Pamuk/Viskon Karışım
Materyalleri Boyayabilen Boyarmadde Çeşitleri
Pamuk/viskon lif
karışımlarını çoğunlukla direkt boyar madde ile reaktif boyar
maddeler kullanılarak boyanabilmektedir. Direkt ve reaktif boyar
maddeler anyonik yapıya sahip boyar maddelerdir. Direkt boyar madde
selüloz liflerine karşı substantivitesi (boya banyosunda bulunan
boyar madde moleküllerinin, boya banyosundan elyaf üzerine geçerek
tekrar boya banyosuna geçmemek için direnç göstermesi) yüksek
olmasından dolayı substantif boyar maddeler de denir. Direkt boyar
maddenin avantajları şunlardır: ucuzdur, suda kolay çözünür ve boyanma işlemi çok basittir. Boyama sırasında yüksek pH
değerlerine gerek yoktur. Geniş renk yelpazesi vardır. Koyu
renkleri mevcuttur. Direkt boyar maddenin dezavantajları şunlardır: direkt boyar maddelerin yaş haslıkları orta derecededir ve ışık
haslıkları düşüktür. Ancak boyama sonrasında metal tuzları
ile yapılan işlemlerle ışık haslığını arttırmak mümkündür.
Haslık arttırmada kullanılan metal tuzları bu boyamalar için
fiksatör olarak piyasada bilinmektedir. Bu boyar maddelerin bir
bölümü kanserojen etkiye sahiptir. Reaktif boyar maddeler suda
kolay bir şekilde çözünebilen boyar maddelerdir. Selüloz esaslı
liflerden başka az olmasına rağmen yün, polyamid, ipek, liflerin
boyanmasında da kullanılabilmektedir. Reaktif boyar maddeler, diğer
tüm boyar maddelerden farklı olarak lif molekülleriyle reaksiyona
girebilen ve liflere gerçek kovalent bağlarla (atomlar arasında
elektron ortaklaşmasından oluşan bağ) bağlanabilen boyar
maddelerdir. Reaktif boyar maddelerin avantajları şunlardır: parlak renklerle geniş renk paleti bulunmaktadır, koyu renkleri
mevcuttur ve çok yüksek yaş haslıkları vardır. Reaktif boyar
maddelerin dezavantajları şunlardır: Çektirme yöntemiyle yapılan
boyamalarda çok miktarlarda tuz kullanılmaktadır. Boyama sonrası
yıkama işlemlerinde su, enerji tüketimi ve harcanan zaman
fazladır. Selüloz doğal elyaf olmasından dolayı her lif standart
olamayacağından sentetik liflerdeki gibi standart kalitede elde
etmek çok zordur. Depolama sırasında bazı reaktif boyar
maddelerle boyanmış olan materyallerde yaş haslıkların düştüğü
gözlenmektedir. Bunun nedeni elyaf ile boyar madde bağının
zayıflamasıdır.
Boyama Yöntemleri
Pamuk/viskon karışım
liflerin boyanması için çektirme yöntemi veya çok nadiren de
olsa emdirme yöntemleri uygulanabilmektedir. Bu yöntemlerle yapılan
boyama işleminde tek banyo yöntemi kullanılmaktadır. Tek banyo
yöntemi, karışımı oluşturan liflerin ikisi de hazırlanan bir
boyama banyosunda boyanmasıdır. Uzun metrajlı kumaşlarda emdirme
yöntemi tercih edilebilir; ancak bu boyama sonucu pamuk ve viskonun
aynı tonu yakalamak çok zor olduğundan işletmelerde çoğunlukla
çektirme yöntemi uygulanmaktadır. Pamuk ve viskon selüloz esaslı
liflerdir. Pamuk tamamen doğal bir lif olup viskon ise doğal
polimerlerden (pamuk linterleri veya ladin ağacından) elde edilir.
Fiziksel ve kimyasal işlemlerle rejenere (yeniden yapılanma)
edilerek oluşturulan bir liftir. Yani ham maddesi doğadan elde
edilen fakat kimyasal işlemler yapılarak elde edilen bir liftir.
Viskona rejenere selüloz da denilebilmektedir. Viskon lifi ile pamuk
lifinin yapılarına bakıldığında iki lifte selüloz olmasına
rağmen, polimerleşme dereceleri (Polimer bileşikler, monomer adı
verilen küçük bir molekül biriminin, birbiri ile çok fazla
sayıda kimyasal kovalent bağlarla birleşmesi sonucunda oluşmuş
büyük moleküllerdir. Polimer moleküllerindeki monomer sayısına,
polimerleşme derecesi denir) farklıdır. Bu oran pamukta
2000-10000 arası, viskonda ise 200-250 arasındadır. Ayrıca
pamukta % 70 olan kristalin bölge oranı, viskozda % 40’dır. Bu
farklar ile birbirleri arasında fiziksel ve kimyasal özelliklerinde
farklılıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu nedenle
pamuk lifi viskona göre daha mukavemetli, sıvı emme yeteneği daha
az ve kimyasal reaktiflere karşı direnci daha azdır. Viskon suda
ve bazik çözeltilerde pamuktan daha fazla şişer. Bu nedenden
dolayı boyama işlemlerinde viskon, pamuk lifinden daha fazla boyar
madde bünyesine alabilmektedir. Selülozik lifleri boyamak için
kullanılan boyar maddeleri su ile çözeriz ve su ile çözünmüş
olan boyar maddeyi boyanacak materyal ile aynı ortama sokarız.
Çözeltide bulunan boyar madde parçacıkları liflere gitmek
istemektedir. Ancak düzgün bir boyama için boyar maddelerin lifin
içine girmesi, bizim istediğimiz zamanda ve bizim istediğimiz
miktarlarda olması gerekmektedir. Bunu sağlamak için bazı
kimyasal maddelerden ve sıcaklıktan yararlanırız. Biz, boyar
madde ile lif arasındaki çekimi istediğimiz dengede tutabilirsek
hatasız bir boyama elde edebiliriz. Selülozik lif boyanmasında
boyanma adımları basit olarak şu şekilde oluşmaktadır: liflerin
ıslanması ve suyun etkisi ile suyla şişmiş kanalların oluşması, boyar madde parçacıklarının liflerin yüzeyine absorbsiyonu (boyar maddenin elyaf yüzeyine tutunması), boyar madde ve molekül
iyonlarının şişmiş gözeneklerden liflerin içerisine difüzyonu
(boyar madde moleküllerinin elyafın fiziksel olarak tutunduğu dış
yüzeyinden iç molekül yapısına hareketi, yayılma), liflerin
içine nüfuz etmiş boyar maddenin fiksajıdır (sabitlik),
Pamuk/viskon karışımlarının boyanması çoğunlukla çektirme
yöntemine göre yapılmaktadır. Bu yöntemle iplik hâlde ve kumaş
hâlde boyama yapılabilmektedir. İplik hâlde olarak ise iplikler
çile hâlinde veya bobin hâlde boyanabilmektedir. Bobin boyama
makinesinde ipliklerin boyanması için çile hâlindeki iplikler
boyama için üretilmiş olan bobinlere aktarımı yapılır.
Bobinlenmiş olan iplikler HT bobin boyama makinesinin içine
yerleştirilmesi için bobinleri üzerinde bulunduran taşıyıcıya
konulup üst tarafından sıkıştırılıp sabitlenmesi sağlanır.
Sabitlenen bobinler HT boyama makinesinin içine yerleştirilmesine
hazır hâldedir. Boyama işlemine hazır olan iplikler boyanır
makineden çıkarılarak kurutulur. Pamuk/viskon liflerinin kumaş
hâlde boyanması büyük çoğunlukla çektirme yöntemiyle
yapılmakta ve çektirme yöntemine göre çalışan makineler ile
boyanmaktadır. Kumaş makineye yüklenir. Boyama reçetesine göre
hazırlanan flotte, boyar madde ve kimyasal yardımcı maddeler
zamanı geldiğinde makineye ilave tankından, boyama kazanının içine
gönderilerek boyama yapılır. Pamuk/viskon lif karışımlarını
çektirme yöntemine göre birçok makinede boyamak mümkündür.
Pamuk/Viskon
Karışımlarının Reaktif Boyarmaddelerle Boyanması
Reaktif Boyar
Maddelerle Boyama Sonrası Ard İşlemler ve Önemi
Reaktif boyar madde ile
yapılan boyama sonrasında yapılan ard işlemler ile boyama
sırasında life bağlanmayan, banyo veya lif yüzeyinde kalan boyar
maddelerin sonraki aşamalarda renk değişimi ve akması gibi
sorunlara neden olmaması için boyama sonunda yapılan yıkama
işlemleridir. Ard işlemler ile mamulün yıkama, sürtünme, ütü,
ışık gibi kullanım haslıklarının iyileştirilmesi sağlanır.
Pamuk/ Viskon Karışımlarının Direkt Boyarmaddelerle Boyanması
Pamuk/viskon karışım
liflerinin çektirme yöntemine göre direkt boyar madde ile boyama
reçetesi: Flotte Oranı: 1:12,
Mamul Ağırlığı: 225 kg, 1 ml/l ıslatıcı, % 1,2 Direkt boyar madde, 5 g/l soda,
10 g/l tuz (sülfat veya sodyum tuzları), 1 g/l iyon tutucu.
Direkt Boyar Maddelerle Boyama Sonrası Ard İşlemler ve Önemi
Direkt boyar madde ile
yapılan boyama sonrasında yapılan ard işlemler ile boyama
sırasında life bağlanmayan, banyo veya lif yüzeyinde kalan boyar
maddelerin sonraki aşamalarda renk değişimi ve akması gibi
sorunlara neden olmaması için boyama sonunda yapılan yıkama
işlemleridir. Ard işlemler ile mamulün yıkama, sürtünme, ütü,
ışık gibi kullanım haslıklarının iyileştirilmesi sağlanır.
Boyamada Kullanılan
Kimyasallar
Pamuk/viskon karışım
liflerin boyanmasında kullanılan kimyasal maddeler ve görevleri
şunlardır:
Islatıcı:
Pamuk/viskon karışımlarının daha çabuk ve daha iyi ıslanmasını
sağlamaktadır. Islatıcı ile yapılan ön yıkama sonucu liflerin
boyanması esnasında lifler daha çabuk ve iyi bir şekilde boyar
maddeyi çekecektir. Islatıcı flotteye boyanacak mamulle veya hemen
sonrasında ilave edilir. Hızlı ıslatması ve köpük yapmaması,
arzu edilen en önemli özellikleridir. Islatıcı, pamuk/viskon
karışımlarını boyayan reaktif ve direkt boyar maddelerin
ikisinde de kullanılmaktadır.
Soda: Soda banyodaki
bazik ortamı sağlamaktadır. Reaktif ve direkt boyar maddeler
pamuk/viskon lifleri ile bağ yapmak için yani liflerin boyanması
için alkali ortam gerektiğinden soda kullanılır. Alkali ortam
olarak genelde pH 10-10,5 olması istenir. Flotte içine soda boyar
maddeden önce veya sonra verilebilir. Soda, pamuk/viskon
karışımlarını boyayan reaktif ve direkt boyar maddelerin
ikisinde de kullanılmaktadır.
Tuz: Selüloz ve
selüloz esaslı liflerinin boyanmasında sülfat ve sodyum tuzları
tercih edilir. Tuz, boyar maddenin çekim hızını arttırır. Tuz
flotteye boyar madde verildikten sonra ilave edilir. Pamuk/viskon
karışım lifini boyarken tuzun hepsi bir anda verilmez eğer
verilirse flottede bulunan tüm boyar madde parçacıkları life hücum edeceğinden abrajlı boyama olur yani lifin bazı yerleri
açık renk bazı yerleri koyu renk olur. Boyama sırasında
kullanılan tuzdan dolayı oluşabilecek hatayı önlemek için
flotte içine tuz partiler hâlinde verilir. Tuz, pamuk/viskon
karışımlarını boyayan reaktif ve direkt boyar maddelerin
ikisinde de kullanılmaktadır.
İyon tutucu: İyon
tutucular suya sertlik veren kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg) gibi
iyonları askıya alır. Bu sayede suyun sertliğinden dolayı
oluşabilecek hata önlenmiş olur. İyon tutucu, pamuk/viskon lif
karışımlarını boyayan direkt boyar madde ile yapılan
boyamalarda kullanılır.
Yağ sökücü: Örme
kumaşlarda örme makinesinin iğnesinden ipliğe yağ
bulaşabilmektedir. Boyama sırasında kumaşta bulunan yağ lekeleri
flotteye konulan yağ sökücü ile bertaraf edilebilir. Yağ sökücü
örme kumaşlarda gerek görüldüğünde kullanılabilir. Yağ
sökücüler, pamuk/viskon karışımlarını boyayan reaktif ve
direkt boyar maddelerin ikisinde de kullanılabilmektedir.
Fiksatör: Metal
tuzlarıdır. Direkt boyar madde ile boyamadan sonra mamulün
fiksatörle işlem yapılarak ışık haslığının ve yıkama
haslığının artması sağlanır.
Boyama İşleminde
Dikkat Edilecek Hususlar
Pamuk/viskon lif
karışımlarının ikisi de selüloz esaslı lifler olmasına karşın
karşımın boyanmasında dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta
bulunmaktadır. Viskon lifinin amorf bölge oranı pamuğa nazaran
daha fazla olduğundan boyama esnasında viskon lifi pamuğa göre
daha fazla boyar madde çekmektedir. Viskon lifi pamuğa nazaran daha
fazla boyar madde çektiğinde koyu görünecek ve sanki iki farklı
tonda boyama yapılmış hissi verecektir. Bunu önlemek için boyama
sıcaklıkları ayarlanarak düzenlenebilmektedir. Örneğin, sıcakta
boyayan boyar maddelerde viskon lifi 80 °C'de en fazla boyar madde
çekerken pamuk ise 60 °C'de en fazla boyar madde çeker. Eğer
boyama sıcaklığını 60 °C'de tutarsak viskon normalden daha az
boyar madde çeker ve pamuk ile aynı ton yakalanabilir. Reaktif
boyar maddelerle boyama yaparken hidroliz olma tehlikesi vardır.
Hidroliz, reaktif boyar maddenin reaktif grubu, yalnız selüloz
moleküllerindeki –OH (hidroksil) grupları ile değil aynı
zamanda suyun –OH (hidroksil) gruplarıyla da tepkimeye
girmesidir. Hidroliz olayında boyar madde selülozla bağ yaparken
suyla da bağ yapmaktadır. Bu bağ sonucu suyla bağ yapan boyar
maddeler lifin içine girmeyeceğinden mamulün yüzeyine çökmeler
yapacaktır. Oluşan çökmeler sonucunda boyanan kumaşta yıkama,
ışık, sürtünme gibi önemli haslıklarda düşmeler oluşur.
Hidroliz olmasından dolayı reaktif boyar maddelerle yapılan
boyamalardan sonra yıkama çok önemli bir yer tutar. Hidrolizin bir
an önce önlenebilmesi için boyar maddenin bir an önce lifler
tarafından alınması gerekmektedir. Boyama sırasında boyar
maddenin hidrolizine herhangi bir çare bulunamamıştır. Bununla
beraber hidrolizi en düşük seviyede tutmak için flotte oranını
en alt seviyede tercih etmek gerekir.
1 yorum:
lif karışımları boyama, viskon elyafının boyanma işlemleri nelerdir, pamuk viskon karışımı kumaşın reaktif ve direkt boyarmaddeler ile boyanması, pamuk viskon karışımının boyanması,
Yorum Gönder