 |
| Tabakhanede işlenmeyi bekleyen deri yığınları. |
Tabakhane ya da sepievi (Alm. Gerberei, Fr. Tannerie, İng. Tannery), büyük ya da küçükbaş hayvanların ham derilerinin yarı mamul veya mamul derilere dönüştürüldüğü, gerekli altyapı ve ekipmana sahip olan iş yeridir. İşlemler boyunca ham deri tabakhane tesisine gelir ve birçok aşamadan geçerek kullanılabilir deri ürünleri hâlinde tesisten çıkar.
Deri tabaklama, esasen derinin organik bir nesneden inorganik bir nesneye dönüştürülmesini ifade eder. Bu süreç, derinin dayanıklılığını artırır ve çürümeye karşı direnç kazandırır. Tabakhane kelimesi, Osmanlı döneminde “debbağhane” olarak adlandırılan deri işleme yerlerinden türemiştir. Debbağ, eski Türkçede deri işleyen kişiye verilen isimdir ve deri işleme sanatının temelini oluşturur. Osmanlı döneminde debbağlık, ahilik sisteminin bir parçası olarak saygın bir zanaat kabul edilirdi. Bu mesleğin manevi lideri Ahi Evran’dır. Ahilik sistemi, debbağlık dahil olmak üzere zanaatkârlığı eğitmek ve desteklemek üzere kurulmuş bir yapıdır.
Tabakhanelerle ilgili ilginç bir tarihsel detay, Safranbolu gibi bazı yerleşimlerde deri işleme sürecinde taze köpek dışkısının kullanılmasıdır. Ham deriler mekanik olarak temizlenip, yağ ve et tabakalarından arındırıldıktan sonra kimyasal bir işleme tabi tutulur. Bu işlemin bir aşaması olan "sama" safhasında, deri yumuşatmak ve kıl köklerini temizlemek amacıyla taze köpek dışkısındaki proteolitik enzimlerden yararlanılırdı. Bu nedenle, tabakhanelerin bulunduğu bölgelerde geniş köpek çiftlikleri kurulur ve binlerce köpek beslenirdi.
Köpek dışkısının işlenmesi son derece organize bir sistem gerektiriyordu. Çocuklar ellerinde kaplarla dışkı toplar ve bu değerli malzemeyi hızla tabakhaneye ulaştırırdı. Taze dışkı, derilerin yumuşak, homojen, kıl köklerinden arınmış ve kaliteli olmasını sağlardı. Bu ihtiyaca bağlı olarak köpek yetiştiriciliği ve dışkı toplama işi büyük bir endüstriye dönüşmüştü.
Ancak zamanla kimya endüstrisinin gelişmesiyle, doğal yöntemlerin yerini tanen bazlı ve sentetik kimyasallar gibi modern alternatifler aldı. Bu yenilik, köpek dışkısının kullanımını gereksiz kıldı ve bu alanda çalışanların işlevini yitirmesine neden oldu. Bu tarihi detay, "tabakhaneye bok yetiştirmek" deyiminin kökenine ışık tutmaktadır. Deyim, zamanında tabakhanelerde yaşanan yoğun iş temposunu ve taze dışkıya duyulan acil ihtiyacı anlatırken, günümüzde daha çok ironik bir ifade olarak kullanılmaktadır. Ne var ki, deyimin kökeni ve anlamı genellikle bilinmemekte ya da unutulmuş durumdadır.
Tabakhaneler, tarihte olduğu kadar günümüzde de deri işleme endüstrisinin temel yapıtaşlarından biridir. Ancak modern teknolojiler ve kimyasal uygulamalar, bu alandaki geleneksel yöntemlerin yerini büyük oranda almıştır. Bu da, tabakhanelerin tarihsel ve kültürel anlamda ne kadar derin bir geçmişe sahip olduğunu bir kez daha gözler önüne sermektedir.
1 yorum:
İngilizcesi tannery olan eş anlamı derievi olan dericilik terimi.
Yorum Gönder
Merhaba, daha kaliteli bir site için yorumlarınızı bekliyoruz.