Kenevir Nedir, Kenevirin Tarihi ve Üstün Özellikleri

Kenevir çeşitleri. 

Kenevir, Cannabinaceae familyasından olup odunsu ve tek yıllık bir bitkidir. Anavatanı Asya olan kenevir, çeşitli yollarla tüm dünyaya yayılmıştır. Günümüzde iki ana alt türü bulunmaktadır: Cannabis sativa ve Cannabis indica. Endüstriyel uygulamalar için önemli olan ve lif üretiminde kullanılan türü Cannabis sativa’dır. Diğer türü ise uyuşturucu olarak kullanılabilme potansiyeli nedeniyle birçok ülkede üretim kısıtlamasına tabi tutulmaktadır. Ayrıca, Cannabis ruderalis adlı üçüncü bir tür de bulunur, ancak bu tür genellikle yabani ve düşük THC oranına sahiptir.

Tetrahidrokannabinol veya kısaca THC, Hint keneviri bitkisinde doğal olarak bulunan analjezik madde. Esrarın etken maddesidir. Bitkinin dişisinde erkeğine kıyasla 4-5 kat daha fazla bulunur. Bu sebepten esrar, dişi hint kenevirinden elde edilir.

Kenevirin İnsanlık Tarihindeki Yeri

Kenevir, insanlık tarihindeki ilk kültür bitkilerinden biridir. Saplarında bulunan lifler iplik, dokuma ve kumaş yapımında; hamurlu kısmı ise kâğıt üretiminde kullanılmıştır. Bu yönüyle, insanlık tarihinin en eski bitkisel hammadde kaynaklarından biri olarak kabul edilir. Bazı kaynaklara göre, Mezopotamya’da kenevir liflerinden yapılan ilk ipler, yaklaşık M.Ö. 10.000 yılına kadar uzanmaktadır. Ana vatanı Orta Asya olan kenevir, yapısal olarak sert, çalımsı, içi boş gövdeli, palmat yapraklı, dioik (iki evcikli) ve tek yıllıktır. Lifleri dayanıklı ve oldukça uzun olduğu için çuval, halat, çanta ve ağ yapımında tercih edilmiştir.

Ayrıca, ilaç kullanımına ihtiyaç duymayan bu bitki, çevre dostu tarım için ideal bir seçenektir. Endüstriyel kenevirin düşük THC (tetrahidrokannabinol) oranı nedeniyle uyuşturucu etkisi bulunmaz, bu yüzden daha yaygın bir şekilde yetiştirilebilir.

Kenevirin Tarihçesi

Kenevirin ilk kullanımına dair kanıtlar M.Ö. 8000 yıllarına kadar uzanmaktadır. Cannabis sativa türü, M.Ö. 2700’lerde Çin’de ilaç bitkisi olarak kullanılmış, daha sonra Asya’dan Avrupa’ya yayılmıştır. Hindistan’da ise dini ritüellerde ve Ayurveda tıbbında önemli bir yer edinmiştir. Anadolu’da ise kenevir yetiştiriciliğinin M.Ö. 1500’lü yıllarda başladığı bilinmektedir. Arkeolojik kalıntılar, kenevirden üretilmiş kumaşlara tarihin ilk dönemlerinde de rastlandığını göstermektedir.

Kenevir tarihsel olarak en önemli kumaş ham maddelerinden biridir. 

Tekstil Sektöründe Kenevir

Kenevir lifleri tarih boyunca tekstil ürünlerinin temel hammaddelerinden biri olmuştur. 20. yüzyılın başlarına kadar dünya genelindeki tekstil ürünlerinin %80’i kenevirden üretilmiştir. Ancak pamuk liflerinin ve sentetik malzemelerin yaygınlaşmasıyla birlikte kenevirin önemi azalmıştır.

Kenevir, yüksek mukavemet, dayanıklılık ve emicilik sağlayan doğal bir liftir. Yıllık lif verimi oldukça yüksektir. Kenevir 20 °C'de % 65 bağıl nemde % 12, % 95 bağıl nemde ise % 30 nem alır ve bu değerler pamuk ve ketenden çok daha yüksektir.

Pamuk ve sentetik liflerle kıyaslandığında kenevir, çevreci ve dayanıklı bir alternatiftir. Lifleri, boncuklanma (pilling) yapmaz, yüksek mukavemet sağlar ve antialerjik özellikler sunar. Ayrıca UV koruma ve iyi elektrostatik özellikler gibi avantajlar sağlar. Kenevir, spor kıyafetleri ve açık hava ekipmanları gibi dayanıklılık gerektiren ürünlerde de sıkça tercih edilmektedir.

Kenevirin Çevresel Avantajları

Kenevir, yüksek su ve gübre ihtiyacı olmadan yetişebilir, tarım ilaçlarına gereksinim duymaz. Ürün rotasyonunda yabani otları temizleyerek toprağı zenginleştirir. Bu nedenle, organik tarım için ideal bir bitkidir. Ayrıca kenevir bitkisi, topraktan ağır metallerin ve toksik maddelerin temizlenmesinde kullanılan fitoremediasyon için de etkili bir bitkidir.

Kenevirin Üstün Özellikleri

• Oksijen üretimi: Bir dönümlük kenevir, 25 dönümlük orman kadar oksijen üretir.

• Kağıt verimi: Bir dönümlük kenevirden dört dönüm ağaca eş kağıt üretilebilir.

• Geri dönüşüm kapasitesi: Kenevirden üretilen kağıt, 8 kez geri dönüştürülebilirken, ağaç selülozu yalnızca 3 kez dönüştürülebilir.

• Hızlı büyüme: Kenevir 4 ayda hasat edilebilir, oysa çam ağacının yetişkinliğe ulaşması 20-25 yıl alır.

• Radyasyon temizleyici: Kenevir, radyasyon temizleme özelliğine sahiptir.

• Su tasarrufu: Çok az suyla yetişebilir.

• Tarım ilaçlarının azaltılması: Tekstil ürünlerinde yaygın kullanımı, tarım ilacı sektörünü %25 oranında küçültebilir.

• Tekstil ürünleri: İlk kot pantolon ve kanvas kumaşlar kenevirden yapılmıştır.

• Tıbbi kullanımlar: AIDS, kanser, romatizma ve astım gibi 250’den fazla hastalığın tedavisinde kullanılır.

• Yüksek proteinli tohumlar: Kenevir tohumları, nadir yağ asitleri içerir ve yüksek protein değerine sahiptir.

• Biyoyakıt potansiyeli: Kenevir tohumlarından üretilen biyodizel, fosil yakıtlara çevreci bir alternatif olarak görülmektedir.

Kenevirin Kullanım Alanları

• Tıp ve kozmetik: Kenevir yaprakları tıbbi ilaçlarda, kozmetikte sabun ve boya yapımında kullanılır.

• Biyodizel ve yem: Kenevir tohumları biyodizel üretiminde ve hayvan yeminde değerlendirilebilir.

• İnşaat: Kenevir, binaların yalıtımında dayanıklı, esnek ve ucuz bir seçenek olarak kullanılabilir.

• Plastik Alternatifi: Kenevirden üretilen biyoplastikler, geleneksel petrol bazlı plastiklere göre çevreye daha az zarar verir.

Türkiye’de Kenevir Yetiştiriciliği

1930’lardan itibaren esrar karşıtı yasalarla birlikte kenevir üretimi azalmıştır. Türkiye’de geçmişte Amasya, İzmir, Kastamonu, Kayseri, Kütahya, Samsun ve Sivas gibi illerde kenevir tarımı yaygındı. Günümüzde ise Samsun’un Vezirköprü ilçesi ve Kütahya bu üretimin merkezi haline gelmiştir. Son dönemde Türkiye’de kenevir üretimine dair teşvik çalışmaları yeniden gündeme gelmiş ve bu bitkinin ekonomik potansiyeli vurgulanmıştır.

Sonuç

Kenevir, tarımdan tekstile, tıptan çevreye kadar birçok sektörde kullanılabilirliğiyle geleceğin en önemli bitkilerinden biridir. Çevresel sürdürülebilirlik açısından kenevir üretiminin teşvik edilmesi, dünya ekosistemine büyük katkı sağlayabilir.