Sentetik Liflerin Ön Terbiye İşlemleri Ağartma

Sentetik Liflerin Ön Terbiye İşlemleri 

Ağartma: tekstil mamulünün ham renginin giderilerek daha iyi bir görünüm kazandırılması ve beyazlatılmasıdır. Ağartma işlemi ile sentetik liflerin üretimi sırasında üzerine bulaşan kirlerinde uzaklaştırılması sağlanmış olur. İyi bir ağartma işleminden beklenenler şu şekilde sıralanmaktadır: yüksek beyazlık derecesi, elde edilen beyazlığın kalıcı olması, kumaşın sonuçta iyi bir emme yeteneğine sahip olması, kumaşı oluşturan liflerin bu işlemde zarar görmemeleri veya mümkün olan en az zararla çıkmaları, işlemin ekonomik olması gibi hususlardır. 

Polyester Mamulleri Ağartma 
Polyester lifleri temiz ve beyaz lifler olduklarından boyanacak ve basılacak mamullerde önce bir ağartma yapmaya gerek yoktur. Beyaz olarak kullanılacak mamullerde ise genellikle sadece optik beyazlatma uygulaması yeterli sonuçlar vermektedir. Ancak kirli bir mamulde berrak bir beyazlık elde etmek veya farklı lif veya iplik partilerinden imal edilmiş mamullere homojen bir beyazlık kazandırılmak isteniyorsa, sodyumklorit ağartması yapılması gerekmektedir. Polyester liflerinin indirgen maddelerle ağartılması iyi sonuç vermediği gibi, hipokloritler ve peroksitler gibi yükseltgen maddelerle sağlanabilen beyazlık dereceleri de yetersizdir. Bu nedenle polyester mamullerin ağartılmasında sadece sodyumklorit kullanılır. 

Polyamid Mamulleri Ağartma 

Polyamidler doğal olarak iyi bir beyazlığa sahiptir ve sıklıkla ağartılmaları gerekmez; sadece optik beyazlatıcı maddelerle muamele edilmeleri yeterlidir. Bununla beraber ısıl fiksaj sararmaya neden olabilir ve bu durum parlak renkli boyama için iyi bir temel olması gerekliliğiyle ağartma ile giderilmelidir. 

Poliakrilonitril Mamulleri Ağartma 

Akrilik lifler hafif sarımtıraktır. Açık ve parlak tonlara boyanacak akrilik kumaşlara bu nedenle ağartma yapmak gerekir. Diğer durumlarda ise sadece optik beyazlatıcı kullanmak yeterlidir. 

Kullanılan Ağartıcılar 

Sentetik mamullerin lif türleri ve bu türlerin ağartılmasında kullanılan ağartıcı maddeler aşağıda verilmiştir: Polyester - Sodyumklorit, Polyamid - Sodyumklorit, Sodyumditionit, Blankit vb. indirgen maddeler, Çinko formaldehit sülfoksilat (Decrolin), Peroksit, Perasetikasit, Poliakrilonitril, -Sodyumklorit. 

Sodyum Klorit Ağartması 

Polyester mamullerin sodyumklorit ile ağartılması, Polyester mamullerin ağartılmasında sadece sodyumklorit kullanılır. İndirgen ve yükseltgen diğer maddelerle yapılan ağartmalarda beyazlık dereceleri çok yetersizdir. Sodyumklorit, polyester elyafın beyazlık derecesini arttıran tek ağartma maddesidir. Sodyumklorit piyasada % 50-80’lik beyaz renkli katı tuzlar halinde veya %30’luk stabilize edilmiş çözeltiler halinde bulunmaktadır. Sodyumklorit ile ağartma işlemi asidik ortamda yapılır. Çektirme yöntemine uygun % 100 polyester mamuller için sodyumklorit ağartması reçetesi şöyledir: Flotte Oranı: 1:10-1:20, 1-4 g /L sodyumklorit (% 80’lik), 1-4 g/L stabilizatör, 1-3 g/L sodyum nitrat, 0.5-2.5 g/L tampon tuzu, 0.2-2 g/L ıslatıcı, 1-1.5 ml/L peroksit (H2O2), pH 3.5-4 (formik asitle), Sıcaklık: 95-100 C, Süre: 30-60 dakika. 

Ağartma sonucunda sodyumbisülfit ile antiklorlama, sıcak ve soğuk durulama yapılır. Sodyumklorit dışında hiçbir ağartma maddesi polyester liflerinin ağartılmasında yeterli sonuçlar sağlamaz. Ancak sodyumklorit veya optik beyazlatıcı bulunmaması gibi olağanüstü durumlarda hipoklorit ağartması yapılırsa bunun asidik ortamda yapılması gerektiğini bilmekte yarar vardır. Sodyumhipoklorit ile bazik ortamda ağartma yapmak mümkün olmadığı gibi asidik ortamda yapılan bir ağartma esnasında liflerin zarar görme riskleri de yoktur. 

Polyamid Mamullerin Sodyumklorit ile Ağartılması 

Polyamid lifleri sodyumklorit ile ağartılır. Bu perasetik asitten daha iyi bir beyazlık sağlar. Polyamid mamullerde en iyi beyazlık sodyumklorit ağartması ile elde edilir. Ayrıca, sodyumklorit polyamid elyafına hiç zarar vermez. Sodyumklorit ağartması yaparken çalışma sırasında zehirli klordioksit gazı açığa çıkar. Bu da insan sağlığına (çalışanlara) zarar verir. Sodyumklorit ağartması sırasında korozyon tehlikesi de vardır. Yani makinede aşınmalar, tahribatlar olabilir. Çektirme yöntemine uygun % 100 polyamid mamuller için sodyumklorit ağartması reçetesi şu şekildedir: Flotte Oranı: 1:20-1:40, 0.8-2 g/L sodyumklorit (% 80’lik), 2 g/L stabilizatör, 1-2 g/L sodyum nitrat, 0.5-2 g/L monosodyumfosfat (NaH2PO4), 0.2-2 g/L ıslatıcı, 1-1.5 ml/L peroksit (H2O2), pH 3.8-4.2 (Asetik asit veya formik asitle ayarlanır), Sıcaklık: 79-85 C, Süre: 30-60 dakika, Sıcak ve soğuk durulamanın ardından sodyumbisülfit ile muamele yapılır. 20-50 C aralığında 50 dakika antiklorlama yapılır. Soğuk suyla durulamayla işlem bitirilir. 

Poliakrilonitril Mamullerin Sodyumklorit ile Ağartılması 

Poliakrilonitril lifler, polyester ve polyamidden farklı olarak hafif sarımtırak renklidir. Bu nedenle beyaz olarak kullanılacak veya açık renklere boyanacak poliakrilonitril mamullerin ağartılması gerekir. Poliakrilonitril elyaf ağartılması en zor olan sentetik liftir. Poliakrilonitril mamullerin ağartılmasında en çok kullanılan metod (yöntem) sodyumklorit ağartmasıdır. pH’ı, 3.5-3.8 aralığında tutmak aşırı klordioksit çıkışı olmaksızın ağartmayı sağlamak için yeterlidir. Fosfatlar, borakslar gibi stabilizatörler kullanılarak da kontrol edilebilir. Şayet düşük dereceli (% 30'luk) sodyumklorit kullanılıyorsa, bu yeterli miktarda içerisinde nitrat içerdiğinden, korozyon önleyici olarak sodyum nitrat ilave edilmesine gerek yoktur. Çektirme yöntemine uygun % 100 poliakrilonitril (akrilik) mamuller için sodyumklorit ağartması reçetesi: Flotte Oranı: 1:20, 0.5-2 g/L sodyumklorit (% 80’lik), % 1-2 stabilizatör, % 1-2 g/L sodyum nitrat, X g/L formik asit (pH 3.5 olacak şekilde ayarlanır), % 0.5 noniyonik ıslatıcı, Sıcaklık: 90-98 C, Süre: 1 saat, Banyo 50 C'de hazırlanır. Sıcaklık önce 75 C'ye çıkarılır, daha sonrada 1 C/dakika hızla kaynama noktasına çıkılır. Toplam kaynama zamanı 30-60 dakikadır. Kaynama periyodu tamamlanmadan 10 dakika önce 0.1 ml/L sülfürik asit (konsantre) ilave yapılır. Optik beyazlatıcıyı mamule düzgün çektirmek için 98 C’nin yukarısındaki ağartma sıcaklıklarına çıkmak bazı akrilik liflerin sararmasına neden olabilir. Bu nedenle banyo tekrar 70 C’ye düşürülür. Materyal daha sonra çalkalanır. Antiklorlama her zaman gerekli değildir. Fakat bazı lifler için 60 C’de 15 dakika, 1g/L sodyumbisülfit ve 1 g/L tetrasodyumpirofosfat ile muamele yapılır. Daha sonra çalkalama yapılır. Hacimli iplikler için 90-93 C’de ağartma yapmak daha uygundur. Akrilik liflerin alkali hatta nötr banyoda sarardığı unutulmamalıdır. 

Ağartma Flottesinde Kullanılan Kimyasallar ve Görevleri 

Formik asit, asetik asit: pH’ı ayarlamaya yarar. Asidik ortamı sağlar. 

Stabilizatör: Zehirli klordioksit gazı açığa çıkmasını önler. 

Hidrojen peroksit: Ağartmada kırmızı nüansı önler, stabilizatör etkisi sağlar. 

Sodyumklorit: Ağartma maddesi, mamule beyazlık kazandırır. 

Sodyum nitrat (NaNO3): Metal aksamları korozyondan korumaya yarayan madde. Korozyonu önler. 

Tampon tuzu: pH değerinin düşmesini önler ve ağartma etkisinin artmasına yardımcı olur, zehirli klordioksit gaz oluşumunu azaltır. 

Islatıcı: Hidrofob bir yapıya sahip olan polyesterin iyi bir şekilde ıslanmasını sağlar. 

Sentetik ve Karışımlarının Ağartılması 

PES/Co Karışımlarının Ağartılması 

Pamuk için kullanılan sodyumhipoklorit veya hidrojen peroksit ağartma yöntemleri polyester/pamuk karışımlarına da uygulanabilir. Ancak alkalinin polyester için sakıncalı olduğu ve kullanılan sodyumhidroksit konsantrasyonunun kumaş ağırlığına göre % 1.5’i geçmemesi gerektiği unutulmamalıdır. Bu ağartmalar sadece karışımın pamuk komponentine yöneliktir. Çünkü polyester yeterince beyazdır. Ancak her iki komponentinde (PES/CO) ağartılması isteniyorsa sodyumklorit ağartması uygulanır. Sodyumklorit ağartması her iki elyafada çok iyi bir beyazlık kazandırmaktadır. En çok kullanılan yöntem sodyumklorit ağartması yöntemidir. Çektirme yöntemine uygun PES/CO karışımı mamuller için sodyum klorit ağartması reçetesi: Flotte Oranı: 1:30, % 2 sodyum klorit, % 2 formik asit (pH-3.5-4), 1 g/L sodyum klorit stabilizatörü ve 1 g/L ıslatıcıdır. 

PES/Wo Karışımlarının Ağartılması 

Polyester/yün karışımı mamullerde polyester elyafının beyazlığı, yüne göre daha yüksek olduğundan, yün kısmının ağartılmasına önem verilmelidir. Karışımın yün kısmı sodyumditiyonit veya hidrojen peroksit ile ağartılabilmektedir. Bunun için; önce mamule sodyumditiyonit ağartması, ardından hidrojen peroksit ağartması uygulanarak yünün beyazlığı polyesterin beyazlığına yaklaştırılmış olur. Hidrojen peroksit ağartmasında karışımın polyester kısmının beyazlığında hiç artış olmamaktadır. Dolayısıyla beyazlık farklılığı olmamaktadır. İyi bir beyazlık istendiğinde, önce polyester mamul için afinitesi olan tipte bir optik beyazlatıcı uygulanır, daha sonra yün hidrojen peroksit ile ağartılır ve yün için uygun olan bir optik beyazlatıcı uygulanır. Çektirme yöntemine uygun PES/WO karışımı mamuller için hidrojen peroksit ağartması reçetesi: F.O: 1:20, 0.5 ml/L ıslatıcı (sandozin), 30 g/L hidrojen peroksit (% 35’lik), 1.5 g/L stabilizatör AWN (50 C'den daha yüksek sıcaklıklarda yün lifinin zarar görmeden ağartılmasını sağlar), 0.5 g/L tetrasodyumpirofosfat, Sıcaklık: 70 C ve Süre: 1 saattir. 

PES /Vis Karışımlarının Ağartılması 

Polyester/viskon karışımı mamullerde polyester kısmı viskondan daha daha beyaz olduğundan viskonun ağartılmasına önem verilmelidir. Viskon mamullerin ağartılması prensip olarak pamuk ağartmasına benzemektedir. Yalnız bu lifler yapıları itibariyle pamuğa nazaran daha temiz ve beyaz olduklarından, kullanılacak ağartma maddesi konsantrasyonunu buna göre düşük (Pamuk ağartma proseslerinin yarısından fazla olmamalı) tutmak gerekir. Yoksa ağartma maddesinin fazlası liflere zarar verebilir. Viskon mamullerin ağartılması sodyumhipoklorit, sodyum klorit, ve hidrojen peroksit ile yapılabilir. PES/viskon karışımı mamullerin ağartılmasında; iyi bir beyazlık elde edildiğinden ve liflere ağartma maddesinin zarar vermemesi nedeniyle en fazla tavsiye edilen ağartma maddesi ise sodyum klorittir. Klorit ağartması için aşağıdaki reçete uygulanabilir. Flottr Oranı: 1:20, % 0.75 sodyum klorit, % 0.75 amonyumdiflorür, 1 g/L amonyumnitrat pH 3.5'da sıcaklık kademeli olarak 70, 80 ve 90 C’ye çıkarılarak işlem yapılabilir.