Kauçuk Ağacı

Kauçuk ağacı. 

Kauçuk ağacı (hevea brasiliensis), sütleğengiller (euphorbiaceae) familyasından gelen amazonlara özgü öz sıvısından kauçuk (lateks) adlı madde elde edilen ağaç türüdür. 

Doğal kauçuk, Güney Amerika'ya özgü bir ağaç olan kauçuk ağacından elde edilir. Brezilya'daki Para limanından dünyaya dağıldığı için Para kauçuk ağacı olarak da bilinen bu ağaç, hızlı büyüyen ve oldukça sağlam bir ağaçtır. Düz bir gövdesi ve kalın, açık kahverengimsi kabuğu vardır. Amazon'daki yağmur ormanlarına benzer özellikler gösteren ve alçak irtifada yer alan ormanlarda yetişen bu ağaç türü doğal ortamında 34 metre yüksekliğe kadar çıkar, ekim alanlarında ise 24 metre yüksekliğe kadar büyür. Diğer ağaçlar, çalılar ve otsu bitkiler de kauçuk üretir, ancak bunlar Hevea Brasiliensis kadar verim sağlamazlar. Hevea Brasiliensis, don görülmeyen, tropik ve subtropik iklimlerin ağacıdır. Bu ağaçların yetişmesi için 26-32 derece sabit sıcaklıklar, yıllık 2.500 milimetre civarı yağış ve yağmurlu geçen bahar ayları gereklidir. Bunun sonucu olarak, ağacın yetiştiği alanlar sınırlıdır. Güneydoğu Asya ve Batı Afrika'da geniş ekim alanları (plantasyon) bulunmaktadır ancak ağacın doğal habitatı olan Brezilya'da ekim alanları tamamen yok olmuştur. 

Kesim ile süt elde etme (Tapping) ve Pıhtılaşma (Koagülasyon) 

Hevea Brasiliensis ağacının kabuğu kısmen kesildiğinde, kesilen kısmın içinden sütlü bir sıvı akar ve kuruduğunda lastikli bir filme dönüşür. Akan süte lateks ismi verilir, lateks sütü yaklaşık 0.5 mikrometre çapında, yüksek moleküler ağırlıklı bir kauçuk polimeri olan cis-poliizopren taneciklerinden oluşur. Bu tanecikli sıvı süspansiyonu % 30 katı kauçuk içerir. Kauçuk ağaçları her iki günde bir kez tap edilir ve her seferinde yaklaşık 50 gram katı kauçuk içeren lateks elde edilir. Standart kesim yöntemi ile ağaç gövdesinin yarısı, kesim için uygun olan en yüksek noktadan başlayarak, 30°'lik bir açıyla, soldan sağa doğru kesilir. Takip eden her kesim bir öncekinin hemen altında yapılır. Kauçuk ağacının plantasyonlardaki ekonomik yaşam süresi, ortalama olarak 32 yıl civarındadır, bunun ilk 7 yılı ağacın olgunlaşması için geçen ve hasat alınmayan süredir, kalan 25 yıl ise üretken fazdır. Ortalama olarak bir hektarlık yani 10 dönümlük alana 375-500 adet ağaç ekilebilir, ortalama olarak 1 hektarlık alandan yılda 1-1,5 ton lateks elde edilir, yani bir kauçuk ağacı yılda yaklaşık 2,5 - 3,5 kg lateks verir. Kauçuk üreticileri için hektar başına ürettikleri lateks miktarı büyük önem taşımaktadır. Dünyanın en büyük doğal kauçuk üreticisi olan Tayland hektar başına yılda 1800 kg lateks üretirken, sırasıyla Vietnam 1720 kg ve Endonezya ise 1080 kg üretmektedir. 

Kauçuk sıvısının işlenmesi 

Ağaçlardan elde edilen lateks toplanır ve lateks veya kauçuk olmak üzere işlenir. Lateks sıvısı, hiçbir işleme tabii olmadan, amonyak eklenerek korunabilir ve lateks konsantresi olarak sıvı halde işlendiği ülkelere taşınabilir. Piyasada satılan lateksin kauçuk oranı (DRC = Dry rubber content) % 60 seviyesindedir, yüksek amonyak veya düşük amonyaklı çeşitleri olabilir. Kauçuk elde etmek için ise, hasat edilen lateksi filtrelemek, suyla seyreltmek ve daha sonra asetik asit veya formik asit gibi maddeler kullanarak pıhtılaşmasını sağlamak gerekir. Bu işlem, ham doğal kauçuğu sıvıdan ayırır ve daha sonra işlenecek katı bir pıhtı yani kütle oluşturur. Bu kütleler ayrıca ağaçtan lateks toplama kaplarında oluşan ve kaplam (cuplump) ismi verilen otomatik pıhtılaşmalardan da oluşabilir. Bu kütleler daha fazla kirlilik seviyesine sahiptir ve bu nedenle düşük kauçuk sınıflarının üretiminde kullanılırlar Dünya genelinde ağaçlardan toplanan doğal kauçuğun yaklaşık % 10'u lateks olarak değerlendirilir, kalanı ise yaprak halinde, krep halinde veya blok halinde işlenen kauçuk ürünlerine dönüştürülür. 

Kauçuk ağacı yetişen ülkeler 

19.yüzyılın sonlarında, dünyadaki kauçuk üretiminin % 99'u Brezilya tarafından yapılıyordu. 1876 yılında İngiliz bir kaşif, Sir Henry Wickham, Hevea Brasiliensis ağacının 70 bin tohumunu Brezilya'dan kaçırarak Londra'ya getirdi. Londra'da Kew Bahçesi'ne ekilen bu tohumlar, daha sonra Sri Lanka, Singapur, Malezya ve Endonezya'daki plantasyonlara gönderildi. Günümüzde, dünyadaki doğal kauçuk üretiminin % 91'i Asya kıtasında gerçekleşiyor, Brezilya ise dünya üretiminin % 1'den az bir kısmını gerçekleştiriyor. Şu an, Asya ve Afrika'da 40'tan fazla ülkede kauçuk üretimi yapılmaktadır: 

Asya: Tayland, Çin, Hindistan, Endonezya, Kamboçya, Malezya, Filipinler, Sri Lanka, Vietnam. 

Afrika: Fil Dişi Sahili, Gana, Kamerun, Liberya, Nijerya, Batı Afrika sahilindeki diğer ülkeler. 

Amerika: Brezilya. 

Kauçuğun özellikleri 

Kauçuk esnek bir maddedir. Isıtılınca yumuşar, 180 °C'de yapışkan hale gelir, 220 °C'de tamamen erir. Bu sıcaklıktan sonra kauçuğun damıtılması başlar. Damıtma ürünü akıcı, yağımsı bir sıvıdır, buna kauçuk yağı denir. Bu yağ kauçuğun çözücüsü olarak kullanılır. Kauçuk havadan oksijen alarak ve ışık etkisiyle eskimeye başlar. Kauçuğun başlangıçta yüzeyi yapışkan olur, sonra sertleşmeye, çatlamaya başlar. Fiziksel özellikleri esneklik, elektrik yalıtkanlığı ve plastik bir durum alabilmesidir. Terebentin, eter, aldehit fenol, anilin, piridin, klorlanmış hidrokarbonlar kauçuğu çözer. Alkol ve ketonlar kauçuğa etki etmezler Doğal kauçuk 3 sene boyunca özelliklerini kaybetmeden depolanabilir. Depolama için en uygun hava sıcaklığı 15 - 30 °C'dir.