 |
| Beledi dokuma kumaş. |
Beledi dokuması; çözgü malzemesi pamuk ve atkı malzemesi pamuk, yün, ipek kullanılarak bezayağı, dimi ve çift katlı dokuma örgüleri ile dokunmaktadır. Kamçılı tezgâhtan geliştirilmiş kendine özel sistemli Beledi tezgâhında dokunan ve geometrik motiflerle desenlenmiş karakteristik bir geleneksel dokumadır. Beledi Dokuması, Konya’da "Veledi/Velidi", diğer yerlerde ise "Karaoğlan Dimisi" adıyla da bilinmektedir. Beledi dokumalarının en önemli örnekleri esnaf bayraklarıdır. Beledi Dokuması, siyah, doğal beyaz doğal pamuk, yün ve ipek rengi, kırmızı, sarı, koyu mavi, yeşil renkte iplikler kullanılarak dokunmaktadır. Geometrik motifler kullanılmıştır. Beledi dokumalarının desen çeşitlerinin bilinen isimleri; Bademli, sepet, düzbastı, kelebek, hebib döşeği, altıparmak, evsat, aynalı, yıldızlı, celep işi, kutulu ve Tire işi’dir. Bazı Beledi Dokuması örneklerinde ibrik, hat/eski yazı ve cami gibi motifler işlenmiştir.
Beledi dokuması en eski pamuklu dokumalarımızdan biridir. Temelleri 16. yüzyıla kadar dayanmaktadır. Tarihi kayıtlarda bu dokuma türüne Tire ve Bursa’da rastlanmaktadır. 1908 tarihli Aydın Vilayeti Salnamesi’ne göre Tire’de 60 el tezgahı bulunmaktadır. Tire’de işlenen beledi dokumasından perdelik, döşemelik, yatak ve yorganlıklar bölgenin gereksinimini karşıladığı gibi, bir kısmı da ihraç edilmiştir. Yıllar geçtikçe tezgah sayısı azalmıştır. Günümüzde bu el sanatını sadece Saim Bayrı ve Ethem Tıpırdık sürdürülmektedir. Beledi dokumaları 24 çerçeveye, 16 ya da 13 pedalla kumanda edilebilen tezgahlarda dokunmaktadır. Bu tezgahlarda ortaya çıkan dokuma, çift katlı ve çok dayanıklı bir dokuma cinsidir. Zemin renkleri isteğe göre yeşil, kırmızı ve koyu mavi, motif renkleri ise beyaz ve sarıdır. Desenler bademli, kelebek, hebib döşeği, evsat, altıparmak, düzbastı, sepet gibi isimler alır. Dokumaların eni genelde 60 cm uzunluğundadır. "Orta" ve "ala" olmak üzere iki çeşidi bulunur. Orta dokumalarda ipek çok az kullanılır, döşemelik yorgan ve döşek yüzü olarak da bu tip dokumalar tercih edilir. Ala tipi dokumalarda ipek olup perdelik yapılır.
Beledi Dokuması / Karaoğlan Dimisi, Türkiye’nin önemli ve kökeni en eski dokumaları arasındadır. 16. yüzyıl Osmanlı kaynaklarında Beledi adına sıkça rastlanılmaktadır. Osmanlı döneminde İzmir’in Tire ve Urla ilçeleri, Manisa, Konya, Bursa ve İstanbul; Beledi dokumasının dokunduğu önemli yerler olmuştur. Konya’da dokunmuş Beledi Dokumaları ise yörede Veledi/Velidi olarak adlandırılmıştır. Beledi, Selçuklu döneminde özellikle Konya’da ve Osmanlı döneminde ise çeşitli yerlerde dokunmuştur. Hacı Bayram-ı Veli, Mevlana Celaleddin-i Rumi ve Üftade Hazretlerinin kıyafetleri ve dergâh eşyaları arasında Beledi Dokumaları bulunmuştur. Celvetiye Derhahı’nı kuran Mehmed Muhyiddin Üftade Hazretleri’nin (Ö.1580) dergahındaki şahsi eşyaları arasında bir sandık içinde pamuk malzemeli mavi beyaz renkli Beledi dokumaları bulunmuştur. Kumaşlardan biri mavi zemin üzerine beyaz renkli ve Selçuklu Kubadabad Sarayı duvar kaplamalarında kullanılan sekizgen çiniler arasında bulunan haçvari/dört yön desenindedir. Ayrıca Kenan Özbel’in kumaş koleksiyonunda da Beledi dokumaları vardır.
Beledi Dokuması, Selçuklu döneminde Konya'da, Osmanlı döneminde İzmir'in Tire-Urla ilçelerinde, Manisa, Konya, Bursa ve İstanbul’da üretilmiştir. Hacı Bayram-ı Veli, Mevlana Celaleddin-i Rumi ve Üftade Hazretlerinin kıyafetleri ve dergâh eşyaları arasında bu dokumalar bulunmuştur.
En yaygın olarak İzmir-Tire, İzmir-Urla, İzmir, Bursa, İstanbul, Manisa, Konya, Diyarbakır, Amasya-Merzifon, Aydın-Nazilli’de dokunmuştur. Beledi Dokuması, ahi/esnaf bayrakları, perde, minder, yastık yüzü, sedir/divan örtüsü, yatak örtüsü, ayrıca Osmanlı döneminde yeniçeri gömleği olan iç zıbınlıklarında kullanılmıştır. Günümüzde Beledi Dokumasının son ustası, İzmir ili Tire ilçesinde yaşayan, meraklılarına ve yakınlarına Beledi Dokumasını öğretmiş olan 87 yaşındaki Saim Bayrı’dır.
0 yorum:
Yorum Gönder