Elyaf Karışımlarında Kullanılan Lifler

Elyaf Karışımları 

Karışımı oluşturan her bir lif komponentinin gerek üretim teknolojisi, gerekse çeşitli lif özellikleri bakımından üretilecek ipliklere ve tekstil yüzeylerine belirli etkisi olmaktadır. Bunun için lif özelliklerini bilmek, eğer optimum bir şekilde çalışılırsa elde edilecek ürünün özelliklerini de bilmektir. Karışım ipliği üretiminde çok sık kullanılan lifler pamuk, keten, viskon, yün, poliakrilonitril, poliamid, polyester ve kısmen ipektir. Polivinilalkol, polipropilen ve polietilen gibi lifler erime noktaları, buruşma tutumları özelliklerinde davranışları nedeniyle çok sık kullanılmamaktadır. Bu lifler içinde polipropilen elyafın özel bir yeri vardır. Polipropilen lifleri, ucuzluğu, pahalı yatırımlar gerektirmemesi ve önemli lif özellikleri nedeniyle önemi giderek artan bir elyaftır. 

Pamuk Bitkisi 

Pamuk 

Pamuk elyafı dünya üretiminde önemli bir paya sahiptir. 1960-1990 yılları arasında dünya elyaf üretiminde pamuğun payı %70'lerden %45'lere kadar düşmüştür. Bu düşüşün nedeni sentetik elyaf üretimine bağlanmaktadır. Her ne kadar pamuk üretimi önemli bir düşüş gösterse de liderliğini korumaktadır. Dünyadaki en önemli pamuk lifi üreticileri; Çin, ABD, Özbekistan, Hindistan, Pakistan, Brezilya, Türkiye, Mısır, Avusturalya ve Meksika’dır. En önemli ihracat yapan ülkeler ise; ABD, Pakistan, Çin, Avusturalya, Sudan, Paraguay, Brezilya, Mısır ve Meksika’dır. Pamuk elyafı için en önemli kriterler temizlik derecesi, renk ve lif uzunluğudur. Temizlik derecesi değerlendirmesi: 

- Good middlig, 

- Strict middling, 

- Middling, 

- Strict low middling, 

- Low middling, 

- Strict good middling, 

- Good ordinary, şeklinde yapılır. 

Pamuğun doğal rengi sınıflandırma için çok önemli bir kriterdir. Çünkü pamuğun rengi bize olgunluğu, hastalık durumunu ve hava koşullarına karşı davranışı hakkında bilgi verir. Pamuk lifi üretildiği ülkeye göre beyaz, krem, hafif sarımsı veya kahverengimsi olabilir. En iyi renk sınıfı beyaz olanıdır. Pamuk lifinin en önemli özelliği elyaf uzunluğudur. Genel olarak 10-60 mm arasındaki ştapelde pamuk elyafı üretilmektedir. Fakat tekstil sektöründe kullanılan tipleri 25-30 mm elyaf uzunluğuna sahip liflerdir. Pamuk elyafının inceliği hakkındaki bilgi ise mikroner değeri ile belirlenir. Pamuk elyafının özgül ağırlığı 1,53-1,55 g/cm³ arasında değişmektedir. Olgunluk derecesi ise yetiştirilen bölgeye ve zamana göre farklılıklar gösterebilir. Genellikle pamuk lifi olgunluk değeri %75-85 arasındadır. Pamuk lifinin dayanım özellikleri ise yetiştirilen bölgeye, yıla ve bakım koşullarına göre farklılıklar gösterebilir. Pamuk elyafı ütülenmediği zaman belirgin bir buruşma eğilimi gösterir. Fakat dikkatli bakım ve bitim işlemleri buruşma değerini geliştirir. Boncuklaşması ve lifleşme özelliği zayıftır. Kaynamaya karşı direnci çok iyidir. Hijyen açısından problem oluşturmaz. Absorbsiyonu, hava geçirgenliği ve rahatlık hissi oldukça iyidir. Yumuşak ve hafif olması nedeniyle giyim rahatlığı sağlar. Islaklık hissi vermeden buhar şeklinde nemi üzerine alabilir. Kendi ağırlığının %50-65'ine kadar olan suyu veya sıvıyı damlama yapmadan emebilir. Kuruması ise yavaştır. Pamuk lifinin mukavemeti selülozik fibrillerin yapısı nedeniyle oldukça iyidir. Pamuk ipliğinin mukavemetini ise elyafın uzunluğu ve iplik büküm miktarı belirler. Pamuk lifinin elastikiyeti oldukça düşüktür. Pamuk ipliğine verilecek fazla büküm, değişik dokuma konstrüksiyonları veya örme şekli bu eksikliği giderebilir. Pamuklu kumaşların yüksek buruşma eğilimleri, elyafın esneme özelliğinin düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Bu dezavantaj özel terbiye prosesleri ile giderilebilir. Pamuk ısıyı genellikle iyi iletir. Yüksek nem transportu özelliğine sahiptir. Termal iletkenlik değeri 17,5 ile en yüksek olan konvansiyonel liftir. Pamuk lifi uzun süre güneş ışığına maruz kalırsa mukavemetini kaybeder. Pamuğun bu özellikleri; en popüler ve en fazla tüketilen lif olmasını sağlamaktadır. Gömleklik kumaşlardan; iş elbiselerine, yatak çarşaflarından; dikiş ipliklerine, çadır bezlerinden; mobilya döşemelerine kadar çok geniş bir yelpazede kullanılmaktadır. Pamuk lifinin temizlenmesinde kaynatılabilmesi, ütülenebilirliği ve çamaşır makinasında kurutulabilirliği gibi özellikleri kullanım alanını genişletmektedir. 

Keten

Dünyadaki keten üretimi son 25-30 yılda pek bir değişim göstermemiştir. Yıllık üretim 600.000-700.000 ton arasındadır. Dünya lif üretimi içindeki keten lifi sağlayıcıları; Rusya, Fransa, Çin, Polonya, Romanya, Mısır, Belçika, Hollanda ve Macaristan’dır. Keten lifinin mukavemeti pamuğun 2-3 katıdır. Elastikiyeti ise aynı pamuk gibi oldukça düşüktür. Keten lifinin üzerindeki reçine, life sert ve düz bir yapı kazandırır. Bu yüzden fazla bir uzama göstermez. Vücut ısısını rahatlıkla dışarı verebilir. Rutubet almanın önemli olduğu yerlerde pamuğa tercih edilir. Pamuğa göre çok çabuk kurur. Aynı pamuk gibi kolay yıkanır ve kiri üzerinden atar. Işığa karşı ise pamuktan daha hassastır. Genellikle yazlık giysilerde, çanta, valiz, ayakkabı, halat, masa örtüleri yapımında kullanılır. Ütüsüz kullanılması zordur. Çünkü çok fazla kırışır. Zaten bu kırışma eğilimi pazardaki payını sınırlamaktadır. 

Viskon 

Viskon doğal polimerlerden elde edilen selülozik esaslı bir kimyasal liftir. Hammaddesi çam ve kayın ağaçlarıdır. Viskonun kuru mukavemeti, normal tip 18-27 cN/tex, yüksek ıslak modüllü tip ise 32-45 cN/tex değerleri arasındadır ve mukavemeti pamuğa göre düşüktür. Yaş mukavemeti ise çok azdır. Kuru mukavemetine göre % 40-70 oranında düşüş gösterir. Uzama değeri ise % 15-30 ile pamuğa göre iki kattan daha fazladır. Viskon, selüloz esaslı olduğu için elastikiyeti düşüktür ve çabuk kırışır. Viskon lifi orta derecede bir hava geçirgenliğine sahiptir. Termal iletkenliği 11,0 civarındadır. Viskon filament iplikler ise az hava geçirir. %11-14'e kadar rutubet alabilir. % 80-120 arasında su emme özelliğine sahiptir. Viskon elyafı 1,50-1,52 g/cm³ özgül ağırlığı ile hafif bir elyaftır. Bu yüzden pamuk gibi giyim rahatlığı oluşturur. Parlak olması istenilen kumaşlarda (özellikle astarlık kumaşlarda) kullanılır. Gömlek, elbise, dekorasyon ve bayan iç çamaşırı yapımında viskon filamentler kullanılır. Viskon lifi ise daha çok karışım yapılarak kullanılır. 

Yün 

Dünya yün üretimi 2 milyon ton civarındadır. Bu da toplam dünya lif üretiminin %5-6'sı demektir. Başlıca yün üreticileri; Avusturalya, Yeni Zelanda, Çin, Rusya, Arjantin, Uruguay, G. Afrika, Türkiye, İngiltere, Pakistan ve Almanya’dır. Yün hayvansal bir lif olduğu için koyun üzerinden kırpıldığında oldukça detaylı yıkama işlemlerine tabi tutulduktan sonra kaliteli bir şekilde kullanılabilir. İncelik, elyaf uzunluğu ve kıvırcıklık yünün karakteristik özelliklerindendir. Yün koyun ırklarına göre ince, orta ve kalın olmak üzere üç gruba ayrılır. Merinos koyunundan elde edilen yün en ince ve kıvrımlı yündür. Elyaf uzunluğu ise; merinos koyunu 40-120 mm, krosbred koyunu 120-150 mm, şevyot koyunu 150 mm'nin üzerinde lif uzunluğuna sahiptir. Yün lifi hidroskobik karakterlidir. Ağırlığının 1/3'ü kadar nem toplayabilir ve ıslaklık hissedilmez. Nemi yavaş yavaş verir. Lif içinin hidroskobik olmasına karşın, lif yüzeyi su itici karakterlidir. Yün lifinin 9-18 cN/tex civarında yeterli bir mukavemeti vardır. Ancak diğer liflere kıyasla düşüktür. Bu yüzden yünden üretilmiş tekstiller çok dayanıklı değildir. Dokuma yapısı ve elastikiyeti sayesinde dayanıklılık kazandırılmaya çalışılır. Yünün uzaması %25-60 ile oldukça iyidir. Yaş haldeki uzaması ise kuru haldeki uzamasından fazladır. Elastikiyet yün lifinin en önemli özelliğidir. %30 elastikiyete sahiptir. Yünlü kumaşların bu özellikleri sayesinde kırışıklıkları kendiliğinden düzelir. Yün lifleri buharın etkisi ile istenilen şekle sokulabilir. Yün lifleri yüzeylerini kaplayan pul tabakası nedeniyle yüksek keçeleşme eğilimi gösterir. Kıvrımı fazla olan ince ve kısa lifler, kaba, düz kıvrımlı ve uzun liflere göre daha fazla keçeleşme özelliği gösterir. Yün en hafif doğal lifler arasındadır. Özgül ağırlığı 1.32 g/cm³ tür. Yün lifleri 20 C sıcaklık ve %65 bağıl nemde %10-12 absorbsiyon kapasitesine sahiptir. Yün lifleri düşük termal iletkenlik katsayıları 7,3 ile ısıyı kötü ilettiğinden vücut normal ısıda kalır. Bu yüzden daha çok kışlık giysilerde kullanılır. Yün liflerinin yumuşaklığı, inceliği giyim rahatlığını oluşturur. Kalın yünler tende kaşınma hissi uyandırabilir. Keçeleşme problemi dikkatli olmayı gerektirir. Kir yün üzerine yapışma eğilimindedir. Yünün yıkandıktan sonra çekme veya uzamasını önlemek için soğuk su ve uygun bir yün deterjanı ile muamele etmek gerekir. Yün elyafı ıslak halde mukavemetinin % 25-30'unu kaybettiği için çamaşır makinasında santrifüj veya sobada kurutmadan kaçınılmalıdır. Yün lifi; kazak, battaniye, palto, manto, kışlık bluz, halı, yangından koruyucu tekstiller ağırlıklı olmak üzere pek çok alanda kullanılmaktadır. 

Poliakrilonitril (Akrilik) 

Akrilik hemen hemen sadece elyaf olarak üretilen sentetik polimer esaslı bir kimyasal liftir. Tuşesi yün gibidir. Akrilik ısıyı kolay iletmez. Termal iletkenliği 8,0'dır. Bu yüzden akrilik giysiler sıcak tutar. Akriliğin su emiciliği düşüktür. Elyaf kesidinin izin verdiği oranda % 8-9 oranında su emebilir. Kuruması yün kadar olmasa da uzun sürer. Kirlenmeye karşı dirençlidir. Nem absorbsiyon kapasitesi ise 20 °C sıcaklık ve %65 bağıl nemde %1-2, 33 °C sıcaklık ve %95 bağıl nemde %4-5'tir. Oldukça hafif bir elyaftır. Özgül ağırlığı 1,17 g/cm³'tür. Akrilik 235 °C'de yumuşar ve yapışkan hale gelir. Işığa dayanıklıdır. Bu yüzden uzun süre güneş ışığı altında kalan giysilerde kullanılması uygundur. Mukavemeti ise 18/32 cN/tex arasında değişir. Kolay lekelenip kirlenmez. Temizlenmesi ve yıkanması kolaydır. Çamaşır makinasında yıkanabilir. Ütü tutumu iyidir fakat yüksek sıcaklıklardan kaçınmak gerekir. Akrilik üst giyim eşyalarında, battaniyelerde, dekorasyon ve koltuk kaplamalarında sıkça kullanılır. 

Poliamid 

Poliamid oldukça mukavim sentetik esaslı bir liftir. Yaş mukavemeti, kuru mukavemetinden %80-90'ı kadardır. Mukavemeti 32-63 cN/tex arasında değişir. Kopma uzaması en yüksek olan liftir. Hem yaş hem de kuru halde %80'lere varan uzama gösterir. Poliamid tekstil lifleri içinde 1,14 g/cm³ özgül ağırlığı ile polipropilenden sonra en hafif elyaftır. Elastikiyeti oldukça yüksektir, kolay kolay kırışmaz. 20 °C sıcaklık ve %65 bağıl nemde %7-8 nem absorbe edebilir. Su alma miktarı ise kendi ağırlığının %11-12'si kadardır. Parlak poliamid lifi güneş ışığına oldukça dayanıklıdır. Mat tipleri ise ışıktan etkilenir. Temizlenmesi ise çamaşır makinasında kolayca yapılabilir. Çabuk kurur, ütü istemez. Poliamid lifi; ince çorap, kadın iç çamaşırları, spor kıyafetleri, elbise, bluz, astar, kışlık koruyucu giysi ve dikiş ipliği yapımında kullanılabilir. 

Polyester 

Dünya sentetik elyaf üretimi 1990 yılında 65.000 ton artış gösterirken sadece polyester 130.000 tonluk bir artış göstermiş, poliamid ve akrilik ise üretim miktarı olarak düşüş göstermiştir. Bu da polyester elyafının piyasadaki önemini göstermektedir. Polyester lifi 65 cN/tex’e varan mukavemet değeri ile poliamid elyafıyla beraber en yüksek kopma mukavemeti ve sürtünme haslığına sahiptir. Mukavemet değeri pamuk tipi, yün tipi veya boncuklaşma olmayan tipte oluşuma göre 20-65 cN/tex değerleri arasında değişim gösterir. Polyester lifinin tüm tipleri 1,38 g/cm³ özgül ağırlığa sahiptir. %18-50 arası kopma uzaması değerine sahiptir. Elastikiyeti oldukça yüksektir, bu nedenle buruşma eğilimi düşüktür. Polyester lifi 20 °C sıcaklık ve %65 bağıl nemde %0,4-0,5, 33 °C sıcaklık ve %95 bağıl nemde %0,9-1 oranında nem absorbe edebilir. Isı izolasyonu elyaf formu için orta bir değerdir. Termal iletkenliği 7,0'dır. Işık haslığı oldukça yüksektir. Isı haslığı ise selülozik liflere oranla daha yüksektir. %11-12 oranında su alma yüzdesine sahiptir. Polyesterden yapılmış tekstillerin kolay temizlenebilmesi, çabuk kuruması ve çamaşır makinasında yıkanabilmesi önemli bir avantajdır. Dolgu elyafı, gömlek, spor ceket, perde, halı, non-woven, yatak çarşafı, astarlık kumaş, yağmurluk gibi alanlarda geniş bir kullanım alanı vardır. Polyester elyafının kullanımında kolaylık ve avantaj sağlayan özellikleri; 

- yüksek mukavemet, 

- şekil alma, elastikiyet haslığı, 

- yüksek ısılara dayanıklılık, 

- pamuk, yün ve diğer sentetiklerle karışım yapılabilmesi, 

- yüksek camlaşma derecesi, 

- buruşma eğiliminin düşüklüğüdür. 

Polyester lifi, yüksek mukavemeti, geç alev alan, anti-statik özelliklere sahip, anti-pilling gibi değişik türlerde üretilebilir. 

Polipropilen 

Polipropilen lifi % 5'lik üretim payı ile tüm sentetik lifler arasında dördüncü sıradadır. (PES % 49, PA % 26, PAC % 19) Polipropilenin genel amaçlı bir lif olmaması tüketimin sadece özel alanlarda gerçekleşmesini sağlamaktadır. Daha çok halat, sicim, balık ağları, tekstil taban halıları, duvar kaplamaları, oto döşemeleri, otomobil lastikler, hijyenik ve tıbbi alanda, jeotekstillerde ve çok kısıtlı miktarda giysi alanlarında kullanılmaktadır. Polipropilen lifi yaygın lif çeşitleri içerisinde 0,91 g/cm³ özgül ağırlık ile en hafif elyaftır. Polipropilen iç giysi ve spor giysilerin kullanışlılığını sağlayan hiç nem absorbe etmeme özelliğine sahiptir. Tüm sentetik lifler içerisinde maksimum yüzey gerilimine sahiptir. Bu da nemin lif yüzeyine hiç bağlanmayacağı anlamını taşır. Polipropilen, ısı tutma kapasitesi açısından en düşük termal iletkenliğe sahip elyaftır. Kuru ve sıcak tutma özellikleri sonucu giyside rahatlık sağlar. Polipropilen itici bir lif olduğu için kir ve pislikler tutunamaz. Bütün bu davranışlarına rağmen polipropilen liflerinin yaygın metotlarla boyanamaması, uygulanabilen renk çeşitliliğinin kısıtlı olması, örme esnasında problemlerle karşılaşılması, düşük temperatür stabilitesi ve yüksek boncuklaşma eğilimi giyim alanında kullanımı kısıtlamaktadır.