Jet Boyama Makinesi (Çektirme Yöntemi)

Jet Boyama Makinesi. 

Jet boyama makinesi (Alm. Düsenfärbemaschine, Fr. machine de teinture à jet, İng. jet dyeing machine), tekstil terbiyesinde gittikçe daralan bir yapıya sahip düze yardımıyla, hem işlem çözeltisinin hem de kumaşın devingen olduğu makinedir. 

Çalışma Prensibi 

Jet kumaş boyama makineleri çektirme yöntemi ile kesikli (diskontinü) olarak çalışan, yüksek sıcaklık ve basınç altında tüp veya halat şeklinde örme ve dokuma kumaş boyayabilen makinelerdir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan makinelerdir. Bu makineler pamuk, viskon, sentetik ve bunların karışımı (pamuk/polyester, pamuk/polyamid, viskon/polyester gibi) kumaşların boyanmasında ve ön işlemlerinde kullanılır. 1400 dereceyeye kadar sıcaklık elde edilebilir. Flotte oranı 1:5-1:20 arasındadır. Hem materyalin hem de flottenin aynı anda sirküle olduğu makine tipidir. Asıl kumaş hareketini düzelerden basınçla püskürtülen flotte yapar ve sevk silindiri (haspel) de bunu destekler. Günümüzde kumaş hareketinin hava basıncı ilavesiyle desteklenmesi yöntemiyle çalışan makineler az da olsa kullanılmaktadır. Düze ve taşıma borusu materyalin taşınmasının yanında, kumaşı flotteyle temas ettirerek boya kırıkları ve abrajı önler. Çift düze ile çalışan jet boyama makineleri de vardır. Çalışma şekli şöyledir: Boyama halat veya tüp hâlinde yapılır. Makinede hem flotte hem de halat hâlindeki kumaş büyük bir hızla sirküle edilir. Kumaşın tümünün makine içerisinde her iki dakikada, bir tam devir yapması gerekir. Basınç altındaki kumaş düzeye (daralan kısma) geldiğinde hızlanır ve kumaşı da beraberinde sürükler (Burada kullanılan düzenin görevi hem flottenin sirkülasyonu hem de kumaşın taşınmasını sağlamaktır.). Böylece flottenin kumaşa nüfuzu da artar. Sonuçta düzgün bir boyama elde edilir. Kumaş hızı 400-700 m/dakika civarındadır. Kumaş kendiliğinden hareket ettiğinden kırışıklık meydana gelme ihtimali azdır. Jet boyama makineleri 1-6 bölmeden oluşabilir. Her bir bölmenin kumaş kapasitesi materyal cinsine göre ve makineye göre değişmekte ise de polyester için 90/120 kg, pamuk için 100/150 kg’dır. Böylece kumaş boyama kapasitesi 900 kg'a kadar çıkabilmektedir. Günümüzde bu kapasite 1800 kg seviyesine artırılmaktadır. Jet boyama makinesi ile tam dolu veya yarı dolu flotte ile çalışmak mümkündür. Ancak yarı dolu flotte ile çalışırken maliyet çok yükselir. Tam dolu jet boyama makinelerinde flotte orananı yüksek, hızı düşüktür. Makine tam dolu kullanıldığında içinde hava kalmadığı için köpürme meydana gelmez. Dolayısıyla ayrıca köpük önleyici kullanmaya gerek kalmaz. Yarı dolu jet boyama makinelerinde yüksek flotte püskürtme hızı ve düşük flotte oranı ile çalışılır. Flotte hızının yüksek olması nedeniyle köpürme olması, bu tip jetlerin dezavantajıdır. Çünkü optik okuyucu kısım köpükten dolayı kapanabileği için kumaşın haspele sarılması durumunda makinenin uyarı sistemi devreye girmeyebilir. Ayrıca fazla köpük oluşumundan dolayı boya lekeleri oluşabilir. Makine teknolojisinin gelişmesi ile jet boyama makinelerinde de gelişmeler olmuştur. Flotte oranları düşürülerek su tasarrufu sağlayan, boyanacak kumaş özelliklerine göre düze çapları ayarlanılabilen flotte püskürtme basıncı otomatik ayarlanabilen jet boyama makineleri gelişen teknolojiyle beraber günümüzde kullanılmaktadır. 

Makinenin Kısımları 

Jet boyama makineleri flottenin makine içindeki miktarına, kumaşın hareket şekline ve makine yapısına göre farklı firmalar tarafından üretilmektedir. Amaç daha kısa süre ve flotte oranında, kumaşa en az veya hiç hasar vermeden ekonomik olarak düzgün boyama yapmaktır. Makine üretici firmalar farklı yapıda ve çalışma sistemine sahip jet boyama makineleri yapsalar da kısımlarında büyük farklılıklar oluşmamaktadır. Genel olarak jet boyama makineleri şu ana bölümlerden oluşmaktadır: Boyar madde - kimyasal madde hazırlama ve ilave tankı, Sıcaklık değiştirici (eşanjör), Gövde, Düze (jet), Sirkülasyon pompası, Haspel, Filtre, Kumaş yükleme ve boşaltma aparatı 

Boyar Madde - Kimyasal Madde Hazırlama ve İlave Tankı 

İlave tankı boyar madde ve diğer kimyasalların makine ve hazırlama tankı içerisine dozajı için kullanılır. Tankın içinde endirekt ısıtma sistemi ile flotteye ilave edilecek maddeler ısıtılır ve mikser yardımı ile karıştırılarak makineye pompalanır. Boyar madde ve kimyasal maddeler, boya mutfağında hazırlanıp bilgisayar sistemi ve dozaj pompaları yardımıyla da makinelere ilave yapılabilir. Makinelerin genellikle iki adet ilave tankı vardır. Hazırlama tankı, makinedeki banyonun boşaltılması sırasında ilave edilecek banyonun hazırlanıp vakit kaybı olmadan anında sevkini sağlar. Belirlenen sıcaklığı temin eder. 

Jet Boyama Makinesi 

Sıcaklık Değiştirici (Eşanjör) 

Sirküle eden flottenin hızlı ısınmasını ve soğutulmasını sağlar. Makinenin üzerinde-yanında, dikey veya yatay olarak bulunur. İçerisinde 2 bölme vardır. Flotte ve buhar ayrı olarak geçmektedir. Birbirine endirekt olarak temas eder. Isıtma hızı, buhar ile suyun temas ettiği yüzeyin büyüklüğüne ve buharın sıcaklığına göre değişir. 

Gövde

Düzeden geçen kumaşın daha sonraki turlar için banyo içerisinde beklediği kısımdır. O veya J şeklinde olabilir. Burada dizayn ve sürtünme önemlidir. Çünkü gövde çapı büyüdükçe kumaşta kırık oluşma riski azalır. Sürtünme kuvveti az olursa gövde içine yığılan kumaşta abrajlı boyamaya sebep olan düğümlenme meydana gelmez. 

Düze (Jet) 

Kumaşın ve flottenin bağlantı zamanının gerçekleştiği ve her ikisinin de hareketli olduğu boyama işleminin meydana geldiği kısımdır. Makinelerde tek veya çift düze olabilir. Düze basıncı ve kumaş hızı gibi boyama için önemli ayarların yapıldığı alandır. Düze çapı değişken olduğu gibi sabit de olabilmekdedir. Düze çapı, boyanacak kumaş cinsi ve gramajı ile ayarlanır. Sentetik ve hafif gramajlı kumaşlar için düze çapı dar, 100 - 150 g/m² gramajlı sentetik - karışım - doğal lifler için orta yani 12 cm çapında, ağır gramajlı (150 - 900 g/ m2) kumaşlar için 16 cm’ye kadar çapı olan düzeler kullanılır. Düze içindeki flotte basıncı, düze çapı ve pompa hızı ile ayarlanır. Sentetik ve düşük gramajlı kumaşlar boyanıyorsa düze basıncı yüksek, doğal ve düşük gramajlı kumaş boyanıyorsa düze basıncının düşük olması gerekir. Çünkü doğal lifler fiziksel etki karşısında daha çabuk yıpranmaktadır. 

Sirkülasyon Pompası 

Flottenin devridaimini sağlayan kısımdır. Pompa hızı ve devri flotte hareketliliğini dolayısı ile boyar maddenin elyafa çekiş hızı ve boyanacak kumaş cinsi gibi faktörleri doğrudan etkiler. Sirkülasyon pompasının hızı haspel ile uyumlu olmalıdır. Haspel ile sirkülasyon pompasının hızının uyumlu olmaması, kumaşın gerilmesi ve haspele sarılması gibi sakıncalara sebep olur. 

Haspel 

Düze ile beraber kumaşın makine içindeki hareketini sağlayan kısma haspel ya da çıkrık adı verilir. Haspel kumaşın daha az gerilimle karşılaşıp yıpranmaması için kumaş düzeye gelmeden kumaşın hareketini sağlar. Kumaşın makine içerisinde dakikada atacağı tur sayısı haspel, sirkülasyon pompası ve düzenin hızı ile ayarlanır. Kumaşın dakikada attığı tur sayısı elyafın cinsine, boyar maddeyi çekiş hızına ve metraja göre değişir (40/450 m/dk.). Örneğin, sentetik kumaşlarda 400 m/dk. olabilir. Kumaş makinede 1,5 dakikada 1 tur dönebilir. 

Filtre 

Sirküle eden flottenin etkin filtrasyonu büyük, yüzey alanı özel konik şekilli bir sepet tipi filtre ile sağlanır. Bu kısım, kumaştan dökülen tüy ve elyafın işlem sırasında etkili bir biçimde toplanmasını temin eder. 

Kumaş Yükleme Boşaltma Aparatı 

Kumaşın makineye girişinde ve çıkışında hareket ve yön veren kısımdır.