 |
| Örnek Baskı. |
Baskıda Kullanılan
Metal Kompleks Boyar Maddeler
Metal kompleks boyarmaddeler (Alm. vormetallisierter Farbstoff; Metallkomplexfarbstoff, Fr. colorant au
complexe métallique, colorant prémétallisé, İng. metal complex dyestuff; premetallised dyestuff), yün, poliamit ve deri boyamada kullanılan, molekül yapılarında kompleks bağlı krom, bakır, demir gibi metal
iyonlarını merkez atomu olarak içeren bir anyonik boyarmadde sınıfıdır.
Metal kompleks boyar
maddeleri, suda çözünebilen boyar maddelerdir. Life ilgisi yüksek
olduğu için düzgün boyama yapmak zordur fakat bu, baskı için
avantajlı bir durumdur.
Metal Kompleks Boyar
Maddelerin Özellikleri
Aslen bu boyar maddeler
asit boyar maddelerin bir çeşididir. Kompleks oluşturmaya elverişli
olan bu boyar maddeler 130 °C’de, uygun pH’larda metal tuzu
çözeltisiyle ısıtılır ve bu maddelerin metal kompleksi
oluşturması sağlanır. Bir metal iyonuna bağlanan boyar madde,
sayısına ve boyama özelliklerine göre iki sınıfta
incelenebilir. Asidik ortamda boyayan 1:1 metal kompleks boyar
maddeler ve Nötral ortamda boyayan 1:2 metal kompleks boyar
maddeler. Bir metal iyonuna karşılık bir boyar madde bağlanıyorsa
bu 1:1 metal kompleks; bir metal iyonuna eğer iki boyar madde
bağlanıyorsa buna da 1:2 metal kompleks boyar maddeler denir. Metal
kompleks boyar maddelerde boyar madde molekülü ile metal iyonu
arasında koordinat bağları vardır. Bu kompleksin oluşabilmesi
için en uygun metal iyonu kromdur. Metal kompleks boyar maddeleri
suda çözünebilen boyar maddelerdir. Life ilgisi yüksek olduğu
için düzgün boyama yapmak zordur fakat bu, baskı için avantajlı
bir durumdur. Parlak renkler elde edilemez fakat renk tonunu
tutturmak kolaydır.
Metal Kompleks Boyar
Maddelerin Haslıkları
Metal kompleks boyar
maddelerin elyafa ilgisi yüksek olduğundan haslıkları da
yüksektir. Işık haslıkları, yaş haslıkları ve ter haslıkları
yüksektir.
Metal Kompleks Boyar
Maddelerin Kullanım Yerleri
Metal kompleks boyar
maddelerle baskı yüne, poliamide ve ipeğe uygulanabilir. Bu
uygulamalar % 100 elyaftan ziyade karışım elyafa daha çok
uygulanır. Özellikle poliamid elyaf ve poliamid-yün elyaf
karışımlarında battaniye baskısında kullanılır.
Metal Kompleks Boyar Maddelerle Baskı
Metal kompleks boyar
maddelerin life bağlanmasında 4 farklı bağ oluşması söz
konusudur. Bu bağlar asidik ortamda veya nötral ortamda oluşan tuz
bağları, koordinat bağı ve van der waals kuvvetleridir. Nötral
ortamdan asidik ortama kadar yün ile boyar madde arasında tuz
bağları oluşabilir fakat aranan çok daha sağlam olan koordine
bağların oluşmasıdır bu da ancak zayıf asit ortamında
sağlanır. Metal komplekslerle boya çok kuvvetli ortamlarda
yapılabilirken baskı için buna gerek yoktur. Metal kompleks boyar
maddelerle baskı, direkt baskı yönteminde karşımıza daha çok
çıkar. Metal kompleks boyar maddelerle baskı yapmak için
kullanılan kimyasallar şöyle sıralanabilir: Kıvamlaştırıcı,
Üre, Asit, Egalize madde, Tuz. Kıvamlaştırıcı olarak metal
kompleks boyar maddeler için alginat, kitre, keçiboynuzu çekirdeği
unu, Arap zamkı gibi doğal kıvamlaştırıcılar kullanılabilir.
Fakat bunların içinde en yaygın olanı, alginattır. Alginattan
başka protein esaslı kıvamlaştırıcılar da kullanılabilir
fakat bunların kullanımı hiç yaygın değildir. Çünkü birinci
neden pahalı olmaları, ikinci neden ise kötü kokmalarıdır. Bu
nedenle en yaygın olarak koku yapmayan satın alınması ve
kullanımı kolay ve dayanıklılığı yüksek olan sentetik
kıvamlaştırıcılardır. Üre, ortamın nemini artırmak için
konur. Bu nem fiksaj sırasında ortama gerekli nemi sağlar. Asit
olarak metal komplekslerle sülfürik asit amonyum sülfat veya
asetik asit kullanılır. Fakat baskı sırasında çok kuvvetli bir
aside ihtiyaç duyulmayacağı için asidik asit ya da amonyum sülfat
yeterli olacaktır. Egalize maddeler özellikle geniş yüzeyli
baskılarda kurutma sırasında boyar maddenin migrasyona uğrayıp
düzgünsüz boyama yüzeylerinin oluşmasını engellemek için
kullanılır. Fakat bu maddeler daha çok 1:2 metal kompleksler için
tercih edilir. Çünkü 1:1 metal kompleks boyar maddelerin migrasyon
yetenekleri yok denecek kadar azdır. Bu ancak migrasyon problemi
olan 1:2 metal kompleks boyar maddeler için geçerlidir. Tuz olarak
glauber tuzu kullanılır. Bu da yine ortamın elektrolit dengesini
ve boyar maddenin kumaşa fikse olmasını sağlar. Metal kompleks
boyar maddelerle direkt baskı tek adımda yapılır. Tek adımlı
baskı yönteminde gerekli olan bütün kimyasallar baskı patının
içerisinde mevcuttur. Metal komples boyar maddenin elyafa bağlanması
için asidik ve tuzlu ortama ihtiyaç vardır. Baskı patında bu
ortam sağlanır. Baskı işlemi bittikten sonra hemen fiksaja
geçilir. Fiksaj işlemi kuru ısı altında hot-flue ya da gergefli
kurutucularda kurutma şeklindedir. Sıcaklık 150-200 °C arasında
uygulanan materyalin karışım oranına göre değişir. % 100 yün
ya da ipeklerde 150 °C civarında fikse yapılırken poliamidlerde
ve karışımlarında daha yüksek sıcaklıklara ihtiyaç
duyulabilir. Fikse olmuş mamul, üzerindeki bağlanmamış boyar
maddeden arındırmak için yıkamaya alınır. Yıkama işlemi kumaş
üzerinde kalan tutunmamış boyar maddeyi uzaklaştırmak için
yapılır. Yünlü mamullere uygulanan yıkama işlemi sabunlamadan
ziyade yıkama maddeleriyle yapılan bir işlemdir. Yün, soda ve
sabunlu ortamda keçeleşme gösterir. Fakat yine de nötralizasyon
işlemi için ortam bazik olarak ayarlanır. Buna göre kumaş
kontinü yıkama makinesinde sırasıyla; Soğuk çalkalama
(nötralizasyon), Soğuk yıkama (yıkama maddesiyle yıkama), Sıcak
yıkama (40-50 °C’de), Ilık durulama, Soğuk durulama
işlemlerinden geçer.
Baskının Fiksajı
Metal kompleks boyar
maddelerin fiksajı asitli ortamda ve tuz varlığında olur.
Ardından bir kurutma ve yüksek sıcaklıklarda fikse olmalıdır.
Buhar kullanılmamalıdır. Bu nedenle kurutma, kuru ısı altında
olmalıdır. Bu şekilde metal kompleks boyar madde elyaf ile
koordine bağ yapar.
Baskı Sonrası Ard
İşlemler
Baskı işlemlerinden
sonra ard işlem olarak mutlaka bir nötralisazyon ve bir yıkama
işlemi olmalıdır. Kumaş üzerinde asidin uzun süre kalması
kumaşa zarar vereceğinden nötrleştirme işleminin önemi
büyüktür. Yıkama işleminin amacı ise kumaş üzerinde fikse
olmamış fazla boyar maddenin uzaklaştırılmasıdır. Çoğunlukla
bu iki işlem kombine edilerek uygulanır. Yıkama işlemi genellikle
kontinü yıkama makinelerinde gerçekleştiğinden yıkama işleminin
ilk bölümünde nötralizasyon işlemi yapılır.
Işık Kabininde Renk
Kontrolü
Reaktif boyar maddenin
ışık kabininde kontrolü D65 gün ışığı lambası altında
yapılır. Gün ışığı lambası, güneş ışığına
benzetilerek yapılan yapay ışık kaynağıdır. Bu ışıklar
altında yapılan tüm değerlendirmeler subjektif olarak yapılır.
Sayısal bir sonuç elde edilemez. Sayısal bir değerlendirme
isteniyorsa reflektans spekrofotometresi kullanılmalıdır. Fakat en
hassas gözlemcinin insan gözü olduğu da unutulmamalıdır.
0 yorum:
Yorum Gönder