Yakma İşlemi Nedir, Kumaş Yalazlama Nasıl Yapılır

Yakma, gaze ya da yalazlama (Alm. Sengen, n; Fr. flambage, f; gazage, m; İng. gassing; singeing) teks. İplik ya da kumaş formundaki tekstil malzemelerinin üzerindeki havları uzaklaştırmak için yapılan bir ön terbiye işlemidir. 

Ön Terbiye ve Terbiyenin Tanımı 

Terbiye dairelerine ham olarak gelen tekstil mamullerinin göreceği ilk işlem ön terbiye işlemleridir. Ham tekstil mamulünün daha sonra göreceği boyama, baskı ve apre işlemlerine hazırlanması için yapılan işlemlere ön terbiye işlemleri denir. Ön terbiye işlemleri tamamlandıktan sonra uygulanan tüm işlemlere de terbiye işlemleri adı verilir (boyama, baskı, apre). Ön terbiye işlemleri, ham mamulü, daha sonra göreceği terbiye işlemlerine hazırlar. Ön terbiye işlemleri yeterince ve uygun bir şekilde yapılmadığında renklendirme sonrasında sorunlar ortaya çıkar. Bu sebeple terbiye işlemlerinde hata ile karşılaşmamak açısından ön terbiye işlemlerinin önemi büyüktür. Selüloz esaslı mamullere uygulanan ön terbiye işlemleri belirttiğimiz sırada olabildiği gibi mamulde olması istenen özelliklere göre sıralanabilir. Hatta son zamanlarda işletmelerde bazı işlemlerin birleştirilerek yapılması yaygın hâle gelmiştir. Bu birleştirmeler (kombinasyon) işletmelere enerji ve zaman açısından tasarruf etmeye olanak sağlar. Selüloz esaslı mamullere ön terbiye yapılmadan önce yüzey düzgünlüğünü sağlamak için makaslama ve yakma işlemleri yapılır. 

Ön Terbiyede Yakma İşlemi 

Makaslama işleminden sonra ham mamul yakma işleminden geçirilir. Yakma işlemi kumaşa uygulanır. Yakma işlemi ile kumaş yüzeyindeki havlar (lif uçları, tüycük vb.) yakılarak kumaş yüzeyinin daha düzgün hale gelmesi sağlanır. Bunun boyama ve baskı esnasında olabilecek hatalar açısından önemi büyüktür. Yüzeyi düzgün olmayan, yakma işlemi yapılmamış ya da düzgün yakma yapılmamış kumaşlarda boyama ve baskı hataları meydana gelmektedir. Eğer kumaşa haşıl sökme yapılacaksa yakma işlemi ile haşıl sökme işlemi aynı makinede kontinü olarak yapılabilmektedir. Yakma işlemi genellikle ön terbiyede ilk işlemdir. Bunun iki önemli sebebi vardır: birincisi, yakma esnasında kumaşın kuru olması gerekir. Haşıl sökme, bazik işlemler ve beyazlatma sulu ortamda yapıldığından yakma işlemi için kumaşın kurutulması gerekir. Bu işlemlere geçmeden önce kumaş kuru iken yakmanın yapılması zaman ve enerji açısından tasarruf sağlar. İkinci olarakta; yakma esnasında kumaşta meydana gelen sararmalar. Bu sararmalar beyazlatma işlemi ile giderilmiş olur. Son işlem olarak yapılırsa kumaşa tekrar beyazlatma yapılması gerekir. 

Yakma Makineleri 

Yakma makineleri arasında yaygın olarak kullanılanı gazlı yakma makineleridir. Bu makinelerde kumaş, alev püskürten beklerin önünden geçerken yakma işlemi gerçekleştirilir. Yakma makineleri kumaş yapısına göre de ikiye ayrılır: 

Açık en yakma makinesi: Dokuma kumaşlarda ve tüp kesme yapılmış örme kumaşlarda kullanılır. Kumaş enine açık bir şekilde beklerin önünden geçer. Bekler genel olarak makinenin önünde ve arkasında birer adet olmak üzere makinenin eni boyunca yerleşmişlerdir. Alevin çıktığı yer seramikten yapılmıştır. Makinede düz konumda durur. Yakma işlemi başladığında ayarlanmış bek pozisyonuna göre dönerek kumaşa yaklaşırlar. Kumaş yüzey sıcaklığı genellikle 100-110 °C'ye ayarlanır. Bu sıcaklık aşıldığında makine durur ve uyarı ışığı yanar. Kumaş çıkış noktasında kıvılcım söndürme tertibatı vardır. Bu tertibat kumaşın üzerinde taşınabilecek kıvılcımları yok ederek olabilecek bir yangını engeller. Genellikle bir çift silindir arasından geçirilerek kıvılcım söndürme işlemi gerçekleşir. Makinenin çıkışında kumaş yüzeyinde bulunan sıcaklığı gidermek amacıyla soğutma kısmı bulunur. Bu kısımda soğuk hava üfleyerek veya içinden soğuk su geçen çelik silindirlerden kumaş geçirilerek soğutma yapılır. Yakma işlemi bittikten sonra makinenin içerisindeki yanmış lif artıklarının temizlenmesi gerekir. Aksi takdirde kümelenmiş artıklar bir sonraki partiye yapışarak hatalara sebep olurlar. 

Tüp yakma makinesi: Tüp kesme işlemi yapılmamış örme kumaşlara uygulanır. Kumaş beklerin önünden tüp halinde geçer. Çift taraflı yakma istendiğinde tüp çevirme yapıldıktan sonra kumaş makineden tekrar geçirilir. Yakma işlemi iki yerde gerçekleşir. Kumaşın yanları kavisli bekler ile yakılırken kumaşın yüzeyi makineye takılan başlığın hizasına gelen düz bekler tarafından yakılır. Başlık, tüp halindeki kumaşın olması gereken eni kadar seçilen ölçülü bir metaldir. Kumaşın makinedeki hareketi aşağıdan yukarıya doğrudur. Her iki tarafında taşıyıcı kasnaklar olan kalıba takılır. Her iki taraftan dönerek kumaşı yukarıya doğru iten kasnaklar yardımıyla kumaş hareket eder. 

Yakmayı Etkileyen Faktörler 

Yakma işleminin kumaşa zarar vermeyecek şekilde ve düzgün yapılabilmesi için aşağıdaki faktörlere dikkat edilmesi gerekir. Beklerden kumaşa değen alevin yoğunluğu, bek tarafından birim zamanda kumaşa aktarılan enerji miktarıdır. Alevin yoğunluğu ile yakma etkisi doğru orantılıdır. Alev yoğunluğu arttıkça yakma etkisi de artar. Yakma işlemi yapılacak kumaşın cinsine göre alevin yoğunluğu değişir. Aşağıda sayılan diğer faktörler de kumaşa değen alevin yoğunluğunu değiştirir. Kumaşın geçiş hızı, yakma etkisini değiştirir. Hızlı geçen kumaşın alev ile temas süresi kısaldığından yakma etkisi azdır, yavaş geçen kumaşlarda ise temas süresi uzun olduğundan yakma etkisi fazladır. Yakma yapılacak kumaşın cinsine göre kumaşın geçiş hızı ayarlanır. Kalın ve kaba kumaşlarda geçiş hızı diğerlerine göre yavaş, ince ve hassas kumaşlarda ise hızlıdır. Kumaş ile bek arasındaki mesafe, yakmayı etkiler. Kumaş ile bek arasındaki mesafe az ise kumaş alev sıcaklığından daha çok etkilenecektir. Dolayısıyla yakma etkisi de fazla olacaktır. Mesafe arttıkça alev sıcaklığı azalacağından yakma etkisi de azalacaktır. Yakma yapılacak kumaşın cinsine göre kumaş ile bek arasındaki mesafe ayarlanmalıdır. Kalın ve kaba kumaşların bek ile mesafesi genellikle az iken ince ve hassas kumaşların fazladır. Beklerin pozisyonları da yakmayı etkiler. Beklerin pozisyonlarına göre yakma çeşitleri şu şekildedir: 

Kumaş üzerinde yakma: 

Kumaş üzerinde yalazlama (Alm. Sengen auf die freigeführte Ware, Fr. flambage des tissus, İng. singeing into the fabric), kuvvetli yakma etkisinin sağlandığı, özellikle selüloz esaslı kumaşlar ve ağır kumaşların yakılmasında kullanılan klasik bek pozisyonu olup kumaşın arkasında yakmayı azaltacak soğutma silindiri ya da başka bir etkenin bulunmadığı, alevin kumaşa dik olarak temas ettiği yakma şeklidir. Bu pozisyonda kumaşın arkası boştur ve alev beklerden dik olarak kumaşa temas ettirilir. Kuvvetli bir yakma şeklidir. Dolayısıyla kalın ve kaba kumaşlara uygulanır. Selüloz esaslı kumaşlar ile sentetik karışımı kalın kumaşların yakılmasında bu pozisyon tercih edilir. 

Silindir üzerinde yakma: 

Soğutulmuş silindir üzerinde yalazlama (vals üzerinde yakma) (Alm. Sengen auf die wassergekühlte Walzen, İng. singeing on a water-cooled roller), özellikle sentetik kumaşların yalazlanmasında kullanılan ve kumaşla alevin temas ettiği anda kumaşın arka yüzeyinin suyla soğutulmuş bir silindire yapışık halde bulunduğu bir yalazlama şeklidir. Bu pozisyonda kumaş soğuk silindir üzerinden geçerken yakma yapılır. Silindirin içinden devamlı soğuk su geçirilmesi ile silindirin soğutulması sağlanır. Bu yakma pozisyonunda kumaşa alev dik olarak temas ettirilir. Kumaş üzerinde yakmaya nazaran daha ılıman bir yakma şeklidir. Sentetik ve sentetik karışımı kumaşların yakılmasında bu pozisyon tercih edilir. 

Teğetsel yakma: 

Teğet yalazlama (teğetsel yakma) (Alm. tangentiales Sengen; Fr. flambage tangentiel; İng. tangential singeing), daha çok hafif ve hassas kumaşların yakılmasında kullanılan ve yalazlama makinesinin alevinin kumaşa teğet temas ettiği yalazlama şeklidir. Bu pozisyonda beklerden dik olarak gelen alev teğetsel bir şekilde kumaşa temas ettirilir. Ilıman bir yakma şekli olduğundan hassas kumaşların yakılmasında tercih edilir. 

Tersten hava püskürtmeli yakma: 

Tersten hava püskürtmeyle yalazlama (tersten hava püskürtmeyle yakma) (İng. singeing of air spraying from backside), kumaş yalazlama makinesinde kumaşın ön yüzü yakılırken, arka yüzüne hava püskürtülen ılıman bir yalazlama şeklidir. Bu pozisyonda beklerden alev dik olarak kumaşa temas ederken kumaşın arka tarafından hava püskürtülür. Böylece alevin kumaşın içerisine nüfuz etmesi önlenmiş olur. Ilıman bir yakma şekli olduğundan yünlü ve örme (triko) kumaşların yakılmasında tercih edilir. 

Düzgün Olmayan Yakma Nedenleri 

Yakma işlemi yukarıda anlatılan alev yoğunluğu, kumaşın geçiş hızı, bek pozisyonları ve bek ile kumaş arasındaki mesafe parametreleri düzenlendikten sonra gerçekleşir. İyi bir yakma için elde edilmek istenen sonuca göre kumaş yapısı dikkate alınarak bu parametrelerin doğru bir şekilde yerine getirilmesi gerekir. Kısaca yakma hatalarından bahsetmek gerekirse: Doğru bek pozisyonu seçilmediği takdirde etkili bir yakma işlemi gerçekleştirilemez. Dolayısıyla düzgün bir yakma elde edilmemiş olur. Kumaşın üzerinde nem bulunmamalı, kumaş kuru olmalıdır. Tamamı nemli kumaş üzerinde yakma etkisi istenilenden daha hafif olurken yer yer ıslak kumaş üzerinde yakma etkisi eşit olmayacaktır. Kumaşın makineden geçiş hızı kumaşın yapısına göre doğru ayarlanmalıdır. Her kumaş beklerin önünden aynı hızda geçmemelidir. Özellikle ince ve hassas kumaşlarda geçiş hızı doğru ayarlanmazsa kumaş üzerinde meydana gelen yanmalar sebebiyle kumaş zarar görebilir. Kumaşın makineden geçerken katlı olması ya da kırışık olmamasına dikkat edilmelidir. Katlı ya da kırışık yerlere alev değemeyeceğinden kumaş üzerindeki yakma etkisi eşit olmayacaktır. Düzgün bir yakma elde etmek için kumaş gerginliğinin her yerde eşit olması sağlanmalıdır. İyi bir temizlik yapılmamış makinede yapılan yakma işlemi kumaşın üzerinde düzeltilmesi mümkün olmayan lekelere neden olur.