 |
| Yünlü kadın elbisesi. |
Tekstilde kullanılan liflerin başında gelen hayvansal lifler içinde yer alan yün liflerin % 90’ı koyunlardan elde edilir. Koyun cinsleri içinde en ince çapa sahip yün lifleri merinos koyununa aittir. Tiftik keçisinden moher, deveden deve tüyü, alpakadan alpaka yünü, Keşmir keçisinden kaşmir yünü, tavşandan angora yünü elde edilir.
Yünler, hayvan derilerinden hayvana zarar vermeden; ilkbahar ve sonbahar aylarında kırkılarak elde edilir. Yününün kalitesi koyunun cinsine, yaşına, kırkılma yerine ve bulunduğu bölgeye göre değişir. Yapağı, kırkım esnasında hayvanların üzerinden bütün gömlek yani tek parça halinde çıkarılan ve eğirilip iplik yapılabilen kıllardır. Kumaş yapımında yapağının yıkanmış, temizlenmiş hali kullanılır.
Yün Nerede Kullanılır, Yünlü Kumaşların Kullanım Alanları
A. Geleneksel Kullanım Alanları
1. Konfeksiyon
Yün lifinin fiziksel ve kimyasal yapısı, tekstil için çok değerli olmasını sağlar. Yünü tekstil için değerli kılan özellikleri:
- Sıcak ve soğuk tutma
- Nefes alma
- Esneklik
- Koku yapmama
- Yumuşaklık
- Nem tutma
- Güç tutuşturuculuk
- Biyolojik olarak doğada çözünebilirlik
- Yenilenebilirlik
- Yün, kış aylarında ısı kaybını önler, yaz aylarında serinlik sağlar.
2. Halıcılık ve Döşemecilik
Yünün tekstil lifi olarak döşeme sektöründe de önemli yer tutmaktadır. Kirlenmeye, lekelenmeye ve yanmaya gösterdiği direnç dolayısıyla özellikle son yıllarda mobilya kaplamalarında keçe kullanılmaktadır.
3. Yünlü Ev Tekstilleri
Yün liflerinden elde edilen battaniye, yastık, yatak, yorgan kullanım oranı yapay liflerin sektörde kullanımı ile düşmüştür. Ancak doğal, geri dönüşebilir olması ve insan sağlığını desteklemesi gündeme getirilerek yün lifler yeniden öne çıkarılmaktadır.
4. Keçeden Ayakkabı ve Çizme
İnsanlar iklimden ve olumsuz zemin koşullarından korunmak için ayaklarına hayvan postları ve bitkiler sararak yürümeyi kolaylaştırmışlardır.
B. Yünün Yeni Kullanım Alanları
1. Tıbbi Tekstiller
Tıbbı tekstillerin sağlıklı bir liften elde edilmesi, toksik, alerjen, karsinojenik, mutajenik olmaması gerekmektedir. Korselerde, basınçlı sargılarda, yara örtülerinde, pösteki (koyun ve keçi postu) de kullanılmaktadır.
2. Geotekstiller ve Tarım Tekstilleri
Dokuma işlemi yapılmamış, az iğnelenmiş keçeler tohum ekiminden sonra örtü olarak kullanılmaktadır. Bu sayede buharlaşma az olmakta, toprakta sabit sıcaklık korunmakta ve çimlenme çok hızlı olmaktadır. Yün toprakta parçalandığında kompost etkisi gösteren çok değerli mineraller ortaya çıkmaktadır. Yün lifler büyüyen bitkilere gölgelik olarak bahçecilikte de kullanılmaktadır.
3. Yalıtım
Tekstil vasfı olmayan yün liflerin endüstriyel açıdan değerlendirilerek binaların yalıtımında kullanılmasına Yeni Zelanda'da başlanmış, daha sonra İngiltere ve ABD'de üretime geçilmiştir. Yün, gözenekli malzeme olması nedeni ile ısı, ses, elektrik yalıtımı özelliklerine sahiptir ve birçok yalıtkandan daha üstündür. Doğal, yerel, yenilenebilir, yeniden kullanılabilir, sürekli ve çevre dostu bir ürün olup, üretimindeki enerji maliyeti son derece düşüktür. Dünyada koyun olduğu sürece üretimi devam edecektir. Avrupa Birliği tarafından üstün vasıflı yapı yalıtım malzemesi olarak nitelendirilen koyun yünüyle ilgili kalite standartları belirlenmiştir. Yangına karşı özel muamele görmüş yün yalıtım malzemeleri uzay ve uçak sanayinde kullanılmaktadır.
4. Hayvan Örtüleri
Kışın üşümemeleri için yeni doğan kuzuların ve binek hayvanlarının üzerilerine yün örtülmektedir.
5. Kokulu Kıyafetler
Günümüzde, bacakları nemlendiren, E vitamini ile besleyen, kıl çıkmasını yavaşlatan, selülit oluşumunu önleyen kadın çorapları, ayak kokusunu önleyen ve anti bakteriyel etki sağlayan erkek ve kadın çorapları, aloe veralı çarşaflar, güzel kokulu giysiler, böcek-savar gömlekler gibi çok sayıda yün tekstil ürünü bulunmaktadır. Papatya, lavanta, limon, nane, yasemin, gül gibi aromatik bitkiler kokunun kontrollü salınımından yararlanmak üzere yün performans giysilerine uygulanmaktadır.
6. Akıllı Materyaller
Günümüzde akıllı ev teknolojisi kullanılarak ışıldayan yün halılar geliştirilmiştir.
7. Koruyucu Giysiler
Yüksek kimyasal termal dayanıklılık sağlayan uzun zincirli aromatik bir polimer olan PBI (Polibenzimidazol) lif, yün lifi ve karışımları, iç katmanda pamuk, aramid, yanmazlık apresi uygulanmış yün, günümüzde tekstil ürünlerinin yanı sıra filtrasyon, yakıt hücresi ya da karbon yakalama sistemleri gibi tekstil alanı dışındaki çevre dostu uygulamalarda da sıkça kullanılmaktadır. Yüksek nem geri kazanımı gibi istenen özelliklere sahip olan bu malzemeden, yanmaz eldivenler, itfaiyeci kıyafetleri yapılmaktadır.
8. Bebek Giysileri
Giysi üretiminde bitkisel kaynaklı lifler (keten, pamuk, bambu, viskon), hayvansal kaynaklı lifler (ipek, yün) kullanılır. Pamuk lifinin % 100’ e yakın kısmı selülozdur. Bu yüzden yıkandığında enine ve boyuna çekme gösterir. Esnek değildir. Nemi yüksek derecede emer. Bebek giysilerinde yün liflerin kullanımı her geçen gün artmaktadır.
9. Otomobil Kaplamaları
Kirlenmeyi önleyici yün lifinin kokuları emici özelliği vardır. Güç tutuşur (LOI=25). Özellikle lüks otomobil içlerinde döşemelik olarak tercih edilmektedir.
10. Zemin Tekstili
Zemin tekstilleri; el ürünü ve makine üretimi olarak ikiye ayrılır. Yüzyıllar boyunca en kıymetli ticari ürünlerden biri olma özelliğini koruyan Türk halı ve kilimlerinin, dünya el halısı piyasasındaki liderliğini kaybetmiş olması, işçilik ve ham madde maliyetlerindeki artışa bağlanmaktadır. Ancak, geleneksel tüketim yanı sıra yenilik arayışındaki tüketicilere yönelik modern tasarımların uygulandığı farklı ürün gruplarının bu durumu tersine çevirebileceği, atıl iş-gücü kapasitesini ekonomiye kazandırabileceği, ihracat potansiyelini arttıracağı düşünülmektedir.
Örnek bir tasarım, Neora Zigler'in deniz kıyısından topladığı taşları iki keçe kumaş arasına dikmesiyle oluşmuştur. Oldukça ağır olmakla birlikte güvenli bir kullanım sunmakta, kullanıcıda sahilde yürüyormuş hissi uyandırmaktadır.
Yün kullanımının dezavantajları
Hayvan yününe geçen veya tekstil üretim aşamasında kullanılan bazı kimyasallar temas miktarı ve yoluna göre kontakt dermatit, alerjik reaksiyon, solunum yollarında irritasyon, gözlerde yanmaya neden olabilir.
0 yorum:
Yorum Gönder