Haşıl Sökme İşlemi Nedir

Haşıl sökme işlemi, sonraki işlemlerin düzgün ve hatasız yapılabilmesi açısından çok önemlidir. 

Haşıl sökme (Alm. Entschlichtung, Fr. désencollage, İng. desizing) dokuma kumaşların boya alımını ve suseverliğini artırmak için çözgü ipliklerindeki haşıl maddesinin uzaklaştırılmasını sağlayan ön terbiye işlemidir. Haşıl uzaklaştırma denim yıkamada ön yıkama olarak da isimlendirilen ve denim giysinin çözgüsündeki haşıl maddesinin sökülmesi işlemidir. 

Haşıl Sökme İşleminin Amacı 

Dokuma hazırlık dairesinde çözgü iplikleri, dokuma esnasında meydana gelen ve iplik kopmalarını artıran, sürtünmelere karşı dayanıklı olmaları (başka bir deyişle sağlam olmaları) için haşıl maddeleri ile haşıllanır. Haşıl işleminin amacı iplikler arasındaki sürtünmeyi ve elektriklenmeyi azaltarak; sağlam ve pürüzsüz iplik yüzeyleri oluşturarak, dokuma işleminin daha sağlıklı yapılmasını sağlamaktır. Dokuma işlemi sırasında faydalı olan haşılların, kumaş dokunduktan sonra üzerinden temizlenmesi gerekir. Aksi halde iyi bir şekilde uzaklaştırılamayan bu haşıl artıkları daha sonraki tekstil proseslerinde (işlem) problem ortaya çıkarabilecektir, örneğin boyamada boyar maddeler ile reaksiyona giren haşıl artıkları boyamada istenilen renk ve desenin tutturulamamasına sebebiyet verebilecektir. Bu nedenle iyi bir haşıl sökme işlemi sonraki tüm aşamaların düzgün bir şekilde uygulanmasına yardımcı olacaktır. Üzerinde haşıl maddeleri bulunan kumaş hidrofob (suyu iten) karakterdedir. Terbiye dairelerinde tüm işlemler sulu ortamda yapıldığı için kumaşı önce hidrofil (suyu çeken) hâle getirmek gerekir. Bu sebeple kumaş üzerinde bulunan haşılın uzaklaştırılması yani haşıl sökme işleminin yapılması şarttır. Haşıl sökme işlemi örme kumaşlara: kumaş örülürken haşıl uygulanmadığı için (farklı yapıda) uygulanmaz. 

Haşıl Sökme Yöntemleri ve Uygulamaları 

Günümüzde yaygın olarak kullanılan haşıl sökme yöntemi, enzimlerle yapılandır. Gerek nişasta haşılı, gerekse sentetik haşıl maddeleri enzimlerle sökülebilir. Enzimlerle haşıl sökmenin dışında kumaş üzerindeki haşıl asitlerle veya bazik çözeltilerle muamele edilerek ve kumaş su içinde 24-48 saat bekletildikten sonra iyi bir yıkama yapılarak da giderilebilir. 

Enzimlerle haşıl sökme: Enzimler, kumaş üzerinde bulunan nişastanın parçalanmasını sağlar. Parçalanmış olan nişasta, sonra yapılan yıkama işlemi ile kumaş üzerinden uzaklaştırılır. Haşıl sökmede kullanılan enzimlere amilaz denir. Bakteri amilazı, yüksek sıcaklıklara dayanıklıdır. Bunun dışında kalan pankreas ve malt amilazları ise 60-70 °C'den sonra etkisiz olurlar. Çalışılırken sıcaklıklara dikkat ederek çalışmak, haşıl sökme işleminde önemlidir. Enzimlerle haşıl sökme işlemi iki şekilde yapılabilir:

- Emdirme yöntemiyle haşıl sökme: 

Haşıl sökme flottesi emdirilmiş olan kumaş 8-16 saat bekletildikten sonra 90-95 °C'de yıkanarak haşıl üzerinden atılır. Bekletme havuzlarda veya özel yapılmış teknelerde olur. Haşıl sökme flottesi emdirilmiş kumaş 105-110 °C'de 5-10 dakika buharlanır ve sonrasında 80-90 °C'de yıkanır. Böylece kumaş üzerindeki haşıl giderilmiş olur. 

- Çektirme yöntemiyle haşıl sökme: 

Çektirme yönteminde haşılın uzaklaştırılması çektirme yöntemiyle sağlanır. 

Haşıl Kontrolü 

Haşıl sökme yapılmış mamul üzerinde haşılın kalıp kalmadığını kontrol etmek amacıyla yapılır. İşletmelerde haşıl kontrolü için farklı çözeltiler kullanılmaktadır. Ancak yaygın olarak bilinen ve kullanılanı iyot çözeltisidir. 

İyot Çözeltisinin Hazırlanması 

10 g/l potasyum iyodür 100 ml su ile çözülür. 0,635 g/l iyot 700 ml su ile çözülür. Her ikisi karıştırılarak 800 ml'ye tamamlanır. Üzerine 200 ml/lt etanol (Etil alkol) ilave edilerek çözelti (1 litre) 1000 ml'ye tamamlanır. Hazırlanan bu çözelti haşıl kontrolü için kullanılır ve koyu renk bir şişe içerisinde güneşten korunarak saklanmalıdır. 

İyot Çözeltisinin Uygulanması ve Değerlendirme 

İyot çözeltisinden haşıl sökme işlemi yapılmış kumaşa damlatılarak kumaş üzerinde meydana gelebilecek renk değişimine göre haşıl kalıp kalmadığı ya da haşıl miktarı konusunda değerlendirme yapılır. Meydana gelen renk haşılın cinsi hakkında fikir verebildiği gibi rengin açık ya da koyuluğu da kalan haşılın azlığı ya da çokluğu hakkında fikir verebilir. İyot çözeltisi kumaş üzerine damlatıldığında: koyu mavi renk oluşursa; kumaş üzerinde çok miktarda nişasta haşılı var demektir. açık mavi renk oluşursa; kumaş üzerinde az miktarda nişasta haşılının bulunduğu yani büyük ölçüde haşılın söküldüğü anlaşılır. sarı renk oluşursa; haşılın tamamen sökülmüş olduğunu gösterir. kahverengi oluşursa; polivinilalkol türevi haşıl maddesi var demektir. Kırmızımsı kahverengi oluşmuşsa; polivinilalkol türevi haşıl maddesi ve nişasta haşılı birlikte kullanılmış ve kumaş üzerinde olduğunu gösterir.