Palaz, düz dokuma türlerinin en sade çeşidi olan bu dokuma, argacı erişe sade geçirme yoluyla elde edilir. Palaz, halk arasında basit ve değersiz sayılan iliksiz kilim teknikli dokumalardır. Bazı kaynaklarda palazların iliksiz kilim tekniğinde dokunduğu belirtilmiştir.
Çözgü yüzlü dokumalara genel olarak palaz dokuma denmektedir. Palazın kelime anlamı, keçi kılından yapılan bir çeşit kilim, çul, yaygı anlamına gelen dokumadır. Havsız düz bir dokumadır. Palazlar dikey ve yatay tezgahta dokunabilmektedir. Zemin bazen tek renk, bazen çeşitli renklerden çözgü şeritleri halindedir.
Bazı kaynaklar, çözgü yüzlü dokumaların yüzey ve desenine tamamen çözgünün hâkim olduğunu ve atkının kesinlikle görünmediği, bu çözgü yüzlü dokumalardan eni 40-70 cm olanlarına da palas denildiğini belirtmiştir.
Palas, iki kazık arısında hazırlanan çözgünün, basit bir bağlama gücü sistemiyle dokunur. Desen çıkarma tekniği de aynı gücü sistemiyle gerçekleşir. Dar enli dokuma olup boyları oldukça uzundur. İki renk hazırlanan çözgünün bir rengi, motif şekline göre üste alınarak bezemede, diğeri ise bir alt-bir üst yapılarak dokuda kullanılır. Böylece dokuma boyunca uzanan ince bordür desenli ilginç örnekler ortaya çıkmaktadır.
Şanlıurfa, Suruç, Siverek ve çevresinde düz kirkitli dokuma tekniklerinden kilim ve cicim (cecim) teknikleri kullanılarak yapılan yaygılara Palas adı verilmektedir. Bitlis yöresinde palazlar çözgü yüzlü olarak dokunmaktadır. Kıl, yün ve orlon malzemeli çuval, heybe, torba, yük örtüsü, yaygı şeklinde örnekleri görülen dokumalara yörede ‘palas’ adı verilir. Palaz dokumaların eski örnekleri siyah beyaz kıl iplikten veya beyaz ve kahverengi yün ipliklerdendir. Yakın tarihli örneklerde ise orlon iplik tercih edilmiş, renk sayısı artırılmıştır. Palaza Doğu Karadeniz bölgesinde dastar, Konya yöresinde çırpı denilmektedir. Bitlis’in Hizan ilçesinde çok renkli palazlar dokunur. Desen, çözgü ipliklerinin tezgâha renk renk sıralanmasıyla oluşturulur. Dokuma, yer tezgâhlarında ya da cicim tezgâhında yapılır. Dokumada genellikle tarak desenleri kullanılır. Dokuyucu desenine göre renkli iplikleri tezgâha dolar, gücü ve varangeleni taktıktan sonra dokuma işlemine geçer. Mekik çubuğuna atkı ipi dolanır. Sırasıyla gücü ve varangelen sayesinde açılan ağızlığa kılıç yerleştirilerek ağızlık sabitlenir. Aradan mekik çubuğu ile atkı ipliği geçirilir. Atkı ipliği geçirildikten sonra kılıç çıkarılarak kirkitlenir. Dokuma aynı şekilde devam edilerek ilerler. Atkı yüzlü düz dokuma olan kilimin aksine yörede dokunan palazlar çözgü yüzlü düz dokumadır. Palazlar, yaygı, çuval, heybe, torba, saman taşıma aracı gibi çok çeşitli kullanım alanlarına sahiptir.
Önceleri kıldan dokunduğu bilinen palaz; köylere gelen çerçilere (pazarlamacılar) para veya eski eşyalarını verip karşılığında aldıkları orlon ipliklerle palaz dokunmaya başlanmıştır. Palazlar çözgü yüzlü dokumalar oldukları için diğer halı ve kilimlere göre daha ensiz dokunurlar. Çünkü bunlarda çözgü sık olduğundan enli olurlarsa ağızlık açmak güçleşir. Genellikle yer tezgahında dar dokunurlar, dokunduktan sonra şeritler istenilen ölçüde kesilip, özel bir dikiş ile yan yana birleştirilirler. Çözgü yüzlü dokumalar kullanıldıkları yere göre; yaygı ise palaz, at eşek örtüsü ise mazman, azık (yiyecek) torbası, heybe, çuval gibi isimler alırlar.
0 yorum:
Yorum Gönder