Reaktif Boyar Maddelerle Baskı. |
Baskıda Kullanılan
Reaktif Boyar Maddeler: Reaktif boyar maddeler genelde pamuk, keten
viskon gibi liflerin baskı işleminde kullanılır. Reaktif baskı ipek, pamuk, yün ve viskoz gibi doğal tekstil ürünlerinde tercih edilir. Ancak kimyasal bazlı veya sentetik kumaşlara baskı yapılması için uygun değildir. Reaktif boyalar ile kumaş içerisindeki lifler kovalent bir bağ oluşturur ve bu sayede canlı, uzun ömürlü baskılı elbiseler ortaya çıkarılır.
Reaktif Boyar
maddelerin Özellikleri
Reaktif boyar
maddelerin yapısına bakıldığında dört gruptan oluştuğu
görülmektedir. Bu gruplar; Renk verici grup, Bağ yapan (reaktif)
grup, Çözünürlüğü sağlayan grup ve Köprü grubudur. Reaktif
boyar maddelerin reaktif grupları, yapıları bakımından da kendi
aralarında üçe ayrılır: Monotriazin grubu olanlar, Vininlsülfon
grubu olanlar, Bifonksiyonel grubu olanlar (Her iki grubu da
yapısında barındırır.) Reaktif grubun yapısı baskı için
önemlidir. Eğer direkt ya da rezerve baskı yöntemi kullanılacaksa
yapısında monotriazin veya bifoksiyonel grubu olan reaktif boyar
maddeler tercih edilir. Çünkü bu boyar maddeler elyaf ile daha
sağlam bağ yapar. Eğer yapılacak baskı aşındırma baskı ise
ve zemin boyaması reaktifle yapılacak ise bu durumda vinil sülfon
grubu ihtiva eden bir reaktif boyar madde kullanılmalıdır. Reaktif
boyar maddeleri diğer boyar maddelerden ayıran en önemli özellik
elyaf ile kovalent bağ yapmalarıdır. Reaktif boyar maddenin bağ
yapabilmesi için ortamın bazik olması gerekmektedir.
Reaktif Boyar
Maddelerin Haslıkları
Reaktif boyar maddeler
haslıkları yüksek, renk paleti geniş boyar maddelerdir. Çünkü
elyafa kovalent bağlarla bağlanır. Eğer baskının fiksajı
yeterli gelmezse boyar madde yüzeye tutunur. Bu da gerek yıkama
haslıklarının gerekse sürtme haslıklarının düşük olmasına
neden olur.
Reaktif Boyar
Maddelerin Kullanım Yerleri
Reaktif boyar maddeler
genellikle keten, pamuk, viskon liflerin baskısında kullanılır.
Ev tekstillerinde ve pamuklu tişörtlerin baskısında kullanılır.
Reaktif Boyar
Maddelerle Baskı
Reaktif boyar
maddelerle baskı yapmadan önce baskı yapılacak kumaşın ön
terbiyesine özen gösterilmelidir. Özellikle haşıl maddesinden
arınmış olmasına dikkat edilmelidir. Çünkü haşılın ana
maddesi nişastadır ve nişasta reaktif boyar madde üzerinde
indirgen özellik gösterdiği için reaktif boyar maddenin azo
yapısını bozar. Azo yapısının bozulması, rengin bozulması
anlamına gelir. Bu da istenmeyen bir durumdur. Ayrıca basılacak
kumaşın merserize olması renk veriminin artmasına neden olduğu
için gerekli bir işlemdir. Çünkü reaktif boyar maddenin
örtücülüğü çok iyi değildir. Ayrıca homojen olmayan lif
karışımlarında ton farklılıklarının oluşmaması için
pamuklu mamulün merserize olması istenir. Reaktif boyar maddelerle
baskı, direkt aşındırma ve rezerve baskı olmak üzere üç yolla
da yapılabilir. Reaktif boyar maddelerle baskı yapmak için
kullanılan kimyasallar şöyle sıralanabilir: Kıvamlaştırıcı,
Ludigol, Üre, Alkali (baz), İyon tutucu, Tuz. Kıvamlaştırıcı
olarak reaktif boyar maddeler için alginat, kitre, keçiboynuzu
çekirdeği unu, Arap zamkı gibi doğal kıvamlaştırıcılar
kullanılabilir. Fakat bunların içinde en yaygın olanı, teminatı
kolay olduğundan alginattır. Alginat ile birlikte bazen gerek
olduğunda gaz yağı-su emülsiyonu da kullanılabilir. Reaktif
boyar maddelerle kıvamlaştırıcı kullanırken dikkat edilmesi
gereken en önemli nokta nişasta ve benzeri kıvamlaştırıcıların
kullanılmamasıdır. Çünkü nişasta reaktif boyar madde üzerinde
indirgen özellik gösterir ve boyar maddenin azo yapısını bozar.
En yaygın olarak alginat kullanılır. Ludigol sadece reaktif boyar
maddelerle kullanılan bir kimyasaldır. Reaktif boyar maddenin
yapısı hassas olduğundan çevresel faktörlerden etkilenir ve çok
kolay indirgenebilir. Bunun önlenmesi için pata ludigol ilave
edilir. Reaktif boyar madde, suda çözünen bir boyar maddedir ve
elyaf ile bağlanması sulu çözeltilerinden sağlanır. Baskı
sırasında ve sonrasında reaktif boyar maddenin bağlanması için
gerekli nem bulunmamaktadır. Bu durumda ortamın nemini artırmak
için ortama, bünyesinde nem tutma özelliğine sahip bir kimyasal
eklenmelidir. Bunun için de en uygun kimyasal üredir. Üre
haricinde ise gliserin de kullanılmaktadır. Alkali olarak reaktif
boyar maddeler için sodyum karbonat (soda), sodyum bikarbonat veya
potasyum karbonat (potase) kullanılır. Alkali ortamda ve tuz
varlığında boyar maddenin life bağlanması sağlanır. Tuz olarak
sofra tuzu (sodyum klorür) veya sodyum sülfat kullanılır.
Reaktif Boyar
Maddelerle Direkt Baskı
Reaktif boyar
maddelerle direkt baskı tek adımlı ve iki adımlı olmak üzere
iki şekilde yapılır.
Tek adımlı yöntem:
Tek adımlı baskı yönteminde gerekli olan bütün kimyasallar
baskı patının içerisinde mevcuttur. Reaktif boyar maddenin elyafa
bağlanması için bazik ve tuzlu ortama ihtiyaç vardır. Baskı
patında bu ortam sağlanır. Baskı işlemi bittikten sonra hemen
fiksaja geçilir. Fiksaj işlemi buharlama ve hot-flue kurutucularda
kurutma olarak kombine edilir. Buharlama doymuş buharda 100-110
°C’de, kurutma 120-150 °C arasında yapılır. Sıcaklık reaktif
boyar maddenin yapısına bağlı olarak değişir. Fikse olmuş
mamul üzerindeki bağlanmamış boyar maddeden arındırılması
için yıkamaya alınır. Yıkama işlemi kumaş üzerinde kalan
tutunmamış boyar maddeyi uzaklaştırmak için yapıldığından
redüktif yıkama adını alır. Buna göre kumaş kontinü yıkma
makinesinden sırasıyla; Soğuk çalkalama, Soğuk yıkama (yıkama
maddesiyle yıkama), Sıcak yıkama (50-60 °C’de), Kaynar
sabunlama (90-95 °C’de), Ilık durulama, Soğuk durulama,
işlemlerinden geçer. Reaktif boyar madde ile yapılan bütün
yıkamalar bu şekilde yapılır. İki adımlı yöntem: İki adımlı
baskı yönteminde baskı patı içerisine reaktif boyar maddenin
fikse olabilmesi için gerekli kimyasallar (sodyum karbonat, sodyum
bikarbonat) yani bazlar bulunmaz. Baz ile muamele ya baskı yapılıp
kumaş kurutulduktan sonra yapılır ya da önce baz ile muamele
yapılıp sonradan baskısı yapılır. Bazen baskı patının
içerisinden tuz çıkarılıp daha sonra baz ile birlikte muamele
edilebilir. İki adımlı yöntem dört farklı yolla uygulanabilir:
Birinci metot: Birinci
metoda göre kumaşa ilk önce alkali hariç baskısı yapılır.
Ardından fikse için gerek duyulan bazlar fularda uygulanır. Bu bir
yaş işlem olduğundan baskı ile fulard arasında bir kurutma
işlemine gerek duyulur. Fulard çözeltisine alkali olarak sodyum
karbonat veya sodyum bikarbonat konur. Kumaş % 60-70 flotte alacak
şekilde emdirilir. Basılmış ve ön kurutması yapılmış kumaş,
alkali çözeltisinden geçtikten sonra 30-50 dakika 130 °C’de
doymuş buharla buharlanır. Buharlayıcı ardına yerleştirilmiş
bir yıkama tertibatından geçerek kumaş üzerindeki bağlanmamış
boyar madde uzaklaştırılır.
İkinci metot:
Kullanılan boyar maddenin reaktivitesi yüksekse bu durumda ikinci
metot uygulanır. İkinci metodun ilk üç adımı birinci metotla
aynıdır. Kumaşa baskı uygulanır, ardından bir kurutma işlemi
ve fulardda bir alkali çözeltisinden geçirilir. Fakat bunun fiksaj
süresi biraz daha kısadır. 10-20 dakika arası fikse olması
yeterlidir. Yine birinci yöntemde olduğu gibi ardından bir yıkama
işlemi takip eder.
Üçüncü metot:
Üçüncü metot bir pad-batch yöntemidir. İlk üç adım önceki
metotlarla aynıdır. Bu metoda göre fiksaj adımı sıcakta yapılan
kısa sürelerde buharlama ve kurutma değil bir bekletme işlemidir.
Kumaş alkali ile muamele gördükten sonra üzeri film kaplı doka sarılı olarak 6-12 saat soğuk bekletilir. Bu bekletme sonunda
mamul yıkamaya alınır.
Dördüncü metot:
Önceki metotlardan farklı olarak dördüncü metotta alkali şok
baskıdan önce uygulanır yani baskı ile alkali şok yer
değiştirir. Bu şekilde fiksaj işlemi sırasında buharlamaya
ihtiyaç duyulmaz. Bu yöntemi buharlama ünitesine sahip olmayan
işletmeler kullanır.
Reaktif Boyar
Maddelerle Aşındırma Baskı
Aşındırma baskının
esası boyanmış bir kumaşın baskı patının içinde bulunan bir
aşındırma maddesiyle aşındırılmasına dayanır. Bölgesel bir
aşındırma uygulanır. Aşınan boyar maddeden sonra kalan yerler
beyaz görünür. Eğer aşındırma patının içerisine aşındırma
maddesinden etkilenmeyen bir boyar madde ilave edilirse o zaman
aşınan yerlere bu boyar madde bağlanır. Bu defa beyaz değil
renkli görünür. Boyar madde kullanılmadan yapılan aşındırmaya
beyaz aşındırma, boyar madde kullanılarak yapılan aşındırmaya
da renkli aşındırma denir. Reaktif boyar maddeler aşındırma
baskıda zemin rengi olarak kullanılır. Çünkü yapıları gereği
kolay aşınır. Özellikle vinilsülfon grubu içeren boyar maddeler
daha dayanıksızdır ve aşındırma baskıda tercih edilir. Eğer
renkli aşındırma yapılması isteniyorsa bu durumda aşındırma
patı içerisine küp, dispers veya pigment boyar madde konur. En
yaygın kullanılanı küp boyar maddedir. Reaktif boyar maddelerin
aşındırmaları yükseltgen ve indirgen olmak üzere iki tip
kimyasalla yapılır. Yükseltgen olarak bilinen kimyasallar, sodyum
hipoklorit, sodyum klorit, potasyum klorat ve nitrat asididir.
Yükseltgen maddelere örnek olarak sodyum formaldehit sülfoksilat
ve çinko formaldehit sülfoksilat gibi kimyasallar verilebilir.
Sodyum hipoklorit ile yapılan aşındırma işleminde ısı ve
buharlama yapılmaz çünkü ısı ve ışığa dayanıksızdır.
Sodyum klorit ise sıcakta oksidasyon etkisine sahip bir kimyasaldır.
Potasyum klorat buhar etkisiyle okside eder. Nitrat asidi ise soğukta
uygulanır ve kurutmaya gerek duyulmaz ancak aşındırdığı yerde
sarıdan açık maviye kadar çeşitli tonlarda gölge bırakır.
Sodyum formaldehit sülfoksilat aşındırma baskıda en çok
kullanılan kimyasaldır. Özellikle küp boyar madde ile yapılan
renkli aşındırmalarda tercih edilir. Pigmentlerle renkli
aşındırmada ise çinko formaldehit sülfoksilat tercih edilir.
Reaktif boyar madde ile boyanmış kumaşa istenilen desen aşındırma
patı ile basılır. Ardından uygun koşullarda buharlama ya da
kurutma işlemi uygulanır. Renkli aşındırmada ise kullanılan
boyar madde aşındırma maddesinden etkilenmeyecek bir boyar madde
olmalıdır. Kullanılan küp boyar madde ise baskı patının
içerisinde indirgen bir aşındırma maddesi konulmalıdır.
Özellikle küp boyar maddenin boyama yapılmadan önce indirgenmesi,
suda çözünür hâle getirilmesi gerekir. Bu yüzden pat içerisine
konulacak indirgen madde hem küp boyar maddeyi indirgeyip suda
çözünür hâle getirecek hem de reaktif boyar maddeyi
aşındıracaktır. Pat basıldıktan sonra küp boyar maddenin
fiksajı için yükseltgen bir madde ile muamele yapılmalı ya da su
ile durulanmalıdır. Bu yaş bir işlem olduğundan baskı ile
arasında boyar maddenin akmaması için bir kurutma işlemi
olmalıdır. Pigment ya da dispers boyar madde kullanılmış ise bu
durumda ayrıca bir fiksaj işlemine gerek duyulmaz. Kurutma
esnasında fikse yapılabilir. Fiksaj için gerekli sıcaklık 180 °C
civarında olmalıdır.
Reaktif Boyar
Maddelerle Rezerve Baskı
Rezerve baskının
esası, beyaz kumaşa rezerve baskı patı basılıp ardından
yapılan bir renklendirme işlemi ile baskı yapılan yerlerin boya
almamasını sağlayarak farklı desenli kumaş elde etmektir. Bunu
yaparken kumaşa ilk önce hangi boyar madde ile renklendirme
yapılacağı tespit edilmelidir. Rezerve baskıda kullanılan boyar
maddeler çok geniş değildir. Rezerve baskı ile kullanılan boyar
maddelerde en yaygın kullanım küp boyar maddelere aittir. Fakat
reaktif boyar madde ile kullanımı vardır. Beyaz ve renkli rezerve
olmak üzere iki yönteme göre uygulanır. Beyaz rezervede kumaşa
rezerve patı basılır, ardından yapılan bir renklendirme işlemi
ile rezerve patı basılan yerler beyaz kalır, geri kalanı
renklenir. Renkli rezervede ise rezerve patından etkilenmeyen bir
boyar madde pata ilave edilerek basılır, ardından yapılan
renklendirme ile iki renkli bir kumaş elde edilmiş olur.
Monoklorotriazin yapıda reaktif boyar madde renkli rezervede rezerve
patına konulabilen bir boyar maddedir. Vinilsülfon yapıda boyar
madde ise zemin renklendirilmesi için kullanılır.
Baskının Fiksajı
Reaktif boyar maddenin
fiksesi için alkali ve tuzlu ortam olmalıdır. Boyar madde
elektrolit varlığında alkali ortamda selüloz ile bağ yapar. Bu
kimyasallar ya baskı patında verilmelidir ya da baskı sonrası
muamele edilmelidir. Bu reaksiyon ancak nemli ve sıcak ortamda
gerçekleşebilir. Bu nedenle fikse sırasında buharlama olmalıdır.
Buhar, doymuş su buharının 150 °C üzerindeki sıcaklıklarında
olmalıdır. Fiksaj için gerekli kimyasallar eğer baskı patı ile
birlikte uygulanırsa bu işleme tek adımlı proses, pat ile değil
de haricî uygulanırsa buna da iki adımlı proses denir. Tek adımlı
fiksaj metotları doymuş buharda sıcakta ve 5-15 dakika arasında
değişen sürelerde yapılır. Sıcaklık yükseldikçe süre
azalır. İki adımlı fiksaj metotları ise alkali şok ve soğuk
bekletmedir. Alkali şok banyosunda baz ve tuz bulunur fularda
uygulanır. Fulard sıcaklığı 90-100 °C civarındadır. Ardından
ya buharlamaya alınır ya da soğuk bekletme ile 24 saate kadar
bekletilir.
Baskı Sonrası Ard
İşlemler
Baskı işlemlerinden
sonra ard işlem olarak mutlaka bir yıkama işlemi olmalıdır.
Yıkama işleminin amacı kumaş üzerinde fikse olmamış fazla
boyar maddenin uzaklaştırılmasıdır. Bu sırada bir miktar daha
boyar madde kumaş ile bağ yapar. Bu işlem hem yıkama hem de
sürtme haslıklarını iyileştirir.
Işık Kabininde Renk
Kontrolü
Reaktif boyar maddenin
ışık kabininde kontrolü D65 gün ışığı lambası altında
yapılır. Gün ışığı lambası güneş ışığına benzetilerek
yapılan yapay ışık kaynağıdır. Bu ışıklar altında yapılan
tüm değerlendirmeler subjektif olarak yapılır. Sayısal bir sonuç
elde edilemez. Sayısal bir değerlendirme isteniyorsa reflektans
spekrofotometresi kullanılmalıdır fakat en hassas gözlemcinin
insan gözü olduğu da unutulmamalıdır.
1 yorum:
Reaktif baskı, ısıyla etkinleştirilmiş kumaş baskı yöntemlerinden bir diğeridir. Kumaşların ön kaplaması ve ardından bir bağlayıcı (pigment baskıya benzer) ve bir baskı katkı maddesi kullanılarak yapılır. Kumaşa bir boya veya balmumu basar ve ısı reaksiyonu görüntüyü kalıcı olarak tekstile bağlar. Basitçe söylemek gerekirse, bu, kumaşı tasarımla kaplamaya ve ardından tasarımı malzemeye bağlayan bir reaksiyon oluşturmak için buharlamaya benzer.
Yorum Gönder