Taban Nedir, Ayakkabı Taban Çeşitleri ve Özellikleri

Taban (Alm. Sohle, Fr. semelle, İng. sole), ayakkabının alt kısmını oluşturan çeşitli tabakalardan meydana gelen ve ayağa destek olan bölüme verilen ad. Ayakkabı üst ve alt olmak üzere iki bölümden oluşur. Üst bölüme saya, alt bölüme taban denir. Taban, ayakkabının altına gelen ve yerle temas eden kısmıdır. Dış taban, iç taban, ara taban, taban astarı ve ökçeden oluşur. Ayakkabı tasarımı yaparken modelin tabanla bütünlük kazanması ve birbirini tamamlaması gerekir. Öncelikle kalıba ve modele uygun taban seçilmelidir. Taban modeli kullanım alanına ve ayakkabı modeline göre değişiklik gösterir. Tasarımcı kalıp ve ayakkabının modeline uygun olarak dış taban tasarımı yapar. 

Ayakkabı tasarımı yaparken modelin tabanla bütünlük kazanması ve birbirini tamamlaması gerekir. Kullanılan kalıbın ölçülerine uygun numaralarda hazır tabanlar da üretilir. Taban modeli kalıpçıya gönderilir. Tasarlanmış taban modelinin kalıpları CNC (bilgisayarlı sayısal denetim) tezgâhlarında imal edilir. Taban ham maddesi kalıplara sıcak olarak enjekte edilerek istenilen kalıp modeli oluşturulur (Jurdan tabanlar hariç). 

Kalıp modeline uygun farklı modellerde taban çeşitleri üretilir. İklime göre de taban malzemesi değişir. Kışın lastik, yazın kösele taban kullanmak gerekir. Taban modeli, iklime, kullanım alanına ve ayakkabı modeline göre değişiklik gösterdiği için, öncelikle kalıba ve modele uygun taban seçilmelidir. Kalıp ve taban modelleri, sezon modasına paralel olarak değişiklik gösterir. 

Ayakkabılarda Taban Çeşitleri 

1. Doğal Tabanlar 

Kösele (deri): Bir deri çeşidi olan kösele ayakkabılarda kullanılan sağlıklı ve doğal bir malzemedir. Kösele büyükbaş hayvan derilerinin bitkisel tabaklama yöntemiyle işlenmesi sonucu elde edilen bir taban malzemesidir. Günümüzde yüksek fiyatından ötürü köselenin yerine, ayakkabı tabanı olarak maliyeti daha düşük olan sentetik taban malzemeleri tercih edilmektedir. Kösele tabanlar sağlıklı olmalarına rağmen, düşük aşınma dayanımı ve düşük kayma direnci, suyu kolayca geçirme, yüksek fiyat gibi özelliklerinden dolayı tercih edilmemektedir. 

Kauçuk: Doğal kauçuk tabanlar pahalı olmasına rağmen yüksek aşınma dayanımı, yüksek kayma direnci, kimyasallara karşı dayanıklılık gibi üstün özelliklerinden dolayı vazgeçilmez bir taban malzemesidir. Özellikle ağır hizmet amaçlı asker botların ve teknik hizmet amaçlı güvenlik ayakkabılarının tabanlarında doğal kauçuk kullanılmaktadır. 

2. Yapay Tabanlar 

Jurdan (neolit): Bir kauçuk türüdür. Kösele fiyatlarının yüksek olması ve de kösele tabanların kolayca aşınmasından ötürü bu malzeme köseleye alternatif olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden halk arasında ‘suni kösele’ olarak bilinir. Aşınma dayanımı yüksek olan bu malzemelerin kayma direnci düşük olduğundan yazlık ayakkabılar için tercih edilmektedir. 

Havuz taban: Tabanın yapışma alanını artırarak, sayaya daha güçlü yapışmasını sağlamak için kullanılır. 

Poliüretan (PU): Poliüretan tabanlarının iç yapıları gözenekli süngerimsi bir yapıdadır. Bu yüzden özgül ağırlıkları oldukça düşüktür. Bu özelliklerinden dolayı kalın yapılı veya dolgulu tabanlarda rahatlıkla kullanılabilir. Poliüretan tabanlar hafif olmalarının yanı sıra yüksek kayma dirençlerinden dolayı ayakkabıcılıkta çokça kullanılmaktadır. Poliüretan tabanlar, EVA taban, kauçuk taban vb. tabanlara göre esnek olmaları, düşük yoğunluklu olmaları, kalıba kolay uygulanabilmeleri ve kaymaz olmaları nedeniyle tercih edilmektedir. Ağırlıklı olarak terlik, sandalet, spor ayakkabı, iç taban ve dış tabanlarda kullanılır. 

PVC: Yaklaşık 170–180ºC civarında eriyen PVC çokça kullanım alanı olan bir plastik türüdür. Ayakkabı taban malzemesi olarak büyük oranda kullanılmakta olan PVC diğer taban malzemelerine göre oldukça ucuzdur. PVC tabanlar sert ve kırılgan oluşlarından dolayı ve de düşük kayma direnci özelliğinden dolayı kışlık ayakkabılarda tercih edilmemektedir. Düşük maliyetleri nedeniyle yazlık olarak kullanılacak ucuz ayakkabı yapımında çokça tercih edilmektedir. 

EVA: Ayakkabıcılıkta EVA diye bilinen bu malzemenin tam adı etilen vinil asetat'tır. Kauçuksu hafif bir plastik türüdür. Bu malzemenin içyapısı gözenekli süngerimsi bir özelliktedir. En üstün özelliği düşük yoğunluğu olan bu malzemelerin aşınma direnci düşük olduğundan kullanım alanları oldukça sınırlıdır. Genellikle terlik üreticileri bu malzemeyi taban yapımında kullanmaktadır. 

TPR: Doğal kauçuğun pahalı olmasından ve de mekaniksel özelliklerinin zayıf olmasından ötürü bazı kimyasal maddelerle karıştırılarak yapay kauçuk türleri elde edilmektedir. Tabanlardan istenen özelliklere göre bu malzemeler kullanılarak taban üretimi yapılmaktadır. Poliüretan tabanların ve EVA tabanların iç yapıları gözenekli süngerimsi bir şekildedir. Genellikle PVC ve termoplastik tabanlar birbirlerine benzeyen malzemelerdir. PVC ve kauçuk tabanlar diğer tabanlara göre daha ağırdır. Poliüretan tabanlar diğerlerine göre daha hafiftir. EVA tabanlar ise en hafif tabanlardır.