışığına tutulduğu zaman da hızla kaybolur. Alkali bir ortamda sarılık koyulaşmaya başlar, asidik bir ortamda ise sarılık azalır. 

Fenolik sararma, depo sararması olarak da adlandırılır. Depolama esnasında veya ambalaj içerisinde bekletilen beyaz/pastel tonlardaki tekstil mamullerinde meydana gelen sararma/renk değişimi problemi olarak tanımlanmaktadır. Özellikle ev tekstili ve denim ürünlerde karşılaşılan bu problem son dönemde pastel ton/ekru iplik kullanımının yaygınlaşması ile halı ve zemin kaplamalarında da ortaya çıkmaktadır. Fenolik sararma, güneş ışığına tutulduğunda ve ılıman yıkama şartlarında kaybolan, ancak kurutma sonrası yeniden ortaya çıkan lekeler olarak kendini göstermektedir. Banyo ve yatak tekstilleri (optik beyazlatıcı, kapitone işleminde kullanılan yapıştırıcı ve dikiş yağlarının varlığı) ile denim kumaşlarda (indigo boyanın bozulması) görülen bu sorun ciddi reklamasyon kaynaklarındandır. Halı ve zemin kaplamalarında polipropilen, polyester, poliamid ve yün gibi fenolik sararma riskinin yüksek olduğu liflerin kullanılması, iplik yapısında veya halı sırtına sürülen lateks formülasyonunda yer alan fenolik bileşiklerin varlığı, pastel/ekru tonların kullanımın artması ve uzun depolama/tedarik süreci bu ürünlerde de fenolik sararma problemini güçlendiren unsurlardır. 

Yıllar önce kumaş ve konfeksiyon ürünlerinde, depolama sırasında sararma problemleri ile daha fazla karşılaşılıyordu. Bilhassa beyaz ve pastel renklerde bu problem daha fazla yaşanıyordu. Bu sorunu gidermek amacı ile yapılan çalışmalarda, bu duruma kumaşın sarıldığı polietilen film veya torbaların neden olduğu anlaşılmıştır. Bu konudaki çalışmaların temelini fenolik antioksidanlar oluşturmaktadır. En çok bilineni ise Buthylatedhydroxy Toluene'dir (BHT). Bu kimyasal madde, polietilen film ve torbalarda, kartonda ve benzer taşıma ürünlerinde bulunmaktadır. Bu kimyasal madde, havada bulunan azot oksitleri ile tepkimeye girmekte ve kumaşları sarartmaktadır. Tekstil üretiminde bu çeşit antioksidanlar, bitim aşamasında lif çekim işleminde, iplik ve bobin yağlarında, örme yağlarında, koruyucu olarak tekstil yumuşatıcılarında ve çeşitli tekstil bitim işlemlerinde kullanılmaktadır. Bu nedenle tekstil ürünlerinde fenolik sararma haslığı önemli olmaktadır. 

Mevcut teknikte, tekstil mamullerinin üretiminde karşılaşılan fenolik sararma probleminin giderilmesinde çeşitli çözüm önerilerinin temelinde üretim şartlarının değiştirilmesi yatmaktadır. Çünkü ortam sıcaklığı, mamul pH değeri, apre sonrası kurutma sıcaklığı, ambalaj malzemesi cinsi bu problemin oluşmasında etkili parametrelerdir. Tekstil mamullerinde fenolik sararma sorununun önlenmek üzere, uçucu olmayan asitlerle muamele, daha düşük sıcaklıklarda son kurutma ve özel ambalaj (oksijen tutucu katkılı veya uçucu olmayan antioksidant içeren) kullanımı alınan başlıca tedbirlerdir. Bunlara ilave olarak geliştirilen ve ticari uygulaması olan fenolik sararmayı önleyici ürün örnekleri, asidik pH değere sahip çeşitli UV absorblayıcı ve anti-oksidan kimyasal karışımlarıdır. Özellikle poliamid lif içeren tekstil mamulleri için önerilen bu kimyasallar ürünün bitim aşamasında emdirme veya çektirme yöntemi ile aktarılmaktadır.