Kastamonu Taş Baskı

Taş baskı işlemi. 

Taş baskı, düz beyaz patiska bez üzerine, ıhlamur ağacı üzerine elle oyma veya kabartma olarak yapılmış bitkisel, geometrik motif işli, değişik boyutlardaki ahşap kalıpların, özel hazırlanmış tek renkli boyaya batırılıp basılması suretiyle meydana getirilmektedir. Kastamonu Merkez ve Daday, Devrekani ilçelerinde yapılmış olan bölgeye has önemli ürünlerden biridir. Beyaz bez Üzerinde siyah olarak meydana getirilmiş olan sini bezi, sofra örtüsü, masa örtüsü, kadın baş örtüsü olarak kullanılmıştır. Son yıllarda Kastamonu'nun en sevilen hediyelik eşyası olan sini bezine değişik uyarlamalar yapılarak, etek, perde, örtü olarak kullanıldığı görülmektedir. 

Kastamonu, Osmanlı döneminde kültür ve sanat merkezi olması sebebiyle Türk el sanatının çok zengin örneklerine sahip olan bir il olup dokumacılık ve yazmacılıkta çok eski bir geçmişe sahiptir. 17. yüzyılda Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Kastamonu kumaşlarının meşhur olduğundan bahsederek bez dokuma tarihine ışık tutmuştur. 

Kastamonu taş baskı dokuması, Kastamonu’da çirişli ip kullanılarak üretilen dokuma üzerine boya, fırça ve oyulmuş ahşap kalıplarla desenlerin çizilmesi veya basılması suretiyle meydana getirilir. Taş baskı, taş ile yapılan bir baskı değildir. Kumaşın üzerine baskı yapılırken kullanılan kalıpların işlem sırasında boyana boyana zamanla taş şeklinde görünüme sahip olmaları nedeniyle bu ismi almıştır. Unutulmaya yüz tutmak üzereyken 1900'lü yılların sonlarında tekrar kendini göstermeye başlayan taş baskı Kastamonu’da açılan kurslarla yeni ustalar kazanmıştır. 

Üretim Metodu: 

Kastamonu’da üretilen dokumalarda pamuk ipliğini sağlamlaştırmak için çirişli ip kullanılır. Çirişli ip, pamuk ipliğinin hamurlu suya bastırılmasının ardından masuraya sarılarak kurutulması ile oluşturulur ve sonrasında tezgâhlarda dokunur. Hamurlu su; un, su ve tuz karışımı ile elde edilen sıvıdır. 

Taş baskı işleminde öncelikle kök boya karışımları ile birlikte içine farklı karışımlar eklenen ağaçtan yapılmış teknelere boyalar hazırlanır. Masa üzerine serilmiş keçenin üzerine önceden yıkanmamış örtü düz bir şekilde serilir. Bu örtü üzerine ıhlamur ağacından yapılan kalıplardan farklı çeşitler kullanılarak baskı işlemi gerçekleştirilir. Baskı işlemi başta açık yeşil olup kurudukça siyahlaşır. Siyahlaşan ve kuruduğundan emin olunan örtü iki gün sonra yıkanır ve kullanıma hazır hale gelir. Kastamonu taş baskı dokuması üretiminde “Serigrafi” tekniği kullanılmaz. Son yıllarda Kastamonu taş baskı dokumalarından mutfak önlükleri, çantalar, sehpa ve masa örtüleri gibi ürünler yapılmaya başlamıştır. 

Taş baskı tekniği. 

Kastamonu taş baskı dokumasında kullanılan araçlar; boya tablası, boya kabı, fırça (boya yedirme), temizleme fırçası, baskı masası, boya karıştırıcı ve ağaç kalıplardır. 

Kalıplar genellikle kuru ıhlamur ağacından oyulur. Ihlamur ağacı, yumuşak, kolay oyulabilir, dayanaklı, iyi boya tutan bir ağaç cinsi olduğu için kalıp hazırlamaya çok uygundur. Ihlamur ağacının, budaklı, yarık ve yaş olmaması gereklidir. Kalıplar desenlemede kullanılır. Kastamonu taş baskı dokumasının kendine has baskı desenleri vardır. Bu desenler keklik, buğday başağı, geyik, çaydanlık, yürek, yazma, koyungözü vb.’dir. 

Boya Tablası: 4 köşeli, ahşap kasnağa vinleks gerilerek hazırlanmış 4 cm yüksekliğinde kap, kalıba boya yedirmek için kullanılır, boya önce boya tablasına fırça ile verilerek kullanılır. 

Boya Kabı: İçerisine hazırlanmış boyaların konulduğu ağzı kapanabilen, geniş ağızlı plastik kaptır. 

Boya Yedirme Fırçası: Kıldan yapılmış yumuşak uçlu geniş ağızlı sık fırçadır. Boya kabında boya alarak boya tablasına boya yedirmek için kullanılır. 

Temizleme Fırçası: Sert uçlu ayakkabı fırçasıdır. Baskı kalıbını temizlemek için kullanılır. 

Baskı Masası: Üzeri keçe ve battaniye ile kaplanmış büyük masa, düzenek ile yan yana yerleştirilir. Üzerinde kalıp yapılır. 

Tahta Baskıda Kullanılan Boyalar: Boya olarak eskiden sadece bitkisel boya kullanılmasına karşın bugün bitkisel ve kimyasal boyalar kullanılır. 

Doğal Boyalar: Tabiattaki renklerini tam yansıttığı ve renklerinin çabuk solmadığı için tercih edilen boya türüdür. 

Bitkisel Boyalar: Bu boyalara kök boyalarda denilir. Bazı bitkilerin değişik yerlerinde, çiçek, yaprak, kabuk, odun veya kök yosun olabilir. Renkli bez dokusunda kullanılan iplikler kestane ağacı, armut ağacı gibi ağaçların köklerinin veya ceviz kabuğu, soğan kabuğu gibi kabukların kaynatılması ile boyanır, renk karışımlarını elde etmek için kullanılan diğer maddeler ise kireç, siyah mazı, beyaz mazı, sumak yaprağı gibi bitkilerdir. Bu boyalar, suni anilin ve alizarin boyalarla yapılanlardan daha makbuldür. 

Anilin Boyalar: Günümüzde maden kömürü katranının damıtılması ile elde edilen boya türüdür.