Yemeni Nedir, Yemeni Ayakkabı Özellikleri

Sarı yemeni ayakkabı. 

Yemeni, altı kösele, üstü yumuşak deri, hafif ve kaba ayakkabı bir ayakkabı türüdür. Yemeninin ilk defa Yemen'de Yemen-i Ekber adında bir kişi tarafından yapıldığı söylenmektedir. Yemeni ayakkabılar Halep'ten Anadolu'ya gelmiştir. Yemeni tamamen dikişli ve dönme bir ayakkabıdır. Yemeninin taban kısmında manda ya da sığır derisi kullanılır. Astarı koyun derisinden yapılır. Çevirmesi ise oğlak derisinden yapılır. Topkapı Sarayı müzesi, Beşiktaş Deniz müzesinde eski örnekleri sergilenmektedir. Tarih boyunca Türklerle birlikte Asya ve Avrupa’ya yayılmıştır. Kahramanmaraş Yemenisi, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi tarafından Coğrafi İşareti Belgesi ile 10.04.2018 tarihinde tescillenmiştir. 

Yemeni tarihsel olarak üstü kırmızı ya da siyah deriden, tabanı köseleden dikilen topuksuz ve ayak ergonomisine uygun olan ayakkabıdır. Yemeni yurdumuzun diğer yörelerinde yazmaya verilen ad olmasına karşılık Kahramanmaraş ve yöresinde ayağa giyilen bir çeşit ayakkabıya verilen addır. Kahramanmaraş ve Gaziantep'te yemeniciliğe köşgercilik, yemenicilere köşger, yemeni usyalarına köşger ustası denilmektedir. Köşger kelimesi Farsça "keşfger" kelimesinden gelişmiş olup, ayakkabı yapan anlamına gelmektedir. Yemeni ilk defa yemende Yemen-i Ekber isminde bir kimse tarafından icat edilmiş ve kendi ismini vermiştir. Daha sonraları yemeni, Yemen'den Halep'e, Halep'ten de Güneydoğu Anadolu'ya intikal etmiştir. Gaziantep, Şanlıurfa, Kahramanmaraş, Diyarbakır, Antakya ve Adana'ya kadar yayılmış olan yemeni yapımcılığı zaman içerisinde Kahramanmaraş, Gaziantep ve Kilis haricindeki diğer illerde tamamen bitmiştir. Yemeni esas olarak gön ve yüz olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Gön, manda ve sığır derisinden yapılmış olup, yere gelen kısım ile bunun üzerinde dana derisinden yapılmış taban kayışı ve bezlerden ibarettir. Yüz ise sırt ile birbirine birleştirilmiş ve çirişle yaptırılmış sahtiyan ve meşinden oluşur. 

Yemeni yapımında 5 hayvan derisi kullanılır. 

1- Alt taban manda veya sığır derisinden, 

2- Yüzü keçi derisinden, 

3- İç astar, koyun derisinden, 

4- İç taban sığır veya keçi derisinden, 

5- Kenarı (sızı) oğlak derisinden yapılır.

Yemeni imalatında kesinlikle plastik madde kullanılmaz, tüm dikişler elle yapılır. Ökçesiz olup tersinden dikilir, düz tarafı çevrilir ve asıl giyilecek durumunu alır. Düz tarafı çevrildikten sonra kalıplanır, etrafı düzgünce kesilir, kalıptan çıkarılır, kenar dikişi yapılır, satışa ve giyime hazır hale getirilir. Diğer ayakkabılarda ise bu özelliklerin çoğu bulunmaz. Yemeni sağlık açısından çok sıhhatli bir ayakkabıdır. Ayaklardaki mantar ve nasır oluşumunu, ayak parmakları arasındaki pişikleri önler. Yemeninin üst tabanı ile alt tabanı arasındaki kil insan vücudundaki elektriği toprağa verir ve insan vücudunu rahatlatır. Ayakta koku yapmaz. Çünkü gözenekli deriden içten teri dışarıya verir. Yemeniler renklerine, büyüklüklerine ve şekillerine göre adlar alır. 

Renklerine Göre; 

Siyah: Siyah yemeni, merkup, pantof, kulaklı 

Mor: Annubi 

Kımızı: Gül şeftali ve nar çiçeği 

Büyüklüklerine Göre; 

Çocuk yemenisi: Metelik (28-29 Numara) 

Küçük hasbe: 7 yaş için (30-31 numara) 

Büyük hasbe: 9-10 yaş için (32-33 numara) 

Vastani: (34-35 numara) 

Orta ayak: (36-37 numara) 

Zegender: (38-39 numara) 

Ges: (40-41 numara) 

Lorba: (42-43 numara) 

Uzger: (44 numara) 

Uluayak: (45 numara) 

Şekillerine Göre; 

HALEBİ: Modelinin Halep'ten gelmesi sebebiyle bu adı almıştır, ilk kullanılan modeldir. Annubi ve Gülşeftali renginde olur. Daha ziyade köylüler tarafından kullanılır. 

MERKUP: Merkup yemeninin yüzü kısadır, kulaksızdır. Daha çok şehirde sosyal durumu iyi olanlar tarafından giyilir. 

BURNU SİVRİ: Burnu yüze doğru kıvrıktır. Sahtiyan kısmı da kıvrılmıştır. Daha çok köylüler tarafından giyilir. 

KULAĞI UZUN: Ne burnu sivri gibi ayağı örtecek kadar kapalı, ne de merkup gibi açıktır. Siyah annubi ve gülşeftali renginde olur. Daha çok şehirde giyilir. 

EĞRİ SİMLİ: Yüzü kısadır. Burnu sivri gibi yukarı kalkık ve kıvrıktır. Kenarda çatının bulunduğu kısım gümüş telle işlenmelidir. 

Yemeni yapımında gön, sahtiyan, meşin, sızı kayışı (kıyı), iplik, mum, çiriş ve kil kullanılmaktadır. Yemeniyle şekil veren araç ve gereçler ise; kütük, muşta, keski, biz, iğne, bileği taşı, kösele taşı, kiy ölbesi, pazval, dikiş ağacı, diresken, pepkiç, huval, pusal, endaze ve kalıptır.