 |
| Keten bitkisinin, saplarından elde edilen lifler elbiseye dönüşür. |
Keten lifi (Alm. Flachsfaser, Fr. fibre de lin, İng. flax fiber), Linum usitatissimum bitkisinin gövdesinden elde edilen, havuzlandıktan sonra yaygın olarak giyim ve ev tekstili üretiminde kullanılan liflere denir. Keten bitkisi, ketengiller familyasından keten cinsinin en yaygın türüdür. Keten bitkisi, bitki gövdesinden (sapından) elde edilen liflerin başında gelir.
Keten en eski kültür bitkilerindendir. Mısır'da M.Ö. 4. yüzyılda keten yetiştirildiği, mabetler ve mezarlar üzerine yapılan resimlerden anlaşılmıştır. Keten, 4000-5000 yıldan beri Yakın Doğu ve Akdeniz bölgelerinde lifi ve tohumları için yetiştirilmekte; dünyanın pek çok yerinde üretilmektedir.
Dünya'da keten üretiminde ilk sırayı Rusya, ikinci sırayı Polonya alır. Haziran-Ağustos ayları arasında ipek gibi, mavimsi veya sarı renkli çiçekler açan bir bitkidir. Genellikle tohumu ve lifi için yetiştirilir. 15-60 cm boylanabilir. Tohumu ve lifi için yetiştirilen doğal ve kültür formu bulunur.
Yaprakları sapsız, grimsi-yeşil renkli, dik veya yatık gövde üzerinde sıralanmışlardır. Ketenin kimyasal yapısında; % 80 selüloz, % 3 pektin, % 10 su bulunur. Tohumları % 40-45 yağ içerir ve yağ eldesinde kullanılır. Bu yağ, omega 3 yağ asitleri bakımından zengindir. Bezir yağı olarak bilinen bu yağ boyacılıkta kullanılır. Yağı alınan tohumlardan geriye kalan artıklar küspe, hayvan yemi olarak değerlendirilir.
Keten her çeşit toprakta yetişebilir. Lif ketenleri nemli havayı, yağ ketenleri ise güneşli havayı sever. Anadolu'da keten yazlık ve güzlük olarak ekilmektedir. Kışlık ketenler Ağustos-Eylül, yazlık ketenler ise Mart ve Nisan aylarında ekilir. Lif ketenlerinin uzun boylu olanları makbuldür ve gübreli toprakta yetişir. Yağ ketenleri, iyice olgunlaştıktan sonra toplandığı halde, lif ketenleri olgunlaşmadan toplanır. Keten tohumları kapsülden dövülerek çıkarılır ve elenerek temizlenir. Gövdeler iyice ezilerek içinden lifleri çıkarılır. Demet haline getirilerek havuzlara daldırılır. Bir müddet bekletildikten sonra çıkarılıp kurutulur. Taraklardan geçirilerek düzeltilir ve yumaklar halinde hazırlanır. Türkiye’de ekilen keten düşük kalitededir. Fransız keteni, parlaklığı ile İrlanda keteni ise beyazlığı ile ünlüdür.
Keten lifinin elde edilmesi
İlkbahar ve sonbaharda ekilir. Bir yıllık bir bitkidir. Rutubetli ve soğuk iklim, kumlu ve derin topraklardan hoşlanır. İklime göre haziran ve ağustos aylarında olgunlaşır. Boyu 1-2 m.'ye kadar uzar. Olgunluğa erişen keten bitkisi hasadı, kesilmeden topraktan elle yolunarak veya makinelerle kesilerek yapılır. Kökler bir tarafa, saplar bir tarafa gelmek üzere demetler halinde tarlada kurumaya bırakılır. Üzerindeki yapraklar kuruyup döküldükten sonra kendi sapları ile bağlanarak demet haline getirilir. Kurutulmuş bitkiden lifin elde edilmesi üç aşamada gerçekleşir. Bunlar; çürütme, dövme ve taraklamadır.
Çürütme
Keten liflerini, yapışık olduğu diğer dokulardan ayırt etmek için çürütme işlemi yapılır. Çürütme işlemi üç değişik yönelme yapılmaktadır. Bunlar; çiğ ile çürütme, su ile çürütme ve kimyasal çürütmedir.
- Çiğ ile çürütme
Nem oranı yüksek bölgelerde, keten sapları çayırlar üzerine serilerek nemli havaya bırakılır. Keten saplarının çürümesi mikroorganizmalar yardımı ile olur. Nem etkisi ile üreyen mikroorganizmalar, bu üreme sırasında lif demetlerini odunsu hücrelere bağlayan pektin maddesini eritirler ve lifler birbirinden ayrılır. İşlem 1-1,5 ayda tamamlanır. Bu yöntemle çok yumuşak lifler elde edilir.
- Su ile çürütme
Kurak bölgelerde keten sapları akarsu veya havuzlar içinde yapılır. Sıcak sularda mikroorganizmalar çabuk ürediği için işlem kısa sürer. Akarsularda 1-5 haftada işlem tamamlanır. Durgun sularda, havuzda veya fabrikada özel havuzlarda ise su daha çok ve kısa sürede ısındığı için 4–6 günde çürütme işlemi tamamlanır. Çürütme işleminde dikkat edilecek husus, havuzlamayı ve sıcaklığı kontrol altında tutmaktır. Aksi halde mikroorganizmalar, dış pektini parçaladıktan sonra iç pektini de eritmeye başlar, lif demetini de parçalar ve tek tek hücrelere ayrılırlar. Buna ketenin pamuklaşması veya kotonize olması denir. Bu durumda ketenin kalitesi düşer.
- Kimyasal çürütme
Keten sapları % 3’lük HCl ile havuzlarda 2–3 gün süre ile bekletilir. Daha sonra yıkanıp nötralize edilir. Diğer çürütme yöntemlerinden daha çabuktur fakat daha düşük kalitede lifler elde edilir.
Dövme
Çürütme işlemi bittikten sonra, demetler dikine sıralanarak açık havada veya güneşsiz yerde kurutulur. Kurumuş saplar önce tokmakla dövülür. Sonra manganezlerde kırılır. Manganezler bu iş için yapılmış küt ağızlı bir bıçaktan ibarettir. Manganezde odunsu hücrelerin bulunduğu sap kısımları parçalanarak dökülür.
Taraklama
Keten lifleri üzerinde kalmış olan odunsu parçaları uzaklaştırmak için önce çırpılır. Manganezde kırılan odunsu yapının temizlenmesi de çivili yapıdan oluşan taraklarla temizlenir. Daha sonra uzun ve kısa lifleri birbirinden ayırmak ve lifleri düzgünleştirmek için taraklanır. Geriye lif demeti kalır. Demet biçimine getirilerek balyalanıp, piyasaya sürülür. Düşük kaliteli lifler, asit, baz veya sabun çözeltileri kullanılarak katolize edilir. Katolize edilmiş lifler genellikle pamukla karıştırılarak kullanılır.
Keten fiziksel yapısı ve özellikleri
Keten bitkisinin gövdesi incelendiğinde, kabuğun altında demetler halinde, gövdeye sağlamlık veren lifler bulunduğu görülür. Keten lifi, mikroskop altında görünüşü, köşeli lif hücrelerinin odacıklar halinde gövdeyi çevirdiği görülür. En dışta ince bir tabaka halinde yağ ve vakslar bulunur. Lif kalınlığı 0,014–0,025 mm arasındadır. Lif demetinin uzunluğu 30-90 cm arasındadır. Tek lifin uzunluğu ise 7–8 cm arasındadır. Keten sarımtırak beyaz renkte, hafif mavimsidir. Ketenin, uzun ve ince olanı tercih edilir. Keten kopma dayanımı: 0.54 N/tex, Kopma anında uzaması; kuru iken % 1,8 yaş iken ise % 2,2’dir. Islakken dayanıklılığı % 20 daha fazladır. Ketenin yoğunluğu (Özgül ağırlığı) 1,50 g/cm³'tür. Başlangıç Modülü: 18.00 N/tex, Relatif yaş dayanımı % 130-140 aralığındadır.
Keten kimyasal yapısı ve özellikleri
Keten lifleri, kimyasal reaktiflere karşı pamuk lifinin göstermiş olduğu özellikleri gösterir. Kaynar su, güneş ve deterjandan fazla etkilenmez, Nem çekme özelliği pamuktan iyidir. Bu nedenle ticarette en fazla % 18 nem kabul edilir. Bu nemi taşıdığı halde bile kuru hissi verir, 120 °C'nin üstündeki sıcaklıklarda bozulur, Uzun süre güneş ışığında maruz kaldığında dayanıklılığında azalma görülür, Kullanım alanları, Genellikle serin tutması açısından yazlık dış giyimde kullanılır. Gömlek, ceket, pantolon vs. ev tekstilinde; sofra takımı, süs eşyaları, yatak takımları vs. bunların yanı sıra su tesisatlarında lif olarak, halat yapımı ve kaliteli kâğıt yapımında kullanılır.
15 yorum:
keten pantolon ve gömlekler daha çabuk yıpranıyo sanki..
keten lifleri serttir ve ketende ruslar iyidir diye duymuştum, keten nedir, ne değildir, keten fiziksel ve kimyasal özellikleri güzel
keten bahar ve yaz mevsiminde vazgeçilmezim, püfür püfür giyilir
hazır giyim, takım elbiseler, casual elbiseler, etekler, gömlekler, ev ve ticari mobilya ürünleri, masa örtüleri, bulaşık havluları, yatak çarşafları, duvar kağıtları, duvar kaplayıcıları, pencere uygulamaları vb. kullanımları yanısıra endüstriyel ürünler, bavul, branda bezi ve pamuk ile karışım oluşturarak üretilen tekstil malzemeleri yapımında yaygın olarak kullanılır
ketengillerden, çiçekleri gözalıcı, mavi renkte ve beş taçyapraklı, lifleri kumaş yapımında kullanılan otsu bir bitki ve bu bitkinin liflerinden dokunmuş kumaş veya elde edilen iplik.
Keten kumaşın nem çekme özelliği yüksektir. Bu sebeple banyo ürünlerinde sıkça kullanılır. En bilinen özelliklerinden biri de çabuk kırışmasıdır. Keten kıyafetlerin kullanımı bu sebeple rahat değildir.
Keten kumaşlar nasıl ve neyden yapılır:
Teknik olarak, keten bir otsu bir bitkidir. Keten kumaş, keten bitkisinin saplarının içinde yetişen selüloz liflerinden veya insanlık tarihinde en eski ekilen bitkilerden biri olan Linum usitatissimum'dan yapılır.
Keten bir yıllık bitkidir, bu sadece bir yetiştirme mevsimi, yılı için geçerlidir. Tohum ekiminden yaklaşık yüz gün içinde hasat edilmeye hazırdır. Hava özellikle sıcak ve kuru olmadığı sürece keten, bu süre zarfında az sulama ya da dikkat ister. Nadir durumlarda, çiçekler kırmızıya kadar çiçek açar; keten bitkisi parlak mavimsi yeşil yapraklar ve soluk mavi çiçeklerle birlikte yaklaşık olarak üç veya dört metre boyunda büyür.
Ketenlerin Fiziksel Özellikleri:
Liflerin fiziksel özellikleri aşağıda verilmiştir:
Çekme Dayanımı: Keten güçlü bir elyaftır. 5.5 ila 6.5 gm/den mukavemetine sahiptir. Mukavemeti pamuk lifinden daha büyüktür.
Kopma uzaması: Keten kolayca kopmaz. % 2,7 ila 3,5'lik bir kopma uzamasına sahiptir.
Renk: Keten lifinin rengi sarımsıdan griye kadar değişir.
Uzunluk: keten lifleri ortalama 18-30 inç uzunluğundadır.
Parlaklık ve görünüm: Pamuk lifinden daha parlaktır ve hafifçe pırıl pırıltır.
Elastik İyileştirme: Keten lifi pamuk elyafı gibi elastik geri kazanım özelliklerine sahip değildir.
Özgül Ağırlık: Linen lifinin özgül ağırlığı 1.50'dir.
Nem Gideri (MR%): Standart nem geri kazanım oranı% 10 ila % 12'dir.
Esneklik: keten lifinin esnekliği çok azdır.
Isı Etkisi: Keten, ısı ile bozunmaya karşı mükemmel dirence sahiptir. Pamuk lifine göre ısıdan daha az etkilenir.
Güneş Işığının Etkisi: Keten elyaf güneş ışığı tarafından etkilenmez, diğer tekstil elyafları gibi. Güneş ışığından korumak için yeterli kabiliyete sahiptir ve sıklıkla yazlık elbise yapımında kullanılır.
Ketenin Kimyasal Özellikleri:
Keten doğal bir selülozik lif ve bazı kimyasal özelliklere sahiptir. Keten lifinin kimyasal özellikleri aşağıda verilmiştir:
Asit Etkisi: Keten lifi oldukça yoğunlaştırılmış asitlerle hasar görür ancak düşük yoğunluklu asitler, asit uygulamasından hemen sonra yıkansa da etkilenmez.
Alkalilerin Etkileri: Keten, alkalilere karşı mükemmel bir dirence sahiptir. Güçlü alkalilerden etkilenmez.
Ağartıcı Maddelerin Etkileri: Serin klor ve hipo-klor ağartma maddesi keten lif özelliklerini etkilemez.
Organik Çözücünün Etkisi: Keten lifi normal temizleme solventlerine karşı yüksek dirençlidir.
Mikroorganizmanın Etkisi: Keten lifi mantar ve bakteriler tarafından etkilenir ve zarar görürü. Küfler ve bakteriler sıcak ve nemli koşullar altında keten üzerinde gelişirler. Belli türde kimyasallarla işleme alınarak korunabilirler. Bakır Nepthenate bu kimyasallardan biridir.
Böceklerin Etkileri: Keten lifi güveler veya böcekler tarafından saldırıya uğramaz.
Boyalar: Keteler boya için yapısı çok uygun değildir. Fakat direkt boyalar ile boyayabilir
Keten bir gövde lifi olduğundan, genellikle kabuk ve iç doku arasındaki gövdenin dış kısımlarından elde edilir ve havuzlama işlemi ile kullanılır hale gelir. Havuzlama, liflerin lif olmayan dokulardan biyokimyasal olarak ayrılmasıdır.
Keten kumaşı özellikleri: Havayı saklı tutmaması sebebi ile serin tutma özelliği bulunmaktadır. Bu nedenle yaz aylarında özellikle tercih edilen bir kumaş türüdür. Ketenli dokumalar oldukça dayanıklı ve emici yapıdadırlar.
keten neyden yapılıyor, keten neyden yapılır sorusuna cevap olarak aradğım cevabı buldum keten, keten adlı bir çalı bitkisi veya keten denen ot gibi bitkinin saplarından yapılıyor, bu ketenler dayanıklı tesisat işlerinden tutun da elbise yapımına kadar pek çok yerde kullanılıyor.
keten nedir ne işe yarar anlatan bir yazı olmuş
medieval dynasty keten sapı nedir medieval dynasty flax stalk nedir araması beni buraya getirdi. keten sapından elbise yapılıyor bu ortaçağda da böyleydi günümüzde de keten sapı elbise ham maddesidir
keten bitkisinin neresinden lif elde edilir sorusuna yukarıda sap olarak cevap verilmiş
Yorum Gönder