İplik Hata Kontrolü

Pamuk iplik üretimi. 

Hata Kontrolünün Amacı 
İplik fabrikalarının adedi ve üretim kapasitesi artıkça iplik satışlarında kalite her geçen gün daha fazla önem kazanmaktadır. Ring iplik makinesinin görevi fitile çekim uygulayarak inceltip iplik numarası vermek, ipliği büküp sarmak ring iplik makinesinin görevidir. Ring iplik makinesinde bu görevleri yerine getiren iş organları: besleme ve çekim kısmı, iğler, bilezik ve kopçadan oluşmaktadır. Besleme çekim kısmında çekim işlemiyle inceltilen fitil, kopça ile büküm kazandırılarak bilezik yardımıyla iğ üzerindeki kopslara iplik hâlinde sarılır. İplik kopuşlarının büyük çoğunluğu yukarıda bahsedilen iş organlarında çıkmaktadır. Günümüzde iplik düzgünlüğüne verilen önem düşünülecek olursa ring iplik makinesindeki iplik kopuşlarının minimuma indirilmesi gerektiği kaçınılmazdır. İşletmelerde sürekli karşılaşılan; kârı azaltan ve maliyetleri yükselten, iplik kopuşlarına neden olan hatalar aşağıda sınıflandırılmıştır. 

İplik Hataları Nelerdir 

Genel olarak iplikte oluşan başlıca hatalar: ince yer, kalın yer, neps, balık, çift ipliktir, Büküm düzgünsüzlükleri, aşırı tüylü iplik, iplik üzerindeki yabancı madde miktarı, iplik üzerindeki parafin miktarının homojen olmaması, lot düzgünsüzlüğü (harman reçetesinde belirlenen liflerden hariç liflerin harmana karışması) diğer önlenmesi gereken durumlardır. 

İplik Hatalarının Oluşum Nedenleri ve Ring İplik Makinesinde Görülen Başlıca İplik Hataları: 

Hammaddeden kaynaklanan hatalar 
Sağlam bir iplik sağlam pamuk elyafından yapılacağı için ring iplik makinesinde pamuğun uzunluk, incelik ve mukavemeti kopuşların azalması açısından çok önemlidir. 

Uzunluk 
Uzunluk, tekstil liflerinin en önemli fiziksel özelliklerinden biridir. Pamuk gibi doğal liflerde kalıtsal bir özellik olmakla birlikte bir dereceye kadar çevre şartlarının etkisinde de kalan bu özellik lif kalitesini dolayısıyla iplik kalitesini etkiler. Lif uzunluğu, pamuğun tekstil endüstrisinde hangi amaçla kullanılabileceği hakkında bilgi verir. Aynı numarada uzun elyaf, daha muntazam ve mukavemeti yüksek iplik olur. Lif uzunluğunun uygulanan eğirme yöntemlerine göre kaliteye etki dereceleri de değişmektedir. Lif uzunluğu karde ve penye iplikçiliğinde % 35 oranında kaliteyi etkilemektedir. Lif uzunluğu genel olarak iplik düzgünsüzlüğü, iplik mukavemeti, makine ayarları vb. faktörlere etki eder. Bir elyaftan eğrilebilecek en ince iplik sınırı özellikle elyaf inceliği ile sınırlandırılmıştır. Elyaf inceldikçe kesitteki minimum elyaf sayısı artar ve ipliğin eğrilebilmesine imkân tanıyan iplik mukavemeti sağlanmış olur. Bunun yanı sıra kısa elyaf yüzdesi de önemlidir. 

Kısa elyafın neden olduğu iplik hataları 

- İplik kopuş sayısı artışı, 

- İplik mukavemetinde azalma, 

- İplikte neps oluşumu, 

- İplik düzgünsüzlüğünde artış, 

- Tüylülükte artış, 

- Telef miktarında artış, 

- Uçucu elyaf miktarındaki artış, 

- Makinelerde çabuk tozlanma, 

- Klima tesisatında zorlanma ve elektrik tüketiminin artması olarak özetlenebilir. 

İplik oluşumu sırasında elyaf kırılmasının az olması için makine ayarlarının elyaf uzunluk değişimlerine göre yapılması gerekmektedir. Bir pamuğun uzunluğu arttıkça ve inceldikçe iplik kopuş frekansı düşer ve eğirme potansiyeli yükselir. 

İncelik 

İncelik, direk olgunlukla ilgilidir ve pamuğun yetiştirme şartlarından, hasat zamanından büyük ölçüde etkilenir. Pamuklarda uzunluk arttıkça incelik azalır. Genellikle ince liflerden ince iplikler elde edilir. Pamuklarda incelik, uzunluk gibi kalıtsal bir özelliktir. Boyama karakteristiklerini ve neps teşekkülünü etkiler. Ring eğirmede çok düşük mikronerli pamuklardan kaçınılmalıdır. Ring eğirmelerde düşük mikronerli lifler, aşırı lif kırılmalarına, fazla neps oluşumuna, kötü iplik görünümüne ve boyama zorluklarına yol açar. Çok düşük mikronerli lifler ise üretim esnasında yapışmalara, düşük üretime ve aşırı telefe yol açar. Ancak ince iplik üretiminde, kesite giren elyaf sayısı arttığı için mukavemet artışı dolayısıyla kopuşta azalma olur. İnce liflerin kopuş sayıları üzerine de olumlu etkileri belirlenmiştir. Liflerin inceliği, kendilerinden yapılan ipliğin kalınlığına da etki eder. Bu bakımdan iplik yapımında kullanılacak her lifin inceliğini önceden bilmek gerekir. 

Büküm 

Büküm, ipliği meydana getiren lifleri bir arada tutmak amacıyla ipliğe verilen spiral dönüşlerdir. Büküm sayısı aşırı artırılırsa ipliğin serbest bırakılması durumunda kıvrılmalar olur, bu da çalışmaları olumsuz yönde etkiler. Ancak büküm almadan paralel hâle getirilmiş liflerin mukavemeti çok az olur. Pamuk gibi devamlı olmayan liflerden meydana getirilmiş fitillerde, gerilime tabi tutulduğunda kopuşların önlenmesi ve dolayısıyla mukavim olmalarının sağlanması, liflerin birbirine tutunması ile olur. 

Mukavemet 

Lif mukavemeti, iplik mukavemetine etki yapan önemli bir özelliktir. Sağlam lifler, normal olarak daha mukavemetli ipliklerin üretimi sağlayarak yüksek hızlı eğirmeye ve kullanım sırasında kopuşların azalmasına yardımcı olur. İplik inceldikçe kesitteki lif sayısında azalma, lif mukavemetinde de düşme olacaktır. Mukavemeti etkileyen faktörleri genel olarak; 

- Elyaf olgunluğu ve mukavemeti, 

- Elyaf uzunluğu, 

- Elyaf inceliği, 

- Büküm miktarı olarak özetlenebilir. 

İplik mukavemetinin lif mukavemetinden etkilenme oranı % 34-35 kadardır. Elyaf mukavemeti, imalat esnasındaki germe, çekme vs. işlemleri açısından da büyük önem taşımaktadır. Elyafın mukavemeti elyaf tiplerine bağlı olarak değişmektedir. Her bir lif cinsinin mukavemeti farklı olduğu gibi doğal liflerde mukavemet, bölge ve yetiştirme şartlarına da bağlıdır. Aynı zamanda ortam şartları da mukavemete etki eder. Nem miktarı ve ortam sıcaklığının da göz önünde bulundurulması gerekir. 

Lif Olgunluğu 

Elyaf olgunluğu, tekstil lifleri içerisinde pamuğa has bir özelliktir. Pamuğun olgun sayılabilmesi için yaklaşık olarak selüloz tabakasının lif kesitinin % 50-80'ini kaplaması gerekir. Bu oran % 30-40 ise olgunlaşmamış, % 25'ten az ise ölü lif adını alır. Olgunlaşmış pamuk lifleri büklümlü, lümeni dar, enine kesiti böbrek veya fasulye şeklindedir. Ayrıca bunlar sağlam olup mekanik işlemler sırasındaki gerilme ve zorlanmalara dayanabilir. Olgun olmayan pamuk lifleri ise büklüm sayısı az veya büklümsüz, lümen genişliği fazla, şerit şeklinde, enine kesitleri çubuk şeklinde olup mukavemetleri düşüktür. Yeterince olgunlaşmamış pamuk, iplik üretiminde aşağıdaki hatalara sebep olur: 

- Elyafın kırılması, 

- Tarama sırasında neps oluşumu, 

- Kısa elyaf oranının yüksekliği, 

- Baskı silindirinde sarma, 

- Kopuşların artması, 

- Kötü mukavemet değerlerim, 

- Yabancı madde. 

Hammaddeden Kaynaklanan Hatalar 

İçerisinde yabancı maddeler bulunan liflerden elde edilen ipliğin kalitesi, mukavemeti düşmekte ve ipliğin üzerinde ve bu iplikten dokunmuş kumaşta hatalar oluşturmaktadır. Mukavemet düşüşü de dokuma ve örmede kopuşlara ve makine duruşlarına vb. yol açmaktadır. Elde edilen tekstil yüzeylerinde istenmeyen delik, kalın - ince yer ve iyi boyanmamış gibi istenmeyen görüntülerin oluşmasına neden olacaktır. 

Ring iplik makinesinin çalışması sırasında oluşan hataları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz: 

- Yırtık veya çatlak apronların olması, 

- Çekim sistemlerinde veya apronlarda telef olması, 

- Baskı silindirlerine uygulanan kuvvet, 

- Pnomofil borusunun tıkalı olması, 

- Bozuk fitillerin düzeltilerek tekrar kullanılması, 

- Fitil bitiminde veya fitil kopmasında ekleme yanlışlığı, 

- Kirli fitil veya fitil takılmamış olması, 

- Hasarlı manşonların değiştirilmemesi, 

- Sabit olmayan nem ve sıcaklık  koşulları, 

- Ön manşon ve üst apron arasındaki mesafenin tüm makinede aynı olmaması, 

- Ekartman ayarlarının doğru yapılmaması, 

- Ringdeki çekim sisteminin temiz olmaması, 

- Ringdeki gezicinin üfleme noktalarına tam üflememesi, 

- Ringdeki temizlik keçesinin takılı olmaması, 

- Ön çekim miktarının az veya çok olması, 

- Silindirlerdeki ayar hataları, 

- Silindirlerdeki durma ve salgı miktarları, 

- Zedelenmiş olan silindirlerin değiştirilmemesi, 

- Yüzleri yağlı ve kirli silindirler, 

- Büküm miktarının istenen değerde olmaması, 

- Deri kaplı üst baskı silindirlerinden kaynaklanan kopuşlar, 

- Sarım sırasında oluşan kuvvet miktarı, 

- Balonun ve eğirme açısından kaynaklanan kopuşlar, 

- Yanlış kopça kullanımından kaynaklanan kopuşlar, 

- Bileziğin kopuşlara etkisi, 

- İğin hızından kaynaklanan kopuşlar, 

- İğlerin bakımsızlığının kopuşlara etkisi, 

- Baskı silindirlerine uygulanan kuvvet miktarı, 

- Gezdirici ve kılavuzların kopuşlara etkisi, 

- Büküm varyasyonu, 

- Numara varyasyonu, 

- Makine operatöründen kaynaklanan hatalar. 

Ring iplik makinesinde çalışan operatörün neden olduğu hataları aşağıdaki gibi sıralanabilir: 

Yırtık çatlak apronları değiştirilmemesi, 

Çekim sistemindeki ve apronlardaki telefin temizlenmemesi, 

Kopuşları öğretildiği şekilde düzgün bağlanmaması, 

Yanık, yanlış, kayıp kopçaların değiştirilmemesi ve tamamlanmaması, 

Çekim sistemindeki kopuk fitil uçlarını tekrar çekim sistemine verilerek çalıştırılmaması, 

İğlerin düzgün çalışmaması durumumda yapılacak işleri bilmemesi veya takip edilmemesi, 

Temizlik programına uyulmaması, 

Silindirlere sarma olması durumunda sarıkların temizlenmemesi. 

Bir iplik makinesinde hammadde seçimi, uygun hız ve ayar, tüm makinelerin genel temizliğine ve bakımlarına dikkat edilirse iplik hataları asgariye inecektir. 

İplik Hatalarının Kontrolü 

Ring iplik makinesinde iplik hatalarının kontrolü için uygulanan kara levha testi; konik denebilecek siyah renkli bir levhaya ipliğin sarılmasıyla yapılan bir testtir. Bu testin amacı varsa iplik hatalarını, nepsleri ve kalın ile ince yerleri gözle tespit edebilmektir. Kara levha testi için siyah renkli bir levhaya ipliğin sarılmasında sarım aparatından yararlanılır. Sarım aparatı motorlu olup açma kapama butonu ve siyah levhanın takıldığı karşılıklı iki koldan oluşmaktadır. Bu test, genellikle isteğe bağlı olarak yapılır ve örnekler direk olarak ring iplik makinesinden kops alınarak yapılmaktadır.