Sentetik Lifler Çeşitleri, Özellikleri ve Kullanım Alanları

Sentetik Liflere Olan Talep Giderek Artmaktadır. 

Sentetik lif, elyafın temel maddesini oluşturan polimerlerin, bazı kimyasal maddelerden, sentez yoluyla elde edilerek lif haline dönüştürülmesi ile elde edilen liflere denir. Tekstilde kullanılan sentetik lifler sentez yoluyla üretilen polimerlerden kimyasal lif çekim yöntemleri kullanılarak elde edilen liflerdir. Sentetik liflerin molekülleri doğada bulunmamaktadır. Önceleri doğal liflerin yerini tutması ve doğal liflerin ihtiyacı karşılamaması durumunda kullanılmak üzere üretilen sentetik lifler, daha sonraları tüketicinin farklı taleplerine yanıt vermek üzere çeşitli özellikleri geliştirilerek üretilmeye başlanmıştır. Sentetik lifler birbirlerine benzer özellikler gösterirler. Sentetik lifler kimyasal yapılarına göre beş grupta incelenir. Bunlar: Poliester lifleri: (erilen, trevira), Poliamid lifleri: (naylon6, naylon 6.6, naylon 11), Polivinil lifleri: (Akrilik, modakrilik, polivinilklorür, polivinilidenklorür, polivinilalkol, polistiren), Poliolefin lifleri: (Polietilen lifleri, polipropilen lifleri, politetrafluoroetilen lifleri [teflon]) ve Poliüretan lifleridir. 

Sentetik lifler üç farklı yöntemle üretilir. Bunlar: yaş eğirme, kuru eğirme ve yumuşak eğirme yöntemleridir. 

Poliamid Lifleri (Naylon PA) 

Poliamid lifi dünyada üretilen ilk sentetik liftir. Poliamid lifleri için naylon sözcüğü genel bir ad olarak kullanılmaktadır. Naylon lifi ilk olarak kadın çoraplarının üretiminde kullanılmıştır. Poliamid lifleri içinde en çok üretilen ve tüketilen iki tür vardır. Bunlar naylon 6.6 ve naylon 6'dır. 

Naylon 6.6: Naylon 6.6'nın başlangıç maddeleri adipik asit ve heksametilen diamindir. Adipik asit ve heksametilen daiminde 6'şar karbon atomu bulunmaktadır. 

Naylon 6.6 Lifinin Elde Edilmesi 

Naylon 6.6 lifinin elde edilmesi için yapılacak ilk işlem bu iki maddenin uzun molekül zincirleri veya polimerler oluşturmasını sağlamaktır. Bu başlangıç maddeleri etil alkol içinde ısıtıldığında naylon 6.6 tuzu oluşur. Bu tuzun sudaki çözeltisi basınç altında buhar verilerek havasız bir ortamda 215-220 °C de tutulduğunda polimerleşme başlar. Polimerizasyon derecesi istenilen seviyeye ulaştığında % 1 oranında asetik asit eklenerek polimerizasyon durdurulur. Süt beyaz renkte olan ve katılaşan naylon 6.6 polimeri küçük parçalar şeklinde kesilerek, yumuşak eğirme yöntemine göre filament hâline getirilir. Bu filamentlere daha sonra bir germe-çekme işlemi uygulanır. Naylon 6.6 filamentleri mat olarak elde edilmek isteniyorsa naylon 6.6 tuzu halindeyken % 1 oranında TiO₂ (=Titanyumdioksit) eklenir. 

Naylon 6.6 Lifinin Kullanım Alanları 

Naylon 6.6 lifleri giyim, iç mekânda kullanılan döşemelik kumaşlar ve endüstriyel tekstiller gibi bir çok alanda kullanılır. 
Giyim: Elbise, mayo, spor giysileri, kadın, erkek ve çocuk çorabı, iç giyim, ceket ve gömlek, 
Ev tekstili: Yatak örtüsü, halı ve perdelik kumaşlar, 
Endüstriyel alanlar: Çadır, uyku tulumu, balık ağı, şemsiyelik ve paraşüt kumaşlarında, otomobil lastiklerinde ve emniyet kemeri yapımında kullanılır. 

Naylon 6: Poliamid lifleri içerisinde en çok üretilen ikinci türüdür. Naylon 6 lifleri 1940 yılında Almanya'da piyasaya Perlon L ticari adı ile üretilmiştir. Üretilen naylon 6.6 lifleri ve naylon 6 lifleri tüm naylon lif ihtiyacını karşılamaktadır. 

Naylon 6 Lifinin Elde Edilmesi 

Naylonun başlangıç maddesi 6 karbonlu amino kaproik asittir. Bu madde 260 °C de basınç altında ve katalizör olarak naylon 6.6 tuzu kullanılmak kaydıyla polimerleştirilir. Naylon 6 polimeri 220 °C'de eritilerek yumuşak eğirme yöntemi ile filament hâline getirilir. Bu filamentlere daha sonra mukavemetlerinin artması için bir germe-çekme işlemi uygulanır. 

Naylon 6 Lifinin Kullanım Alanları 

Naylon 6.6 lifleri ile kullanım alanları benzese de bazı özellikleri nedeniyle ayrıldığı noktalar vardır. Erime noktaları farklı olduğu için uygulanacak ütüleme sıcaklığı da farklıdır. Nem çekme özellikleri aynı olsa da naylon 6 lifi bazı boyalarda daha kolay boyandığından daha parlak ve canlı renkler elde edilebilir. Güneş ışığına karşı dayanıklılığı daha düşük olduğundan perde yapımında kullanılmaz. Naylon 6'nın tutumu, naylon 6.6'ya göre daha yumuşak olduğundan özellikle trikolarda ve tekstüre ipliklerin yapımında daha çok kullanılır. 
Giyim: Elbise, kadın ve çocuk çorabı, iç giyim, gömlek. 
Ev tekstili: Yatak örtüsü, halı yapımında. 
Endüstriyel alanlar: Çadır, balık ağı ve otomobil lastiklerinde kullanılır. Poliester lifleri (PES) İngiltere'de Terylene ve Trevira, ABD'de Dacron, Almanya'da Diolen ve Türkiye’'de Perilen ticari adları ile üretilen poliester lifleri günümüzde en çok kullanılan sentetik lif konumundadır. Poliester lifi diğer liflerde de karıştırılarak kullanılabilir. Bir dialkol ile dikarboksilik asidin kondenzasyonu sonucunda elde edilen poliester kimyasal yapıları bakımından 3 grupta incelenir; PET (polietilen tereftalat) lifleri, PCDT lifleri ve Modifiye (yeni) poliester lifleri. 

Poliester Liflerinin (PES) Elde Edilmesi 

PET poliester lifleri iki yönteme göre elde edilir. Birincisinde başlangıç maddesi olarak etilen glikol ve dimetiltereftalat alınır. İkinci yöntemde ise başlangıç maddesi olarak etilen glikol ve tereftalik asit alınır. Polimerleştirilen hammadde, polimerleştirme kazanında soğutularak alınır ve küçük parçalar hâlinde kesilerek üretilir. Polimerler, erime noktası olan 260 °C'de eritilerek yumuşak eğirme yöntemine ile filament hâline getirilir. Bu filamentlere daha sonra mukavemetlerinin artması için bir germe çekme işlemi uygulanır. 

Poliester Liflerinin (PES) Fiziksel Özellikleri 

Enine kesit ve boyuna görünüş: Poliester lifleri mikroskop altında düzgün bir çubuk şeklinde görülür. Enine kesiti ise yuvarlaktır. 

Renk ve parlaklık: Poliester lifleri genelde beyaz olarak üretilir. Poliester lifi parlaktır, istenildiğinde yarı mat veya mat olarak da elde edilebilirler. 

İncelik ve uzunluk: Poliester lifleri çeşitli uzunluklarda üretilebilir. Kullanım alanına bağlı olarak filament hâlde olabileceği gibi kesikli (stapel) şeklinde de olabilir. 

Poliester Liflerinin (PES) Kimyasal Özellikleri 

Mukavemet: Poliester liflerinin mukavemeti üretim şekline göre değişiklik gösterir. Filament hâlde bulunan poliester liflerinin mukavemeti 4-7 gr/denye, arasındadır. 

Nem çekme özelliği: Poliester liflerinin nem çekme özelliği çok düşüktür. Bu oran normal şartlarda % 0.2-0.8 arasında değişmektedir. Poliester lifleri nemi bünyelerine çekmeden yüzeyde tutabildikleri için üretilen ürünlerin sıcak havalarda giyilebilmesi sağlanır. 

Sürtünmeye karşı dayanıklılık: Poliester liflerinin sürtünmeye karşı dayanıklılığı çok iyidir. Tüylenme sorunu ile karşılaşılabilir. 

Boyut değiştirmezlik: Sıcak fiksaj işlemi uygulanan poliester liflerinin boyut değiştirmezliği çok iyidir. Sıcak fiksaj uygulanmış poliester kumaşlar yüksek sıcaklıklarda çekebilir. 

Esneklik ve yaylanma özelliği: Poliester liflerinin esneklik özelliği genelde iyi, yaylanma özelliği ise çok iyidir. Filament halindeki poliester liflerinin uzama oranı % 15-30, kesikli halde ise % 30-50 arasında değişmektedir. 

Hacimsel yoğunluk: Poliester lifleri hafif bir lif olup, özgül ağırlığı 1.38 gr/cm³'tür. 

Kimyasal maddelerden etkilenme: Poliester lifleri asitlere, kuru temizlemede kullanılan çözücülere ve ağartıcılara karşı dayanıklıdır. Kuvvetli alkaliler ise liflere zarar verir. 

Çevresel faktörlere karşı dayanıklılık: Poliester liflerinin güneş ışığına karşı dayanıklılığı birçok sentetik liften daha iyidir. Uzun süre güneş ışığı liflere zarar verebilir. Perdelik kumaş olarak kullanılabilir. Bakteri, mantar, küf, güve ve diğer zararlı böcekler liflere zarar vermez. 

Elektriklenme özelliği: Poliester liflerinin elektrik iletme özelliği çok düşük olduğundan statik elektrikle yüklenir. 

Isıdan etkilenme özelliği: Poliester liflerinin erime noktası 250 °C'dir. Poliester ürünleri pek fazla buruşmadığından düşük ısılarda ütülemek gerekir. Ütüleme sıcaklığı 140 °C'dir. 

Yanma özelliği: Poliester lifleri alevle karşılaştığında çekerek erir. Kimyasal bir koku ve siyah bir is bırakır. Külü ise krem renginde, boncuk şeklinde ve serttir. 

Poliester Lifinin Kullanım Alanları 

Poliester lifleri tekstilde oldukça geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Tek başına kullanılacağı gibi diğer liflerle de karıştırılarak kullanılan poliester lifinden tafta, organze ve saten gibi çeşitli kumaşlar üretilir. En çok pamuk lifiyle karıştırılan poliester lifleri yün, akrilik, ipek, viskoz ve keten lifi ile de kullanılabilir. 
Giyim: Takım elbise, iç giyim, gömlek ve dış giyimde mont, kaban, pardösü. 
Ev tekstili: Yatak örtüsü, masa örtüsü, yastık, nevresim, perdelik kumaş ve halı yapımında, 
Endüstriyel alanlar: Balık ağı, otomobil lastikleri, halat, dikiş ipliği ve yelken bezi yapımında kullanılır. 

Polivinil Lifleri 

Polivinil lifleri 4 ana grupta toplanır: 

Poliakrilonitril Lifleri (PAN): poliakrilonitril lifleri, akrilik ve modakrilik olmak üzere iki gruba ayrılır.
Polivinil klorür lifleri: % 100 PVC lifleri, polivinil klorür kopolimerleri, modifiye edilmiş polivinil klorür lifleri, 

Poliviniliden klorür lifleri, 
Povinilalkol lifleri. 

Akrilik Liflerin Elde Edilmesi 

Akrilik lifler % 85 oranında akrilonitril polimerleri ile % 15 oranında birden fazla monomerin karıştırılması ile elde edilmiştir. Sıvı akrilonitril çeşitli katalizörler kullanılarak polimerizasyon işleminden geçirilirler. Polimer içerisine katılan bir solvent ile eritilir ve % 25-40 oranında bir polimer çözelti elde edilir. Sıcak hava ile karşılaşılan liflerin üzerindeki çözücü buharlaştırılır ve filament biçimindeki lifler sertleştirilir. Akrilik lifleri yaş veya kuru çekim yöntemine göre elde edilir. Bu filamentlere daha sonra mukavemetlerinin artması için bir germe çekme işlemi uygulanır. 

Akrilik Liflerinin Fiziksel Özellikleri 

Enine kesit ve boyuna görünüş: Yaş eğirme yöntemine göre üretilen akrilik liflerinin enine kesiti yuvarlak veya fasulye şeklindedir. Kuru eğirme yöntemine göre elde edilen akrilik liflerinin enine kesiti yer fıstığı şeklindedir. Yuvarlak veya fasulye şeklinde enine kesite sahip olan akrilik liflerinin yaylanma yeteneği, yer fıstığı şeklinde enine kesite sahip olan akrilik liflerinin de yumuşaklığı ve parlaklığı iyidir. Akrilik liflerinin boyuna görünüşleri pürüzsüz, büklümlü ve çizgilidir. 
İncelik ve uzunluk: Akrilik lifleri çeşitli uzunluklarda üretilebilir. Kullanım alanına bağlı olarak filament hâlde olabileceği gibi kesikli (stapel) şeklinde de olabilir. Kesikli (stapel) olarak kullanılacak liflerin daha hacimli olması için kıvrım kazandırılır. 
Mukavemet: Akrilik liflerinin mukavemeti diğer sentetik lifler (naylon, poliester, olefin) kadar yüksek değildir. Daha çok pamuk yün lifi gibi doğal liflere yakındır. Akrilik liflerinin mukavemeti 2 - 3,6 gr/denye, arasındadır. 
Nem çekme özelliği: Akrilik liflerinin nem çekme özelliği düşüktür. Bu oran normal şartlarda %1 - 2,6 arasında değişmektedir. Akrilik liflerinin nem çekme özelliği düşükse de, mikro liflerin yüzeylerinde su tutma özellikleri yüksektir. 
Sürtünmeye karşı dayanıklılık: Akrilik liflerinin sürtünmeye karşı dayanıklılığı iyi değildir. 
Boyut değiştirmezlik: Akrilik liflerinin boyut değiştirmezliği iyi değildir. Sıcak fiksaj işlemi uygulanan poliester liflerinin boyutlarında değişiklik olmaz. Buhar akrilik ürünlerinin boyutlarında değişikliğe neden olabilir. 
Esneklik ve yaylanma özelliği: Akrilik liflerinin esneklik özelliği diğer sentetik liflere oranla daha düşüktür. Yaylanma özelliği ise lifin türüne göre iyiden çok iyiye doğru farklılıklar gösterir. Akrilik liflerinin uzama oranı % 20-36 arasında değişir. Akrilik lifi % 1 uzatıldığında % 95 esneyebilir. Hacimsel yoğunluk: Akrilik liflerinin özgül ağırlığı 1,14-1,19 gr/cm³ arasında değişmektedir. 

Akrilik Liflerinin Kimyasal Özellikleri 

Kimyasal maddelerden etkilenme: Akrilik lifleri nitrik asit dışında diğer asitlere karşı dayanıklıdır. Özellikle yoğun ve sıcak haldeki alkaliler life zarar verir. Kuru temizlemede kullanılan çözücüler lifin sertleşmesine yol açabilir. Klorlu ağartıcılar dışındaki ağartıcılara karşı dayanıklıdır. 
Çevresel faktörlere karşı dayanıklılık: Akrilik liflerinin güneş ışığına karşı dayanıklılığı oldukça iyidir. Bakteri, mantar, küf, güve ve diğer zararlı böcekler liflere zarar vermez. 
Elektriklenme özelliği: Akrilik liflerinin elektrik iletme özelliği az nem çektiği için düşüktür. Bu nedenle akrilik ürünlerde statik elektriklenme problemi ile karşılaşılır. 
Isıdan etkilenme özelliği: Akrilik liflerinin belli bir erime noktası yoktur. Erime noktası 215-255 °C arasında değişir. Çok yüksek sıcaklıklar ürünlerin renginde değişikliğe neden olabilir. Ütüleme sıcaklığı 110 °C olmalıdır. 
Yanma özelliği: Akrilik liflerinin alevle karşılaştığında eriyerek yanar. Alev çekildikten sonrada yanmaya devam eder. Kimyasal bir koku ve siyah bir is bırakır. Külü sert, siyah ve şekilsizdir. 

Akrilik Liflerinin Kullanım Alanları 

Akrilik lifleri çeşitli giysilerde ve ev tekstili ürünlerinde tek başlarına veya karışım hâlde kullanılabilir. Tutumlarının yün lifine benzemesi, hafif olmaları ve bakımlarının yüne göre daha kolay olması nedeniyle akrilik lifleri piyasada aranır bir konuma gelmiştir. Akrilik liflerinden hacimli iplikler üretilerek özellikle örme yüzey üretimde ve örmecilik sektöründe yaygın olarak yararlanılır. Giyim: Kazak, elbise, çorap, el örgü iplikleri çocuk giysilerinde ve bazı spor giysilerinde (özellikle kayak) kullanılır. Akrilik liflerinden imitasyon kürk kumaşlar da üretilebilir. 
Ev tekstili: Perdelik ve döşemelik kumaş, battaniye ve halı yapımında kullanılır. 

Modakrilik Lifleri 

Bileşiminde % 35-85 arasında akrilonitril içeren life modakrilik lifi denir. Modakrilik liflerinde akrilonitrilin yanında komonomer olarak vinil krorür, viniliden klorür ve vinil disayinit bulunur. Lifler kuru veya yaş çekim yöntemine göre üretilir. Modakrilik liflerinin mukavemetleri ve sürtünmeye karşı dayanıklılıkları iyi değildir. Liflerin yaylanma yeteneği ve esneme özellikleri iyidir. Dökümlü bir liftir. Güneş ışığına karşı dayanıklılıkları çok iyidir. Kimyasal maddelere karşı ve aleve karşı dayanıklılığı iyidir. Modakrilik liflerinin nem çekme özelliği çok düşüktür % 0,4-3 arasında değişir. Sürtünmeden dolayı liflerde tüylenme problemi ile karşılaşılabilir. Modakrilik ürünleri 110 °C ve daha düşük sıcaklıklarda ütülenmelidir. 

Diğer Polivinil Lifleri 

Polivinilklorür lifleri: Bu lifler asetilen ve hidroklorik asitten elde edilen lifleri, vinilklorürün polimerleştirilmesi sonucunda üretilen liflerdir. Bu gruba giren üç lif vardır. % 100 PVC lifleri, polivinilklorür kopolimerleri, modifiye edilmiş polivinil klorür lifleri. 
% 100 PVC lifleri: % 100 polivilklorüre plastikleştirici eklenmesiyle elde edilmektedir. Güç tutuşurluk, yanmazlık ve kimyasal maddelere karşı dayanıklılıkları nedeniyle, itfaiyeci elbiselerinde, çadır, balık ağları, dokusuz yüzeyler ve yelkenler gibi endüstriyel tekstil alanında kullanılmaktadır. 
Vinilklorür kopolimerleri: Bu lifler güç tutuşurlukları, kimyasal maddelere karşı dayanıklılıklarının yüksek olması nedeniyle çeşitli filtreler ve ağ dokumaları gibi özel alanlarda kullanılır. 
Modifiye polivinilklorür lifleri: Polivinil klorürün kimyasal yapısı değiştirilerek içindeki klor miktarı arttırılır. Bunun sonucunda bazı özelliklerinde değişimler olur. Güç tutuşurluk ve yanmazlık özellikleri nedeniyle çadır, muşamba, tente ve çeşitli filtrelerin üretimde kullanılır. 
Polivinilidenklorür lifleri: Bileşiminde en az % 80 oranında viniliden klorür bulunan polimer maddeden çekilmiş lifler olarak tanımlanır. Güneş ışığına karşı dayanıklılıkları çok iyidir. Kolay yıkanır, temizlenir ve leke tutmaz. Bu özellikleri nedeniyle otomobil döşemelerinde ve dış mekânlarda kullanılacak döşemeliklerde kullanılır. 
Polivinilalkol lifleri: Bu lifler yaş eğirme yöntemine göre elde edilir. Polivinil alkol liflerinden çeşitli filtrelerin, balık ağlarının ve spor giysilerin yapımında yararlanılır. Ayrıca pamuk, viskoz ve ipek lifleri ile karıştırılarak eşarp ve fular yapımında da kullanılmaktadır. 

Poliolefin Lifleri 

Poliolefin lifleri ilk olarak İtalya ve Almanya'da üretilmiştir. ABD'de üretimi ise 1960 yılında başlamıştır. Poliolefin lifleri, doymamış hidrokarbonların polimerleşmesi ile elde edilen liflerdir. Poliolefin lifleri polietilen lifleri, polipropilen lifleri, politetrafluoroetilen lifleri (teflon) olmak üzere üç grupta incelenir. 

Polipropilen Lifleri 
Polipropilen Liflerinin Elde Edilmesi 

Bir petrol ürünü olan propilenin uygun katalizörler ile 25-30 atmosfer basıncı altında 100 °C’de polimerizasyonu ile elde edilmektedir. Polipropilen lifleri günümüzde yumuşak çekim veya düzesiz çekim yöntemine (film yarma tekniği) göre elde edilir. 

Polipropilen Liflerinin Fiziksel Özellikleri 

Enine kesit ve boyuna görünüş: Polipropilen liflerinin enine kesitleri genelde yuvarlak boyuna görünüşleri ise silindiriktir. Lif yüzeyi pürüzsüz görünür. 
Renk ve parlaklık: Polipropilen lifleri renksiz olarak üretilir. Üretim sırasında polimer sıvısı boyanarak istenilen renkte lif elde edilebilir. 
İncelik ve Uzunluk: Polipropilen liflerinin çeşitli uzunluklarda üretilebilir. Kullanım alanına bağlı olarak filament halde olabileceği gibi kesikli (stapel) şekilde de olabilir. 
Mukavemet: Polipropilen liflerinin mukavemeti yüksektir. Polipropilen liflerinin mukavemeti 3-5 gr/denye arasındadır. 
Nem çekme özelliği: Polipropilen lifleri bünyelerine hiç nem çekmez. Nem çekmediği için su ile bulaşan lekelerden etkilenmez. Polimer çözeltisi renklendirildiği zaman boyanabilir. 

Polipropilen Liflerinin Kimyasal Özellikleri 

Sürtünmeye karşı dayanıklılık: Polipropilen liflerinin sürtünmeye karşı dayanıklılığı çok iyidir. 
Boyut değiştirmezlik: Polipropilen liflerinin boyut değiştirmezliği mükemmeldir. 120 °C’nin üzerindeki sıcaklıklarda ürünler büzüşür. 
Esneklik ve yaylanma özelliği: Polipropilen liflerinin esneklik özelliği çok iyidir, yaylanma özelliği ise iyi değildir. 
Hacimsel yoğunluk: Polipropilen liflerinin özgül ağırlığı çok düşük olup 0,92 gr/cm³'tür. Bu lifin sudan da hafif olduğunu gösterir. 
Kimyasal maddelerden etkilenme: Polipropilen liflerinin asitlere ve alkalilere karşı dayanıklılığı iyidir. Kuru temizlemede kullanılan çözücüler life zarar verebilir. Bu yüzden yıkama yapılması daha iyidir ve önerilir. 
Çevresel faktörlere karşı dayanıklılık: Polipropilen lifleri uzun süre güneş ışığı etkisi altında kalırsa lif zarar görür. Bakteri, mantar, küf, güve ve diğer zararlı böcekler liflere zarar vermez. 
Elektriklenme özelliği: Polipropilen liflerinin elektrik iletme özelliği düşüktür. Nem çekmedikleri için ürünlerde statik elektriklenme problemi ile karşılaşılır. Bitim işlemleri ile bu problem giderilebilir. 
Isıdan etkilenme özelliği: Polipropilen liflerinin erime noktası 170 °C civarındadır. 
Yanma özelliği: Polipropilen lifleri alevle karşılaştığında yanarak erir. Alev çekildikten sonrada lifler kendi kendini söndürür. Kimyasal bir koku veya parafin kokusu çıkar. Siyah bir is bırakır. Külü oldukça serttir. 

Polipropilen Liflerinin Kullanım Alanları 

Polipropilen lifleri çeşitli giysilerde, döşemelik kumaş, halı ve endüstriyel alanda oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Tek başlarına veya diğer liflerle karıştırılarak kullanılabilir. 
Giyim: İç giyim, çorap, çocuk giysilerinde, çeşitli ipliklerin yapımında, özellikle lifin nem çekmemesi nedeniyle ve sürtünmeye karşı dayanıklı oluşlarından spor giysilerinde kullanılır. 
Ev tekstili: Polipropilen lifleri, battaniye, halı ve halat yapımında jüt ve benzeri liflerin yerini almaktadır. Polipropilen lifleri özellikle halı ve döşemelik kumaş yapımında kullanılmaktadır. Battaniye yapımında yün lifleri ile karıştırılarak kullanılır. 
Endüstriyel tekstil: Çeşitli filtre kâğıdı, balık ağ ve kayış yapımında kullanılmaktadır. Polipropilen liflerinden yat döşemeleri ve otomotiv sektöründe de yararlanılmaktadır. 

Diğer Poliolefin Lifleri 

Polietilen lifleri: Polietilen lifleri etilen gazının polimerizasyonu sonucu elde edilir. Yumuşak eğirme yöntemine göre elde edilir. Liflerin birçok özelliği polipropilen lifine benzemektedir. Polietilen liflerinin erime noktası ve uzama yeteneği polipropilen lifinden daha düşüktür. Bu lif tekstil sektöründe çok büyük bir öneme sahip değildir. Plastik ve ambalaj sanayinde daha etkin olarak kullanılmaktadır. Polietilen lifleri kimyasal maddelere karşı koruyucu kumaş, ip, yelken bezi, ağ, halat, filtre, otomobil ve uçak döşemelerinde kullanılmaktadır. 

Politetrafluoroetilen lifleri (teflon): Tetrafluoroetilen gazının yüksek basınç altında su beraberliğinde polimerleşmesi ile elde edilir. Yanmaya ve kimyasal reaktiflere karşı koruyucu kumaşların yapımında, ambalaj malzemesi, filtre bezleri, taşıyıcı bantlar, kaplama maddeleri ve tıbbi malzemelerin yapımında kullanılır. Uzay giysilerinde de kullanılmaktadır. 

Elastomer Lifleri: Poliuretan, glikol ile diizosiyanat bileşiklerinin reaksiyonundan elde edilir. Bu lif ilk olarak Almanya'da üretilmiştir. İlk üretilen bu lifler sert tutumlu olduğundan tekstilde kullanım alanı yaygınlaşmamıştır. Esneklikleri çok yüksek olan poliuretan lifleri elastomer lif grubuna girer. 

Spandex Lifleri: Yapısında % 85 oranında poliuretan polimerleri bulunan sentetik liflere spandex adı verilir. Spandex lifleri 1958 yılında ABD'de üretilmiş ve 1959 yılında piyasaya sürülmüştür. Spandex liflerinin enine kesitleri yuvarlak ve yer fıstığı şeklinde, yüzeyleri genelde pürüzsüzdür. Spandex lifleri 0.7-1 gr/denye gibi çok düşük bir mukavemete sahiptir. Spandex liflerinin en önemli özelliği kopma anındaki uzama yüzdesinin % 400-700 arasında olmasıdır. Liflerin nem çekme yeteneği % 1-1,4 oranındadır. Spandex liflerinin kimyasal maddelere karşı dayanıklılığı iyidir. Bakteri ve mikroorganizmalar life zarar vermez. Güneş ışığına karşı dayanıklıdır. Spandex lifleri alevle karşılaştığında kimyasal bir koku çıkararak yanar ve siyah, yumuşak bir kül bırakır. Liflerin erime noktası 230-270 °C arasında değişmektedir. Spandex lifleri başka liflerle birlikte kullanılır. Bu liflerin üzeri bazen pamuk, viskoz ve naylon lifleri ile kaplanabilir. Esnekliği iyi olan mayo, iç çamaşırı, çorap konçları, çorap, dizlik, çeşitli dans ve spor giysilerinde kullanılmaktadır. Cerrahi bant ve korse yapımında da kullanılır. Çeşitli kumaşlarda ve trikolarda spandex liflerinden yararlanılır. 

Sentetik Liflerin Ortak Fiziksel Özellikleri 
Renk: Çekim sırasında çözeltiye renk pigmentleri eklenmediği takdirde çoğunlukla renkleri beyazdır. 
Uzunluk: Tüm sentetik lifler filament olarak elde edilir. İstenildiği takdirde kesilir. 
Enine Kesit: Düze deliklerinin şekli lifin enine kesitini belirler. 
İncelik: Düze deliklerinin çapı lifin inceliğini belirler. 
Parlaklık: Genelde parlak liflerdir, kullanım alanına göre yarı mat veya mat olarak da elde edilebilir.
Sürtünmeye karşı dayanıklılık: Sürtünmeye karşı dayanıklılıkları iyiden mükemmele doğru değişiklik gösterir. Yıpranma belirtisi olmadığı için giysiler uzun süre yeni görünür. Bu özelliği en düşük olan lif akriliktir. Sürtünmeye karşı dayanıklı olduklarından renkleri de kolay bozulmaz. 
Mukavemet: İyiden mükemmele doğru değişiklik gösterir.
Tüylenme: Özellikle kesikli olarak üretilen liflerde problem olabilir. 
Yaylanma yeteneği: Mükemmeldir. Bu nedenle daha az buruşur. 
Hacimsel Yoğunluk: Liflere göre değişiklik gösterse de genelde lifler hafiftir. 
Nem çekme özelliği: Nem çekme özellikleri çok düşük olduğundan ürünler çabuk kurur. Yıkandığında çekmez ve zor boyanır. Su ile bulaşan lekelere karşı dayanıklıdır. 
Güneş ışığına karşı dayanıklılık: Güneş ışığına karşı dayanıklılığı iyiden mükemmele doğru değişiklik gösterir. Perde, iç ve dış mekanlarda kullanılacak halı ve döşemelik kumaş üretiminde tercih edilir. 

Sentetik Liflerin Ortak Kimyasal Özellikleri 
Kimyasal maddelerin etkisi: Birçok kimyasal maddeye karşı dayanıklıdır. Kimyasal maddelerle uğraşılan işlerde koruyucu giysi yapımında yararlanılır. 
Isıya karşı hassasiyet: Ütüleme sırasında ütünün çok sıcak olması durumunda sentetik kumaşlar büzüşür daha sonra da erir. Sigara yanığı ürün üzerinde delik oluşmasına neden olur. 
Mantar ve güvelerin etkisi: Mantar ve güvelere karşı dayanıklı olduğundan saklanmaları bir sorun yaratmaz.
Yağ çekme özelliği: Lifin içine işleyen yağ lekeleri sadece kuru temizleme ile çıkarılabilir. 
Statik elektriklenme: Giysiler giyen kişinin üzerine yapışırken özellikle soğuk ve kuru havalarda statik elektriklenme olur. 
Güç tutuşurluluk: Life göre zayıftan mükemmele doğru değişiklik gösterir. 

Sentetik Liflerin Ortak Bakım Özellikleri 

Yıkama: Çamaşır makinesinde yıkanabilir. 40 °C’de yıkanmalıdır. 

Ağartıcılar: Kullanılabilir. Optik ağartıcılar kullanılmalıdır. 

Kurutma: Asarak veya kurutma makinesinde kurutulabilir. 

Ütüleme: Ütü yapılması gerektiğinde dikkatli olunmalı, düşük sıcaklıklar tercih edilmelidir. 

Kuvvetli deterjanlar: Kullanılabilir. 

Yağ lekelerinin çıkarılması: Yağ lekelerinin çıkarılması için öncelikle bir ön hazırlık yapılmalı veya kuru temizlemeye verilmelidir. 

Saklama: Mantar, güve gibi böceklerin ürünler üzerinde olumsuz bir etkisi olmadığından saklanmaları problem değildir. 

Sentetik Lifleri Tanıma Testleri 

Sentetik lifleri ayırt etmek için mikroskop, yakma ve kuru destilasyon testleri uygulanabilir. 

Mikroskop Testi 
Sentetik liflerin boyuna görünümü ve enine kesit özellikleri, mikroskopla liflerin boyuna görünüm ve enine kesitleri incelenerek lifler gruplandırılabilir. Sentetik liflerin boyuna ve enine görüntüsünün mikroskop altında incelenmesiyle elde edilir. Sentetik liflerin mikroskopla boyuna görünüm ve enine kesitleri incelenerek liflere ait gruplandırma aşağıdaki verilmiştir. Liflerin boyuna görünüm ve enine kesit özellikleri: 
Poliamid lifleri (naylon, perlon rilsan), boyuna görünüm: Poliamid lifleri mikroskop altında düzgün bir silindir, cam bir çubuk görünümündedir. Enine Kesit: Enine kesiti yuvarlaktır. 
Poliester lifleri, boyuna görünüm: Poliester lifleri mikroskop altında düzgün bir çubuk şeklinde görülür. Enine Kesit: Enine kesiti yuvarlaktır. 
Akrilik lifleri, boyuna görünüm: Akrilik liflerinin boyuna görünümleri pürüzsüz, büklümlü ve çizgilidir. Enine kesit ise yaş eğirme yöntemine göre üretilen akrilik liflerinin enine kesiti yuvarlak veya fasulye şeklindedir. Kuru eğirme yöntemine göre elde edilen akrilik liflerinin enine kesiti yer fıstığı şeklindedir.
Modakrilik lifler, boyuna görünüm: pürüzlü ve boyuna çizgilidir. Enine kesiti tırtıklı, U şeklinde veya yerfıstığı şeklindedir. 
Polivinil klorür lifleri, boyuna görünümleri düzgündür. Enine kesiti yuvarlağa yakındır. 
Polivinil klorür lifleri, boyuna görünümleri silindiriktir. Lif yüzeyi pürüzsüz görünür. Enine kesitleri genelde yuvarlaktır. 
Polipropilen lifleri, boyuna görünümleri silindiriktir. Lif yüzeyi pürüzsüz görünür. Enine kesitleri genelde yuvarlaktır.
Polietilen lifleri, boyuna görünümleri düz ve üstleri pürüzsüzdür. Enine kesiti daire biçimindedir. 
Polivinilalkol lifleri, boyuna görünümleri düz ve pürüzsüzdür. Enine kesiti yassı fasulye şeklindedir.
Poliüretan lifleri, boyuna görünümleri düzgündür. Enine kesiti genelde yuvarlaktır. 

Yakma Testi 

Bir organik maddenin ısı enerjisi ile bu enerjiden etkileşimi belli bir değere kadar fizikseldir. Ancak belli bir ısıdan sonra kimyasal etkileşim meydana gelmeye başlar. Yeterli ısıyla yanma olayı başlar. Isıtma ve yakma yöntemiyle, lif örneğinin ısı ve alev karşısındaki davranışı gözlenir. Lifin ısı karşısında eriyip erimediği, yakma işlemi sonucundaki yanma biçimi, yanma sonrasında çıkardığı koku ve yanma artığı incelenerek lif örnekleri sınıflandırılabilir. 

Sentetik Liflerin Aleve Karşı Tepkileri ve Yanma Karakteristik Özellikleri 

Alev içinde yanma şekli, çıkardığı koku ve yanma karakteristik özelliğinden lifler gruplandırılabilir. Sentetik liflerin aleve karşı tepkileri ve yanma karakteristik özelliklerine ait gruplandırma yanış şekli, koku, ve kalıntı şekli (kül) yukarıdaki tabloda gösterilmiştir. 

Kuru Destilasyon Testi 

Sentetik Liflerin Kuru Destilasyon Sonuçları 
Sentetik lifler kuru destilasyon sonuçlarına göre de gruplandırılabilir. Sentetik liflerin kuru destilasyon sonuçlarına göre liflere ait gruplandırma aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 

Devamı

Rejenere (Suni) Lifler Tanımı, Sınıflandırılması ve Elde Edilme Yöntemleri

Suni (rejenere) lifler örnek lif kesiti. 

Yapay (rejenere ve sentetik) Lifin Tanımı, Sınıflandırılması ve Elde Edilme Yöntemleri 

Rejenere (suni) lifler, (Alm. Regenerat Faser, Fr. fibre régénérée, İng. regenerated fiber), ham madde olarak protein, selüloz gibi doğal maddelerden elde edilen viskon, kazein, soya lifleri benzeri kimyasal liflerdir. Rejenere, elyafın temel maddesi olan polimerlerin, doğal kaynaklardan polimer bileşikler hâlinde elde edilerek birtakım fiziksel ve kimyasal yöntemlerin uygulanması ile oluşan liflere denir. 

Tekstilde bütün yapay lifler, doğal polimerlerden (kâğıt, odun, linter, bitkisel veya hayvansal kökenli proteinler, bir tür deniz yosunu olan algler, kauçuk) veya sentetik polimerlerden (petrol yan ürünü) bir takım kimyasal ve fiziksel yöntemlerle filament hâlde elde edilen tekstil ham maddeleridir. Yapay lifler ise suni (rejenere) ve sentetik lifler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. 

Yapay liflerin elde edilmesinde pek çok yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan; yaş çekim, kuru çekim, yumuşak (eriyik) çekim yöntemleri lif üretiminde daha fazla oranda kullanılmaktadır. 

Yaş Çekim Yöntemi: Bu yöntemde, doğal polimerin uygun bir çözücüde çözeltisi hazırlanır. Bu çözelti koagülasyon (katılaştırma) banyosu içinde bulunan düzelere (delikli püskürtme başlığı) bir pompa yardımıyla sabit basınç altında gönderilir. Polimer çözeltisi, ince delikli düzelerden, yaş bir banyoya filament şeklinde çıktığından bu biçimde pıhtılaşır ve çöker. Viskoz, modal ve akrilik lifleri yaş çekim yöntemiyle elde edilebilir. 

Kuru Çekim Yöntemi: Bu yöntemde, polimer çözeltisini hazırlamak için kullanılacak çözücü maddelerin kolay uçucu, yani kaynama noktası düşük bir madde olması gereklidir. Böyle bir çözelti; düzelerden sabit basınç altında ve içinden sıcak hava akımı geçen odalara püskürtülürse, çözücü kolayca buharlaşır ve geriye filament şeklinde biçimlenmiş polimer madde kalır. Asetat, triasetat, akrilik lifleri kuru çekim yöntemiyle elde edilir. 

Yumuşak Çekim Yöntemi: 

Herhangi bir çözücüde çözünmeyen termoplastik (ısı ile şekil değiştirebilen) özelliğe sahip polimerler, yumuşak çekim yöntemiyle filament hâline getirilirler. Bu yöntemde; cips hâlindeki polimer maddeler erime noktası üzerindeki sıcaklıkta sıvı (eriyik) hâle getirilir. Erimiş polimer; bir pompa yardımıyla sabit basınç altında, düze başlıklarından içinden soğuk hava akımı geçen odalara püskürtülür. Erimiş polimer, soğuk odalarda filament hâlinde katılaşır. Poliamid, poliester, poliüretan yumuşak çekim yöntemiyle elde edilir. Tek delikli düze başlığından elde edilen filamente monofilament, çok delikli düze başlığından elde edilen filamente de multifilament denir. 

Suni (Rejenere) Lif Çeşitleri ve Özellikleri 

Yapımında başlangıç maddesi olarak doğal hammadde (selüloz veya protein) kullanılan, kimyasal işlemlerle esas molekül yapısı bozulmadan elde edilen liflere rejenere lif denir. Rejenere lifler, doğal polimerlerden kimyasal ve fiziksel işlemlerle yeniden şekillendirilerek bir lif çekim yöntemiyle filament hâlinde üretilirler. Doğal polimer maddenin kaynağına göre rejenere elyaf iki çeşittir: selüloz esaslı lifler ve protein esaslı lifler. 

Selüloz Esaslı Suni Lifler 

Rejenere elyafı oluşturan doğal polimer olarak selüloz alınmışsa rejenere selülozik elyaf adı verilir. 

Rayon ve Floş: Filament hâldeki rejenere selüloz elyafına verilen isimdir. Doğal kaynaklı insan yapısı elyaf üretiminin en önemli temsilcisidir. Ülkemizde rayon üretimi yapan işletme çok az olduğundan, genelde ithal edilerek kullanılmaktadır. Selüloz kökenli rejenere elyaf çeşitleri şunlardır: 

- Viskoz lifleri, 

- Modal lifleri, 

- HWM (High Wet Modulus Rayonu), 

- Asetat lifleri, 

- Triasetat lifleri, 

- Nitrat rayonu, 

- Bakır rayonu. 

Bunlardan nitrat ve bakır rayonunun günümüzde üretimi yoktur. Viskoz ve modifiye viskoz liflerinin üretimi önemlidir. Asetat ve triasetat liflerinin özellikleri, diğer rayon kökenliler gibi selüloz esaslı olmalarına rağmen, hidrofob (su itici) karakterli sentetik kimyasal liflere benzemektedir. Doğal selüloz kaynakları, linter ve ağaç selülozudur. En kaliteli rejenere selüloz lifi, linterden elde edilir. 

Viskoz elyafı genellikle iki şekilde elde edilmektedir: Viskoz rayon (filament hâlde) ve Viskon (ştapel hâlde) elde edilir. Viskoz üretimi için odundan ve linterden elde edilen selüloz hammaddesi kostik soda ve sodyum bisülfit ile işlem görerek yabancı maddelerden arındırılır. Selüloz hamuru kostik soda çözeltisi (NaOH) ile işlem görerek alkali selüloz hâline dönüşür. Alkali selüloza, ön olgunlaştırma işleminden sonra karbon sülfür (CS2) ilave edilerek selüloz ksantat elde edilir. Seyreltik sodyum hidroksit ilavesi ile de ham viskoz çözeltisine dönüştürülür. Filtreleme ve ard olgunlaştırma işleminden sonra viskoz çözeltisi asitli bir banyoya düzelerden fışkırtılarak yaş çekim yöntemiyle katı hâlde viskoz filamentleri elde edilir. Katılaşan filamentler, germe - çekme, yıkama ve kurutma işlemlerinden sonra bobine sarılarak viskoz rayon iplik elde edilir. Filamentler tow (kablo) şeklinde bir araya getirilir. Kesme işlemi ile de ştapel (kesikli) hâle dönüştürülür. Yıkama ve kurutma işlemlerinden sonra balyalanır ve viskon elyafı elde edilir Balya hâlinde işletmelere sevk edilir. Viskon, kesikli rejenere selüloz elyaftır ve genel özellikleri bakımından pamuğa benzemektedir. 

Viskoz Rayonu 

Selüloz esaslı rejenere lifler içinde en önemlisi ve en çok kullanıma sahip olan liftir. Viskoz rayonu, kimyasal lif çekim yöntemlerinden yaş çekim metodu ile üretilmektedir. 

Viskoz Rayon Elyafının Fiziksel Yapı ve Özellikleri 

Mikroskobik görünüş: Elyaf boyunca uzanan çizgiler vardır. Enine kesiti ise, girintili çıkıntılıdır. 

Uzunluk: Genelde filament hâldedir. Kullanım yerine göre istenilen uzunlukta kesilerek viskon elyafı elde edilir. 

İncelik: 50-900 denye incelikte iplik üretilebilir. Monofilament inceliği ise 1-1,5 denyedir. 

Renk: Özel olarak matlaştırılmamış ise üretildiğinde şeffaftır. 

Parlaklık: Üretildiklerinde parlaktırlar. 

Mukavemet (kuru): Kuru dayanımları viskoz rayonda iyi, modalda mükemmeldir. Viskoz rayonunda mukavemet 2-3 gr/denye civarındadır. 

Mukavemet (yaş): Yaş hâlde iken mukavemette % 30-50 arasında düşme olur. 

Uzama Mukavemeti: Viskoz lifleri; kuru hâlde % 10-11, yaş hâlde % 25-35 uzarlar. 

Rezilyans (yaylanma): Viskoz rayonu düşük, modal iyi yaylanma (rezilyans) yeteneğine sahiptir. Modalın tutum özellikleri, yüksek kaliteli pamuğa benzer. 

Nem alma: % 10-16 arasında nem alımı ile doğal selülozik liflerden daha hidrofildir. Daha çok su absorbladıkları için daha yavaş kururlar. Yavaş kurumaları, nemi çabuk emmelerinden de kaynaklanır. 

Sıcaklık: Güneş ışığından etkilenerek, dayanım kaybına uğrarlar. 150 °C'nin üzerinde güç kaybederler. Ütüleme sıcaklığı, 135 °C civarındadır. 

Alev alma: Kolay ve çabuk yanarlar. 

Statik Elektriklenme: Çok fazla statik elektriklenme problemleri yoktur. 

Pilling (boncuklanma): Daha çok filament hâlinde kullanımı nedeniyle pilling problemleri yoktur. 

Yoğunluk: 1,50 g/cm³ yoğunluk ile pamuktan daha düşük, poliesterden daha yüksek yoğunluğa sahiptir. 

Kullanım Özellikleri: Termoplastik özellik taşımaz. Viskoz rayonu iyi bir iletkendir. Viskoz rayon genel özellikleri bakımından, pamuğa benzese de lif üretiminde, boyama ve baskıda, apre işlemlerinde uygulanan çeşitli etkilere karşı reaksiyonu farklıdır. Pamuk gibi ana yapısı %100 selüloz olmasına rağmen, polimerleşme derecesi daha düşük olduğundan; pamuktan daha mukavemetsiz, kimyevi maddelere karşı da direnci daha azdır. 

Viskoz Rayon Elyafının Kimyasal Özellikleri 

Asitler: Kuvvetli asitlerden etkilenir. Sıcak sulandırılmış mineral asitler veya soğuk yoğun asitler lifi çürütür. 

Bazlar (alkaliler): Bazlara karşı dayanımları pamuktan düşüktür. Kuvvetli bazlar dayanıklılığını azaltır. 

Organik Çözücüler: Kuru temizleme yapılabilir. Kuru temizleme maddelerine karşı dirençlidir. 

Ağartma maddeleri: Yükseltgen ve indirgen maddelerin etkisi pamukta olduğu gibidir. Sodyum hipoklorit (NaCIO) gibi beyazlatıcılardan etkilenir. 

Küf ve mantar: Temiz ve kuruyken, küf ve mantar oluşumuna dayanıklıdır. Dayanımları nem ve sıcaklığa bağlıdır. Uygun ortamda küf ve mantarlar renk atmalarına neden olur. 

Güveler, böcekler: Güvelere dayanıklıdır. Bazı böcekler dolaylı olarak zarar verebilirler. 

Işık, atmosfer koşulları: Güneş ışığında uzun süre kaldığında zarar görür. 

Su: Şişme olur. Islakken dayanımı azalır. 

Boyama: Boyarmaddelere karşı olan afinitesi (ilgisi) pamuklu materyale göre daha fazladır. Direkt, küp ve kükürt boyarmaddeler ile boyanabilir. 

Doğal ipeğe benzediğinden, dayanıklılık gerektirmeyen yerlerde, doğal ipeğin yerine kullanılır. Elbise, gömlek, gecelik, ceket, perde ve döşemelik kumaş, tıbbi mamul, non-woven kumaş üretimi, ev tekstil ürünleri vb. alanlarda kullanılır. 

Asetat Rayonu 

Asetat ipeği üretimi için odun hamuru, pamuk linteri veya artıkları kullanılır. Önceden sodyum hidroksit (NaOH) ile işlem görmüş olan odun hamuru, sodyum hipoklorit (NaClO) ile ağartılır ve kurutulur. Kurutulmuş selüloz hammaddesi, asetik asit içinde ıslatılarak şişirilir. Bu işlemde katalizör olarak sülfirik asitle beraber çinko klororür de kullanılır. Şişirilmiş selüloza asetik anhidrit eklenerek asetilasyon işlemi gerçekleştirilir. Bu reaksiyon ekzotermik (dışarıya ısı verebilen) olduğundan karışımın dıştan soğutulması gereklidir. 6-7 saat sonra selüloz tamamen esterleşerek jelatinimsi viskoz hâle dönüşür. Viskoz sıvı % 50’lik asetik asit çözeltisi ilave edilerek kısmen hidroliz edilir. Hidrolizin derecesi karışımdaki asetat yüzdesi ile belirlenir. Asetat yüzdesi % 45-55 olduğunda primer asetat, sekonder asetat veya 2,5 asetat denilen bileşiğe dönüşmüş olur. Elde edilen sekonder asetat su dolu kaba dökülür ve beyaz toz hâlinde çöktürülür. Süzülür, yıkanır ve kurutulur. Sekonder asetat ağırlığının üç katı kadar asetonda çözündürülür. Çözünme 24 saat sonra tamamlanarak lif çekimine hazır duruma gelinir. Önce çözelti vakumlanır ve süzülür. Kuru çekim yöntemi ile filament haline getirilir. Sekonder asetat ayrıca 230 °C'a kadar ısıtılıp eritilerek yumuşak çekim yöntemi ile de filament halinde çekilebilir. Dayanıklılığını artırmak için germe çekme işlemi uygulanır ve bobine sarılır. Asetat ve triasetat elyafının fiziksel yapı ve özellikleri aşağıda verilmiştir. 

Asetat Elyafının Kimyasal Özellikleri 

Asitler: Leke çıkarmada kullanılan asitlerden etkilenmezler. Konsantre kuvvetli asitler ise elyafı parçalar. 

Bazlar (alkaliler): Sulu bazların etkisi azdır. Kuvvetli bazlardan zarar görürler. 

Organik çözücüler: Etkilenmez. 

Ağartma maddeleri: Tavsiye edilen konsantrasyonlarda ağartıcılarının kullanımından zarar görmezler. 

Küf ve mantar: Küfe karşı dirençlidirler, fakat renkte solmalara neden olabilir. 

Güveler ve böceklere dayanımı: Dayanıklıdırlar. 

Işık, atmosfer koşulları: Asetat güneş ışığında uzun süre kaldığında zayıflar. 

Su: Şişme ve çekme gibi etkiler olmaz. Çok çabuk kurur. Islakken dayanımı azalır. 

Boyama: Asetat, pamuk boyar maddeleri ve özel boyalar ile boyanır. 

Asetat Elyafının Fiziksel Yapı Ve Özellikleri 

Mikroskobik görünüş: Asetat pürüzsüz bir yüzeye sahiptir ve boyuna çizgileri viskoz rayonundan daha seyrektir. Loblu bir kesiti vardır. 

Uzunluk: Genelde sınırsız uzunlukta filament hâlindedir. Kullanım yerine göre istenilen uzunlukta ştapel hâlinde kesilebilir. 

İncelik: Genelde ince numaralarda 1-5 dtex arasında üretilebilirler. 

Renk: Özel olarak matlaştırılmamış ise şeffaf renktedir. 

Parlaklık: Üretildiklerinde parlak olup kullanım amacına göre matlaştırılabilirler. Parlak, yarı parlak veya mat hâlde olabilirler. 

Mukavemet (kuru): Çok iyi değildir. Mukavemetleri 1,5-2 g/denye arasındadır. 

Mukavemet (yaş): Yaşken mukavemet düşer. Islandığında mukavemette % 30 oranında düşme olur. 

Uzama elastikiyeti: Çok yüksek değildir. % 25-30 arasında bozulmadan uzayabilirler. 

Rezilyans (yaylanma): Orta derecededir, yaylanma özelliği naylondan düşük, pamuktan yüksektir. 

Nem alma: % 6,5 nem alabilir. 

Sıcaklık: Ütüleme sıcaklığı, 160 °C, Düşük ısılarda ütülenmelidir. 

Alev alma: Her ikisi de yavaş yanar. Geriye kalan eriyik ciddi yanmalara sebep olabilir. 

Statik elektriklenme: Statik elektriklenme derecesi düşüktür. 

Pilling özelliği (boncuklanma): Boncuklanmaz. 

Yoğunluk: 1,31g/cm³, civarındadır. Pamuk ve poliesterden düşük akrilik ve naylondan yüksek yoğunluk değerine sahiptirler. 

Filament iplik hâlinde üretilenler; abiye giysilik kumaşlar, pelüş, kadife, dekorasyon amaçlı kumaşlar, kürk ve manto için astarlık kumaşların üretiminde kullanılır. Kesikli liflerden eğrilen iplikleri; fantazi iplikler, elbiselik kumaşlar, takım elbiselik ve mantoluk kumaşların üretiminde kullanılır. 

Protein Esaslı Suni Lifler 

Doğal polimerlerden olan protein maddeleri de değiştirilerek veya rejenere edilerek farklı elyaf türleri elde edilmektedir. Bunlar için başlangıç maddesi olarak genellikle hayvansal (süt kazeini) veya bitkisel protein (mısır proteini, soya fasulyesi ve yer fıstığı proteinleri) kullanılmaktadır. Genel üretim metodu olarak; protein içeren başlangıç ham maddesinden protein ayrıştırılır, uygun bir çözücüde çözündürülür, yaş veya kuru çekim yöntemlerine göre filament elde edilir. Rejenere protein elyafa genel olarak azlon da denilmektedir. Azlon üretiminde ham madde olarak bitkisel ve hayvansal kökenli protein kullanılabilir. Rejenere protein elyafın tutum ve sıcak tutma özellikleri çok iyi olmasına rağmen, fiziksel özellikleri birçok elyafa göre iyi değildir. Yün ve selüloz lifleri ile karıştırılarak pelüş yapımında kullanılır. Yaş mukavemetinin çok düşük olması, tek başına kullanımına olanak vermemektedir. Ana yapısı protein olduğundan; yumuşaklık, sıcak tutma, kırışıklıkların giderilmesi ve boyar maddelere afiniteleri gibi özellikleri yüne benzer. 

Bitkisel Protein Esaslı Suni Lifler 

Zein (Vicara) 

Zein, mısırda bulunan bitkisel proteine verilen isimdir. Mısırdan zeinin ayrılması sudkostik (NaOH) ve asitle çöktürme ile sağlanır. Zein, mısırdan nişasta elde edilmesi sırasında % 70’lik izopropil alkol ilavesi ile ayrıştırılır. Alkol buharlaştırılır ve açık sarı renkte toz hâlinde zein elde edilir. Ardından bu madde sudkostik çözeltisinde çözünür. Çözelti daha sonra filtrelenir, havası alınır ve 24 saat olgunlaştırma için bekletilir. İçinde sülfürik asit, asetik asit ve çinko sülfat bulunan asidik kogülasyon banyosunda düzelerden pompalanarak yaş çekim yöntemi ile filament hâline getirilir. Kesikli lif yapılacaksa filamentler yıkanır, kıvrım verilir, kurutulur ve kesilerek ştapel hâle getirildikten sonra balyalanır. 

Zein Elyafın Fiziksel Yapı ve Özellikleri 

Mikroskobik görünüş: Enine kesiti dairesel, uzunluğuna görünüşü ise içi boş cam çubuğa benzemektedir. 

Uzunluk: Genelde filament hâldedir. Birlikte kullanılacağı lif uzunluğuna göre istenilen uzunlukta kesilebilir. 

İncelik: İnceliği 2-15 denye arasındadır. 

Renk: Hafif sarımsı renklidir. 

Parlaklık: Üretildiklerinde parlaktırlar. Daha sonra kullanıma göre matlaştırılabilirler. 

Mukavemet (kuru): 1,2 g/denye, 

Mukavemet (yaş ): Yaş mukavemeti daha düşüktür. 0,60 g/denye, 

Uzama elastikiyeti: % 5 gerildiğinde esnekliği % 100'dür. 

Nem alma: Ticari nemi % 13 olup, % 40'a kadar nem çekebilir. 

Sıcaklık: Kolayca ütülenebilir. 

Yoğunluk: 1,25 cm³’tür. 

Zein Elyafının Kimyasal Özellikleri 

Asitler: Asitlere karşı yün ve ipekten daha dayanıklıdır. 

Bazlar (alkaliler): Alkalilere karşı hassastırlar. Kuvvetli alkalilerin sıcak çözeltisi life zarar verir. 

Ağartma maddeleri: Tavsiye edilen konsantrasyonlarda ağartıcılarının kullanımında tehlike yoktur. 

Küf ve mantar: Küf ve mantarlardan etkilenmezler. 

Güveler, böcekler: Dayanıklıdırlar. 

Işık, atmosfer koşulları: Güneş ışığında uzun süre kalırsa zarar görebilir. 

Su: Kolay yıkanır. 

Yün, pamuk, viskon ve naylonla karıştırılarak kadın ve erkek giysi kumaşları, triko ve jarse kumaşlarla bebek giysileri, battaniye üretiminde kullanılır. 

Soya Fasulyesi (Silkool) 

Soya fasulyesi, % 35 oranında bitkisel proteine sahiptir. Yağı alınmış soya fasulyesi % 0,1'lik sodyum sülfat çözeltisi ile işleme alınır. Elde edilen protein çözeltisi pH=4,5 oluncaya kadar sülfirik asit ile mumele edilir. Bu değerde soya fasulyesi proteini çöker. Çözelti (protein maddesi) seyreltik sodyum hidroksitte (NaOH) çözündürülür. Elde edilen çözelti filtrelenip havası alındıktan sonra düzeden geçirilerek asidik banyo ile filament hâline getirilir. Soya fasulyesi elyafı doğal kıvrımlı bir yapıya sahiptir. Rengi beyazdan açık ten rengine kadar değişen yarı parlak ve yumuşak bir elyaftır. Yaş mukavemeti düşüktür. Kuru halde % 40, ıslakken % 60 uzayabilir. % 10-13 oranında nem çeker. Kimyasal özellikler bakımından diğer protein liflerine benzer. Diğer kimyasal veya doğal liflerle karıştırılarak kullanılır. Üst giyim amaçlı kumaşların üretiminde kullanılmaktadır. 

Yer Fıstığı Lifleri (Ardil) 

Yer fıstığı, protein ve yağ bakımından oldukça zengin bir bitkisel üründür. Yağı alınmış yer fıstığı proteini, seyreltik sodyum hidroksit (NaOH) çözeltisi ile ayrıştırılır. Protein çözeltisi olgunlaştırılıp süzülür ve havası alınır. Düzelerden asidik banyoya gönderilerek yaş çekim yöntemi ile filament elde edilir. Ardil elyafı esnek ve kıvrımlı bir yapıya sahiptir. Krem renginde ve yumuşak tutumludur. Esneklik ve kıvrımlı yapısından dolayı yün elyafına benzer. Yün, pamuk ve rayon ile karıştırılarak kullanılabilir. Genellikle, üst giyim amaçlı kumaşların üretiminde kullanılmaktadır. 

Hayvansal Protein Esaslı Suni Lifler (Kazein) 

Kazein, yağı alınmış sütten elde edilen hayvansal protein elyafıdır. Kazein elyafı elde etmek için önce süt pıhtılaştırılır, suyu süzülür ve geri kalan posası toz hâline getirilir. Seyreltik sodyum hidroksit çözeltisinde çözündürülür. Çözelti olgunlaşmaya bırakılır. Filtre edilir ve vakumla havası alındıktan sonra düzelerden asidik banyoya gönderilerek yaş çekim yöntemi ile filament elde edilir. Formaldehit banyosundan geçirilerek sertleştirilir. Filament kabloları yıkama ve kurutma işlemlerinden sonra kıvrım verilerek kesilir ve ştapel elyaf hâlinde balyalanır. Kazein elyafın yünden daha parlak ve yumuşak bir tutumu vardır. Mukavemeti 0,3-1 g/denye arasındadır. Esneme ve şişme özelliği yüksektir. Kuru halde % 50-70, yaş halde iken % 100'e yakın esnekliğe sahiptir. Yoğunluğu 1,29 g/cm³'tür. % 14 oranında nem çeker. Yakıldığında erir ve yanık süt kokusu duyulur. Yüne benzemesi nedeniyle asitlere karşı dayanıklı, alkalilere karşı hassastır. Güve, böcek ve mikro organizmalardan yün elyafı kadar zarar görmezler, ancak nemli ortamda olumsuz etkilenebilirler. Genellikle kesik elyaf hâlinde yünle karıştırılarak kullanılır. Mukavemetinin düşük olması ve suya dayanıklılığının az oluşu nedeniyle kullanımı sınırlıdır. Karışım olarak kullanıldığında mamul ürünlere dolgunluk, yumuşaklık, sıcak tutum gibi özellikler kazandırır. Trikotaj ürünlerinde kullanımı tercih edilir. 

Yakma Testi 

Yakma testi liflerin tanınması için kullanılan en pratik yöntemdir. Test süresi kısadır. Tekstil lifleri yanma sonucunda farklı karakteristik özellikler gösterirler. Bu sonuçlara göre lif çeşidine karar vermeye çalışılır. Yakma testinde aşağıdaki kriterlere dikkat edilmelidir. Elyaf numunesi aleve yaklaştırılır ve elyafın ısıya karşı tepkisi incelenir. Elyaf tamamen aleve tutulur elyafın yanma karakteristiği belirlenir. Alevden uzaklaştırılırken tepkisi gözlenir. Elyafın yanarken çıkardığı koku incelenir. Yanma sonucu oluşan artık madde; külü incelenir. 

Rejenere Liflerin Aleve Karşı Tepkileri Ve Yanma Karakteristik Özellikleri 

Rayon viskon: Ateşe yaklaşırken alevden uzaklaşmaz, hemen yanar. Pamuk lifinden daha çabuk tutuşur ve yanar. Ateşten uzaklaşınca yanmaya devam eder, yavaş yavaş sönmekte olan bir ateş bırakır. Yanmış kağıt kokusu verir. Çok az miktarda hafif kabarık kül bırakır.  

Asetat: Ateşe yaklaşırken alevden kaçarak erir ve yanar, Hızlı yanar ve erir, Alevden uzaklaştırılınca eriyerek hızlı bir şekilde yanmaya devam eder. Asetik asit (sıcak sirke) kokusu verir. Kırılgan, siyah ve şekilsiz topak halinde kalıntı bırakır. 

Azlon: Ateşe yaklaşırken erir ve ateşten kıvrılarak kaçar. Azlon, yavaş bir şekilde yanar. Alevden uzaklaştırılınca bazen kendiliğinden söner. Yanık saç kokusu verir. Kalıntı ise topak halinde kabarcıklı kül şeklindedir. Kalıntısı kırılgandır ve kolaylıkla ezilir. 

Kuru Destilasyon Testi 

Kuru destilasyon testi, tekstil liflerinin cam tüp içinde ısıtılıp yakılmasıyla çıkan gazların pH değerinin tespit edilmesi esasına dayanır. Bir miktar lif numunesi kuru bir deney tüpü içerisine konarak yavaş yavaş ısıtılır. Isıtma sonunda çıkan gazlara pH kâğıdı tutularak gazların asidik veya bazik oluşuna göre (pH değerine göre) lif cinsi tayin edilir. 

Rejenere Liflerin Kuru Destilasyon Sonuçları 

Asetat lifleri: Turnosol kağıdı, asidik (kırmızılaşır), pH: 2-3, 

Rejenere protein lifleri: Turnosol kağıdı, bazik (mavileşir), pH: 9-10, 

Rayon, Viskon lifleri: Turnosol kağıdı, asidik (kırmızılaşır), pH: 5-6. 

Devamı